Τι παιχνίδια παίζονται με τη συναίνεση – Οι δύσκολες εξισώσεις για Μητσοτάκη και Τσίπρα

Υπό κανονικές συνθήκες ορισμένα ζητήματα όπως ο εκλογικός νόμος, ή η διαδικασία για την εκλογή του Προέδρου της Δημοκρατίας (στο βαθμό που παραμένουμε εντός των ορίων της προεδρευομένης δημοκρατίας) θα έπρεπε να αποτελούν θέματα ευρύτερης συναίνεση. Το ίδιο ισχύει και για το θέμα της ψήφου των εκτός επικράτειας ελλήνων. Άλλωστε, ειδικά το τελευταίο ζήτημα προέκυψε κατεξοχήν μέσα από την αγωνία των ελλήνων που αναγκάστηκαν να μεταναστεύσουν το τελευταίο διάστημα εκτός ελλαδικού χώρου.

Όμως, όλα δείχνουν ότι γύρω από αυτά τα ζητήματα οδεύουμε μάλλον σε σύγκρουση και απουσία συναίνεσης. Και αυτό παρότι θα περίμενε κανείς πως οτιδήποτε έχει να κάνει με την εκλογική διαδικασία θα πρέπει να συνοδεύεται από υψηλό βαθμό συναίνεσης, ώστε να μην υπάρχει ο φόβος της παραπέρα εργαλειοποίησης της σχετικής νομοθεσίας.

Η αντιπαράθεση για την ψήφο των αποδήμων

Το ζήτημα για την ψήφο των αποδήμων προέκυψε κυρίως ως αίτημα των ελλήνων που βρέθηκαν στο εξωτερικό τα τελευταία χρόνια, ως αποτέλεσμα της οικονομικής κρίσης, και διεκδίκησαν το δικαίωμα να έχουν μπορούν να συμμετέχουν στις εκλογές που κρίνουν το μέλλον μιας χώρας στην οποία αναφέρονται και στην οποία θέλουν να γυρίσουν ξανά.

Θα περίμενε κανείς μια διακομματική προσπάθεια να εξεταστεί πώς μπορεί να καταστεί αυτό το δυνατό, στο βαθμό που μιλάμε για ανθρώπους εγγεγραμμένους στους εκλογικούς καταλόγους. Άλλωστε, υπάρχει και σημαντική διεθνής εμπειρία για το πώς μπορεί να οργανωθεί αυτό.

Προφανώς και το θέμα δεν είναι εύκολο. Αυτό έχει να κάνει και με τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού δικαίου της ιθαγένειας και της πολιτογράφησης που επιτρέπει τη διεκδίκηση της ιθαγένειας με κριτήριο την καταγωγή από έλληνα γονέα. Έχει να κάνει με την επαναφορά παλαιότερων σκέψεων, διατυπωμένων προ κρίσης, για τη συμμετοχή της ομογένειας στην εκλογική διαδικασία.

Έχει να κάνει με τις πραγματικές δυσκολίες ως προς την πρακτική εφαρμογή που σχετίζονται με τους χρόνους που προβλέπονται για κάθε εκλογική διαδικασία αλλά και με το γεγονός ότι ακόμη στη χώρα μας πρακτικές όπως η επιστολική ψήφος αντιμετωπίζονται με δυσπιστία ως προς την εγκυρότητας. Έχει σίγουρα να κάνει με το εάν και πώς κατανέμονται σε εκλογικές περιφέρειες οι εκτός επικράτειας έλληνες, δηλαδή το εάν θα προσμετρούνται στις υπάρχουσες «εσωτερικές» περιφέρειες ή θα διαμορφωθεί περιφέρεια (ή περιφέρειες) εξωτερικού. Και φυσικά έχει να κάνει και με τους υπολογισμούς κάθε κόμματος για το πώς θα επηρεάσει το εκλογικό αποτέλεσμα η διεύρυνση του εκλογικού σώματος.

Που επενδύουν

Ωστόσο, στην Ελλάδα η συζήτηση όλων αυτών επικαθορίστηκε και από τις δυναμικές της πολιτικής αντιπαράθεσης. Ως αποτέλεσμα, δεν είχαμε μια συζήτηση για την καλύτερη λύση που θα διευκόλυνε κυρίως τη συμμετοχή όσων βρέθηκαν τα τελευταία χρόνια στο εξωτερικό, αλλά με μια συζήτηση και πόλωση για τα όρια του εκλογικού σώματος.

