Το κότερο, οι χλιδάτες διακοπές Τσίπρα και μια offshore – φάντασμα

Του Χάρη Καρανίκα

Αρχές Μαρτίου 2018. Κατά τη συζήτηση στη Βουλή της πρότασης της αξιωματικής αντιπολίτευσης για σύσταση προανακριτικής επιτροπής σχετικά με υπερβάσεις της φαρμακευτικής δαπάνης και ενδεχόμενη απιστία των Ανδρέα Ξανθού, Παύλου Πολάκη και Παναγιώτη Κουρουμπλή – η οποία τελικά καταψηφίστηκε – ο Πρωθυπουργός ακούστηκε να λέει: «Κύριε Μητσοτάκη, ακούστε. Οι δικοί μας φίλοι και συνεργάτες μπορεί να υπήρξαν κάποτε και ιδιοκτήτες βουλκανιζατέρ. Δεν υπήρξαν, όμως, ποτέ ιδιοκτήτες offshore οι δικοί μας συνεργάτες, κύριε Μητσοτάκη. Αυτή είναι η μεγάλη ποιοτική διαφορά, την οποία την έχει καταλάβει ο ελληνικός λαός».

Πέντε μήνες μετά, και αφού έχει μεσολαβήσει η φονική πυρκαγιά στο Μάτι, ο Αλέξης Τσίπρας θα «ξεκουραζόταν» για μερικές ημέρες στο «Odyssey London», το κότερο που του παραχώρησε η οικογένεια Παναγόπουλου με την οποία διατηρεί φιλικές σχέσεις αλλά και συνεργάζεται, καθώς η Κατερίνα Παναγοπούλου έχει διοριστεί άμισθη ειδική σύμβουλος για θέματα του Ελληνισμού της Διασποράς στη Γενική Γραμματεία του Πρωθυπουργού. Η παραχώρηση ενός σκάφους, όπως το «Odyssey London», το οποίο εκμισθώνεται με 10.000 – 11.500 ευρώ την ημέρα, σύμφωνα με αγγελίες για σκάφη με τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά, θα έπρεπε λογικά να εκληφθεί ως «δώρο» και να καταχωριστεί στο «πόθεν έσχες» του Πρωθυπουργού, βάσει του κώδικα δεοντολογίας της Βουλής.

Ρητορική μόνο για τα… αφτιά του λαού

Δεν ήταν η πρώτη φορά που ο Αλέξης Τσίπρας έθιγε το θέμα των offshore, όπως έκανε σε εκείνη τη συζήτηση του Μαρτίου του 2018. Αν ανατρέξει κανείς στις καταγεγραμμένες ομιλίες του ως Πρωθυπουργού φαίνεται ότι η ρητορική του κατά της υπεράκτιας βιομηχανίας, της αδιαφάνειάς της και της φορολογικής ανισότητας που προκαλεί είναι ένα από τα πλέον προσφιλή του θέματα. Τον Σεπτέμβριο του 2015 από το βήμα του ΟΗΕ είχε αναφέρει: «Πρέπει να απομακρυνθούμε από τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη ότι οι αγορές είναι ο μοναδικός κατανεμητής πόρων στην οικονομία. Και δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ένα σταθερό φορολογικό σύστημα στη βάση ενός παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος που ενθαρρύνει τους φορολογικούς παραδείσους και τη δημιουργία offshore εταιρειών». Εντός Ελλάδος, κατά το διάγγελμά του για τη διανομή του κοινωνικού μερίσματος τον Νοέμβριο του 2017 είχε πει ότι «offshore δεν έφτιαχναν οι εργαζόμενοι και οι συνταξιούχοι. Offshore δεν έφτιαχνε η μεσαία τάξη και οι αυτοαπασχολούμενοι. Offshore και μεταφορές χρημάτων στο εξωτερικό έκανε η καλομαθημένη πολιτική και επιχειρηματική ελίτ, που διαπλεκόταν για να εξασφαλίσει τη χλιδή της».