Έτσι, η ΝΔ επένδυσε σημαντικά, στο συμβολικό επίπεδο τουλάχιστον, γιατί το θεσμικό μένει να το δούμε, στην αντίληψη ότι πρέπει να δοθεί ψήφος στην ομογένεια (και με επιστολική ψήφο), γνωρίζοντας ότι αυτό έχει απήχηση σε ένα τμήμα της κοινωνίας που σκέφτεται με όρους «παγκόσμιου ελληνισμού» αλλά και θα προκαλέσει αντιδράσεις.

Αντίστοιχα, ο ΣΥΡΙΖΑ παρουσίασε τη δική του – αρκετά περίπλοκη– πρόταση (που πάντως αποκλείει την επιστολική ψήφο) προσπαθώντας ταυτόχρονα να κατοχυρώσει τη δυνατότητά του να κάνει πολεμική για «επιχείρηση αλλοίωσης του εκλογικού σώματος». Κάπου στη μέση το ΚΙΝΑΛ που επιμένει στο συνδυασμό επιστολικής ψήφου και επικαιροποιημένης εγγραφής σε εκλογικούς καταλόγους σε συνδυασμό με «Ενιαία Περιφέρεια Ελλήνων Εξωτερικού». Αντίθετα, το ΚΚΕ προτείνει σαφώς ψήφο στους μετανάστες πρώτης γενιάς με δεσμό με την πατρίδα, χωρίς επιστολική ψήφο και με χρονικό όριο ως προς την απουσία από τη χώρα.

Ενδεικτικό του τρόπου αντιπαράθεσης τογ γεγονός ότι οι κυβερνητικές εξαγγελίες σε μεγάλο βαθμό άφησαν να εννοηθεί ένα πέρασμα από τη διεκδίκηση της ιθαγένειας στη συμμετοχή στις εκλογές, παρότι προφανώς και κάτι τέτοιο δεν μπορεί να είναι «αυτόματο». Αντίστοιχα, ο ΣΥΡΙΖΑ επικέντρωσε στο «να μην ψηφίσει η Αστόρια», παραβλέποντας ότι με βάση την ισχύουσα νομοθεσία θα βρεθούν όντως μετανάστες δεύτερης γενιάς που έχουν διπλή ιθαγένεια και εγγραφεί σε δημοτολόγια και εκλογικούς καταλόγους. Αυτό δείχνει μια αντιπαράθεση περισσότερο με όρους «θωράκισης» του κομματικού ακροατηρίου, παρά επιδίωξη συναίνεσης και με αυτή την έννοια πολύ δύσκολα θα υπάρξει τελικά ευρεία πλειοψηφία στην όποια αλλαγή.

Η αντιπαράθεση για τον εκλογικό νόμο

Ο εκλογικός νόμος ούτως ή άλλως παραδοσιακά αποτελεί πεδίο αντιπαράθεσης και όλη η ελληνική κοινοβουλευτική ιστορία βρίθει αλληλοκαταγγελιών για εκλογικά συστήματα διαμορφωμένα με κοντόθωρες κομματικές επιδιώξεις. Η πρόβλεψη για αλλαγή του εκλογικού νόμου με αυξημένη πλειοψηφία για να ισχύσει από τις επόμενες εκλογές έγινε με βασικό κριτήριο να αποφεύγεται ο πειρασμός το εκάστοτε κυβερνών κόμμα να αλλάζει τον εκλογικό νόμο με βάση τις εκλογικές δυναμικές του και την προσπάθεια υπονόμευσης των αντιπάλων.

Ο ΣΥΡΙΖΑ παρότι βρέθηκε στη διακυβέρνηση εκμεταλλευόμενος το γενναιόδωρο μπόνους του προηγούμενου εκλογικού νόμου, επέλεξε να προχωρήσει στην ψήφιση, έστω και χωρίς την αυξημένη πλειοψηφία συστήματος απλής αναλογικής. Η κίνηση αυτή, παρότι νομιμοποιήθηκε με επίκληση της πάγιας θέσης της αριστεράς υπέρ της απλής αναλογικής, αναλογούσε και σε μια προσπάθεια να πιέσει άλλους χώρους και κυρίως το ΚΙΝΑΛ να πάρουν θέση εάν βλέπουν το ενδεχόμενο συμμαχικής κυβέρνησης. Ανεξαρτήτως της όποιας θέσης αρχής υπήρξε και η αίσθηση ότι το συγκεκριμένο θέμα αποσκοπούσε και σε μια πολιτική στρατηγική «προοδευτικής συμμαχίας» και προσπάθειας να μην μπορεί να σχηματίσει κυβέρνηση η ΝΔ όταν θα γίνονταν εκλογές.