Και στις 2 Μαΐου 2019, από το Χούδετσι του Ηρακλείου Κρήτης, μόλις τρεις ημέρες προτού δημοσιευθούν οι φωτογραφίες των διακοπών του στο «Odyssey London», έλεγε: «Θα συνεχίσουμε σε αυτόν τον δύσκολο αγώνα, αλλά συλλογικό αγώνα, για την πατρίδα και για τον λαό, ή θα γυρίσουμε πίσω, στις σκοτεινές εκείνες μέρες του ΔΝΤ, της σκληρής λιτότητας για τους πολλούς, μιας λιτότητας που ήταν ανέφελη για τους λίγους και τις ελίτ, που έβγαζαν τα λεφτά τους στο εξωτερικό μέσα από τις offshore εταιρείες, που κανείς δεν μπορεί να τους βρει και να τους φορολογήσει;».

Κανένα στοιχείο για την ιδιοκτήτρια εταιρεία

Οσον αφορά αυτό το τελευταίο, για τις ελίτ και τις offshore που κανείς δεν μπορεί να βρει και να φορολογήσει: Το «Odyssey London» φέρει βρετανική σημαία και σύμφωνα με πληροφορίες φέρεται να ανήκει στην Panodyssey Limited με έδρα τη Μεγάλη Βρετανία. Η Panodyssey Limited, όπως προκύπτει από έγγραφα του βρετανικού μητρώου επιχειρήσεων, συστάθηκε το 2008, την ίδια χρονιά που ολοκληρώθηκε η ναυπήγηση της θαλαμηγού. Από το 2008 έως τους πρώτους μήνες του 2018, ως διευθυντές της Panodyssey Limited είχαν οριστεί ο Βρετανός Paul Andy, ο οποίος δηλώνει ότι διαμένει στην Κύπρο, και μια άλλη βρετανική εταιρεία, η Fenchurch Marine Services. Καθ’ όλη τη συγκεκριμένη περίοδο δεν εμφανίζονται πουθενά στην εταιρεία μέλη της οικογένειας Παναγόπουλου – το όνομα του Περικλή Παναγόπουλου προέκυψε στα έγγραφα τον Απρίλιο του 2018, ως «πρόσωπο με σημαντικό έλεγχο» στην Panodyssey Limited, ενώ τον Μάιο ορίστηκε διευθυντής της. Από τη σύσταση της Panodyssey Limited έως σήμερα, σύμφωνα πάντα με τα έγγραφα του μητρώου, ως μέτοχος/ιδιοκτήτρια της βρετανικής εταιρείας έχει δηλωθεί μια offshore: Η Panodyssey Maritime Inc.

Η έρευνα του «Βήματος» σε ευρωπαϊκά μητρώα επιχειρήσεων δεν εντόπισε στοιχεία για την εταιρεία-μέτοχο του σκάφους – ούτε στη Μάλτα ούτε στη Νήσο του Μαν, που θεωρούνται ιδιαίτερα φιλικά «φορολογικά εδάφη» για ιδιοκτήτες θαλαμηγών. Επιπλέον, πραγματοποιήθηκαν αναζητήσεις σε έγγραφα από τα μητρώα των Νήσων Μάρσαλ, Νήσων Κουκ, Νήσων Κέιμαν, Μπαχάμες, Αγιο Δομίνικο, Νίβις, Αρούμπα, Παναμά, όπου επίσης δεν βρέθηκε εταιρεία με την επωνυμία Panodyssey Maritime Inc. Τέλος, αναζητήθηκε η offshore σε ανοικτές βάσεις εταιρικών δεδομένων, όπως η opencorporates.com, η οποία περιλαμβάνει στοιχεία για 135 εκατομμύρια εταιρείες σε περισσότερες από 120 χώρες. Και πάλι τίποτε.

Αυτό όμως δεν αλλάζει το γεγονός ότι ο ίδιος Πρωθυπουργός που εκστόμιζε «δεν υπήρξαν, όμως, ποτέ ιδιοκτήτες offshore οι δικοί μας συνεργάτες» δέχθηκε ένα δώρο αξίας τουλάχιστον 10.000 ευρώ ανά ημέρα διαμονής του στο «Odyssey London» από την offshore ιδιοκτήτρια του σκάφους.

Φωνάζουν για υπεράκτιες εταιρείες, αλλά ελέγχουν όλο και λιγότερες

Δραματική μείωση των ελέγχων σε offshore εταιρείες επί διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ – ο οποίος ευαγγελίζεται κατά τ’ άλλα «μάχη κατά των υπεράκτιων εταιρειών» – καταγράφεται από το 2015 και μετά σύμφωνα με τα στοιχεία των απολογιστικών εκθέσεων της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Εσόδων και της μετέπειτα Ανεξάρτητης Αρχής Δημοσίων Εσόδων.

Χαρακτηριστικό είναι ότι το 2014 ελέγχθηκαν 112 offshore, το 2015 κάτι παραπάνω από τις μισές, ενώ το 2018 μόλις 18. Η μείωση αυτή των ελέγχων, που πραγματοποιήθηκαν από το Κέντρο Φορολόγησης Μεγάλου Πλούτου (ΚΕΦΟΜΕΠ), λαμβάνει χώρα την ίδια ακριβώς περίοδο που δημοσιεύθηκαν οι μεγαλύτερες διαρροές με στοιχεία υπεράκτιων εταιρειών, όπως τα Panama Papers και τα Paradise Papers, στις οποίες υπήρχε ιδιαίτερα έντονο το ελληνικό στοιχείο. Σημειώνεται ότι μέχρι και το 2016, οπότε δημοσιεύθηκαν τα Panama Papers, η «προκάτοχος» της ΑΑΔΕ, η Γενική Γραμματεία Δημοσίων Εσόδων, υπαγόταν στο υπουργείο Οικονομικών.

Φόροι και πρόστιμα που… χάθηκαν

Πριν από τις μεγάλες διαρροές για τις offshore και τον πλούτο που κρύβει η βιομηχανία των φορολογικών παραδείσων, εν έτει 2014, το ΚΕΦΟΜΕΠ, υπό τη διεύθυνση της Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Εσόδων (ΓΓΔΕ), πραγματοποίησε 112 ελέγχους υπεράκτιων εταιρειών. Από αυτούς βεβαιώθηκαν φόροι και πρόστιμα ύψους άνω των 51 εκατομμυρίων ευρώ. Επίσης, πραγματοποιήθηκαν 500 έλεγχοι σε φορολογουμένους που έστειλαν εμβάσματα στο εξωτερικό (βεβαιωμένοι φόροι και πρόστιμα 175 εκατ. ευρώ) και σε 81 φυσικά πρόσωπα «μεγάλου πλούτου» (23,5 εκατ. ευρώ). Από αυτά τα στοιχεία προέκυπτε ότι η υψηλότερη «μέση απόδοση» προστίμων και βεβαιωμένων φόρων αντιστοιχούσε σε ελέγχους offshore: για κάθε υπεράκτια εταιρεία που ήλεγχαν βεβαίωναν περί τα 450.000 ευρώ. Αντίστοιχα, τα εμβάσματα απέδιδαν 350.000 ευρώ ανά έλεγχο και τα φυσικά πρόσωπα «μεγάλου πλούτου» περίπου 290.000 ευρώ.

Το 2015, επί κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ και ενώ η ΓΓΔΕ βρισκόταν ακόμα υπό την ομπρέλα του υπουργείου Οικονομικών, οι έλεγχοι σε offshore μειώθηκαν κατά 40% σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά – συνολικά ελέγχθηκαν από το ΚΕΦΟΜΕΠ 65 υπεράκτιες εταιρείες, σύμφωνα με τα επίσημα απολογιστικά στοιχεία. Αυτοί οι έλεγχοι οδήγησαν σε βεβαιωμένους φόρους και πρόστιμα ύψους 48,5 εκατ. ευρώ, ανεβάζοντας τη μέση απόδοση ανά ελεγχόμενη offshore στα 750.000 ευρώ, από 450.000 που ήταν τον προηγούμενο χρόνο. Ομως, την πρωτιά το 2015 όσον αφορά την απόδοση των ελέγχων κέρδισαν τα εμβάσματα: 369 έλεγχοι υποθέσεων φορολογουμένων οδήγησαν σε φόρους και πρόστιμα ύψους 331 εκατ. ευρώ, δηλαδή περί τα 900.000 ευρώ ανά έλεγχο.