Η ΝΔ ούτως ή άλλως είχε πάγια θέση υπέρ της απλής αναλογικής αλλά με τη σειρά της βρίσκεται αντιμέτωπη με τους όρους χειρισμού του ζητήματος της ενισχυμένης πλειοψηφίας και κυρίως προσπαθεί να πιέσει άλλους χώρους, ξεκινώντας από το ΚΙΝΑΛ. Μόνο που αυτό, με τη σειρά του, δεν είναι βέβαιο ότι θα θελήσει να φανεί ότι προσκολλάται στον έναν πόλο του δικομματισμού.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών είναι αντί για μια ευρύτερη συζήτηση για το ποιο μπορεί να είναι ένα λειτουργικό εκλογικό σώμα που να εξασφαλίζει την αναλογικότητα και την αντιπροσώπευση όλων των πολιτικών ρευμάτων με την εξασφάλιση σχετικής κυβερνητικής σταθερότητας υπό την προϋπόθεση ενός εκλογικού συσχετισμού που πέραν της πλειοψηφίας των εδρών να προσφέρει και πραγματική νομιμοποίηση, να βλέπουμε αντιπαράθεση και συζήτηση για το εάν θα υπάρξει ενδιάμεση πρόωρη προσφυγή για να παρακαμφθεί ο σκόπελος της ισχύουσας απλής αναλογικής.

Η συζήτηση για την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας

Ένα από άρθρα του Συντάγματος που σίγουρα θα ανανεωθούν θα είναι αυτό που αφορά την εκλογή Προέδρου της Δημοκρατίας. Με τον έναν ή τον άλλο τρόπο θα αποσυνδεθεί η εκλογή από την προκήρυξη των εκλογών, κάτι που αναγκαστικά σημαίνει εγκατάλειψη της ενισχυμένης πλειοψηφίας των τριών πέμπτων που ισχύει σήμερα.

Θα περίμενε κανείς ότι ακριβώς για να διατηρηθεί ένας βαθμός νομιμοποίησης του Προέδρου της Δημοκρατίας θα υπάρξει προσπάθεια να βρεθεί πρόσωπο ευρείας αποδοχής, ώστε να αντισταθμιστεί η αίσθηση ότι η αλλαγή στη διαδικασία εκλογής μειώνει το κύρος του.

Ωστόσο, όλα δείχνουν ότι και σε αυτό το θέμα μάλλον πάμε για πόλωση και διαίρεση, με τα κόμματα να σχεδιάζουν τις προτεινόμενες υποψηφιότητες με το κριτήριο να μπορούν να κατοχυρώσουν τη δική τους θέση και ταυτόχρονα να εγκαλέσουν τους αντιπάλους τους γιατί δεν συναίνεσαν.

Συναίνεση και προγραμματική αντιπαράθεση

Σε όλα αυτά υπάρχει ο αντίλογος ότι η συναίνεση δεν είναι υποχρεωτική και ότι η δημοκρατία προϋποθέτει την αντιπαράθεση απόψεων και προγραμματικών τοποθετήσεων, που να αναλογούν και σε διαφορετικές προτεινόμενες αφηγήσεις για τη χώρα.

Μόνο που στην ελληνική περίπτωση σε μεγάλο βαθμό απουσιάζει και αυτό, με τα κόμματα περισσότερο να προσπαθούν να οριοθετήσουν επικοινωνιακά και συμβολικά το χώρο τους παρά να ανταποκριθούν στην πρόκληση της προγραμματικής επεξεργασίας, σε μια περίοδο μεταβατική όχι μόνο για τη χώρα αλλά και για το διεθνές σύστημα που καθιστά επιτακτική την αναμέτρηση με μεγάλα ερωτήματα και όχι μόνο κοντόθωρους εκλογικούς σχεδιασμούς.