Τα Panama Papers και η ερώτηση σε Αλεξιάδη

Και ύστερα ήρθαν οι διαρροές για offshore, με πρώτη τα Panama Papers, που περιελάμβαναν περισσότερα από 11,5 εκατομμύρια ηλεκτρονικά αρχεία. Στις αρχές Απριλίου του 2016, έπειτα από ανάλυση των ελληνικών στοιχείων της διαρροής, έγινε γνωστό ότι κατά τη διάρκεια των 6 προηγούμενων χρόνων, εν καιρώ οικονομικής κρίσης, υπήρχαν 194 έλληνες ιδιοκτήτες offshore υπέρ των οποίων είχαν εκδοθεί μετοχές. Οι offshore αυτές εντοπίζονταν στις Βρετανικές Παρθένους Νήσους, στις Σεϋχέλλες, στον Παναμά, στις Μπαχάμες, στη Βρετανική Αγκουίλα και στη Σαμόα.

Αντίθετα, για την προ κρίσης περίοδο, από το 2003 έως το 2009, είχαν εκδοθεί μετοχές σε 106 έλληνες ιδιοκτήτες offshore – δηλαδή σχεδόν στους μισούς σε σχέση με την περίοδο της οικονομικής κρίσης. Αυτή και μόνο η σύγκριση έδειχνε ότι ενδεχομένως υπήρχε συσσώρευση πλούτου σε φορολογικούς παραδείσους κατά τα χρόνια των μνημονίων. Η υπόθεση έφτασε άμεσα στη Βουλή, όπου ο Τρύφων Αλεξιάδης, με την ιδιότητα του τότε αναπληρωτή υπουργού Οικονομικών, ανέφερε σε σχετική ερώτηση που του είχε υποβληθεί: «Από την πρώτη στιγμή που προέκυψε το ζήτημα, και συγκεκριμένα από τις 6/4, ζήτησα με έγγραφό μου προς τη Γενική Γραμματεία Δημοσίων Εσόδων – θα το καταθέσω στα Πρακτικά το έγγραφο – να εκπονηθεί άμεσα επιχειρησιακό σχέδιο για την αναλυτική αξιοποίηση των στοιχείων και των πληροφοριών που δημοσιεύτηκαν πρόσφατα στον Τύπο, Panama Papers, και αφορούν πρόσωπα σχετιζόμενα με υπεράκτιες εταιρείες με έδρα τον Παναμά. Για το σχέδιο αυτό παρακαλώ να συνεργαστείτε με τους αρμόδιους εισαγγελείς, γιατί θέλουμε να υπάρχει συντονισμός και όχι όπως στο παρελθόν να καθυστερούμε από την ανυπαρξία συντονισμού. Επίσης, ο σχετικός έλεγχος προτείνουμε να ξεκινήσει κατά προτεραιότητα από πολιτικά πρόσωπα που αναφέρονται στα έγγραφα που δημοσιοποιήθηκαν και να συσχετιστεί άμεσα με εντολές ελέγχων και εισαγγελικές παραγγελίες που έχουν ήδη εκδοθεί».

Εναν μήνα μετά, στις αρχές Μαΐου 2016, δημοσιοποιήθηκαν σε βάση δεδομένων στη διεύθυνση offshoreleaks.icij.org οι συνδέσεις των προσώπων με τις offshore που περιλαμβάνονταν στα Panama Papers. Για την Ελλάδα είχαν εντοπιστεί 222 offshore, με 341 πρόσωπα να συνδέονται σε αυτές. Λίγο καιρό μετά, τον Σεπτέμβριο του 2016, δημοσιοποιήθηκαν στην ίδια διεύθυνση και τα στοιχεία διαρροής από τις Μπαχάμες, όπου περιλαμβάνονταν και περίπου 30 ελληνικά ονόματα, χωρίς όμως να φαίνονται εκ πρώτης όψεως – για να εντοπιστούν έπρεπε κανείς να ψάξει ενδελεχώς τη βάση δεδομένων.

Παρά τον τεράστιο όγκο στοιχείων που είχε δημοσιοποιηθεί το 2016 από τις διαρροές, στην απολογιστική έκθεση της ΓΓΔΕ φαίνεται ότι ελέγχθηκαν από το ΚΕΦΟΜΕΠ μόνο 34 offshore, στις οποίες επιβλήθηκαν φόροι και πρόστιμα ύψους 21,4 εκατ. ευρώ. Εκείνη τη χρονιά το βάρος είχε πέσει στα εμβάσματα, των οποίων η απόδοση ξεπέρασε κάθε προηγούμενο: από 183 ελέγχους βεβαιώθηκαν περίπου 445 εκατ. ευρώ. Επιπλέον, από 35 ελέγχους φυσικών προσώπων «μεγάλου πλούτου» βεβαιώθηκαν άλλα 40 εκατ. ευρώ. Στις αρχές του 2017 ολοκληρώθηκε και η μετάβαση από τη Γενική Γραμματεία Δημοσίων Εσόδων στην Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων, η οποία δεν υπάγεται στο υπουργείο Οικονομικών, σε αντίθεση με την προκάτοχό της.

Τα Paradise Papers και το μητρώο της Μάλτας

Τον Νοέμβριο του 2017 άρχισαν να δημοσιεύονται τα Paradise Papers, μία ακόμα διαρροή για offshore, στην οποία εντοπίστηκαν πάνω από 230 Ελληνες που συνδέονταν με υπεράκτιες εταιρείες. Τα στοιχεία στη συνέχεια εντάχθηκαν στη βάση δεδομένων όπου βρίσκονταν και τα Panama Papers και είναι πλέον δημόσια προσβάσιμα. Την ίδια χρονιά οι έλεγχοι του ΚΕΦΟΜΕΠ σε offshore παρέμειναν στα ίδια επίπεδα με το 2016, όμως βεβαιώθηκαν πολύ λιγότεροι φόροι και πρόστιμα – για 34 offshore περίπου 6,8 εκατ. ευρώ. Η απόδοση όμως μειώθηκε και στους ελέγχους των εμβασμάτων: από 845 υποθέσεις βεβαιώθηκαν σχεδόν 490 εκατ. ευρώ. Πτώση της απόδοσης των ελέγχων σημειώθηκε και στην περίπτωση των φυσικών προσώπων «μεγάλου πλούτου»: από 74 ελέγχους βεβαιώθηκαν περίπου 41 εκατ. ευρώ.

Τον Φεβρουάριο του 2018 δημοσιεύτηκαν στην ίδια βάση δεδομένων (offshoreleaks.icij.org) τα στοιχεία που είχαν διαρρεύσει από το εταιρικό μητρώο της Μάλτας, όπου περιλαμβάνονται και περισσότερα από 2.500 πρόσωπα που συνδέονται με την Ελλάδα. Σύμφωνα με την πρόσφατη έκθεση της ΑΑΔΕ για το 2018, το ΚΕΦΟΜΕΠ πραγματοποίησε μόλις 18 ελέγχους σε offshore, οι οποίοι οδήγησαν σε βεβαιωμένους φόρους και πρόστιμα ύψους άνω των 11 εκατ. ευρώ. Από αυτά τα νούμερα φαίνεται ότι η απόδοσή τους επανέκαμψε στα επίπεδα των 600.000 ευρώ ανά έλεγχο offshore. Αντίθετα, στους τομείς των εμβασμάτων και των φυσικών προσώπων «μεγάλου πλούτου» σημειώθηκε μεγάλη πτώση της απόδοσης των ελέγχων: στην πρώτη περίπτωση χρειάστηκαν περίπου 660 έλεγχοι για να βεβαιωθούν 99,5 εκατ. ευρώ (150.000 ευρώ ανά έλεγχο), ενώ στη δεύτερη πάνω από 250 έλεγχοι για 19,5 εκατ. ευρώ (80.000 ευρώ ανά έλεγχο).