Η πολιτική ήττα του Αλέξη Τσίπρα στην υπόθεση Novartis

Το να καταλήγει το «μεγαλύτερο σκάνδαλο από δημιουργίας ελληνικού κράτους στις «αποχρώσες ενδείξεις» κάποιων εικονικών τιμολογίων δείχνει πολλά για το πού μπορεί να καταλήξει μια πολιτικά στοχευμένη διερεύνηση ποινικών υποθέσεων.

Και το να γίνεται φύλλο και φτερό μια ακόμη κατάθεση μάρτυρα που βρέθηκε στο παρά πέντε για να αντικαταστήσει τους άλλους που… έφυγαν νωρίς, δείχνει απελπισία.

Δείχνει ότι μπορεί να φτάσει στην πλήρη εργαλειοποίηση της ποινικής διερεύνησης, στην μετατροπή της αναζήτησης υπευθύνων σε αναζήτηση πολιτικών που θα μπουν στο στόχαστρο, στη διαμόρφωση ενός γενικευμένου κλίματος απαξίωσης των πολιτικών ως εκ προοιμίου υπόπτων για διαφθορά.

Ο ΣΥΡΙΖΑ και ο… ποινικός δρόμος για το σοσιαλισμό

Ήδη από πριν την άνοδο στην κυβερνητική εξουσία είχε γίνει σαφές ότι ο ΣΥΡΙΖΑ επενδύει πολύ στη λογική της «κάθαρσης» και στην ανάγκη να «καθίσουν στο σκαμνί οι υπεύθυνοι».

Ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας, ιδίως μετά την τραυματική εμπειρία των μνημονίων επιζητούσε να δει κάποιους να τιμωρούνται, κάποιους να έχουν πολιτικό κόστος. Αυτό συνδυάστηκε με μια γενικότερη δυσπιστία απέναντι στην επίσημη πολιτική που παίρνει και τη μορφή της εκτεταμένης πεποίθησης ότι οι πολιτικοί είναι ούτως ή άλλως διεφθαρμένοι και καθοδηγούμενοι από οικονομικά συμφέροντα.

Η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ θέλησε να εκπροσωπήσει αυτό το αίτημα, ενώ σύντομα κατάλαβε ότι μπορούσε να είναι και ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για τη διαμόρφωση πολιτικών συσχετισμών.

«Μνημόνια δεν θα καταργήσουμε, αλλά θα στείλουμε μερικούς στη φυλακή»

Πριν από μερικούς μήνες είχε υπάρξει μεγάλος θόρυβος για μια ομιλία του Παύλου Πολάκη όπου σε ένα κομματικό ακροατήριο εξηγούσε την τακτική για να κερδίσει το κυβερνών κόμμα τις εκλογές, μέσα από ένα συνδυασμό ανάμεσα σε κάποιες μικρές παροχές και την προσπάθεια «να πάνε μερικοί στη φυλακή».

Στην πραγματικότητα όταν το καλοκαίρι του 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ κατάλαβε ότι δεν θα μπορούσε να προσφέρει σπουδαία μέτρα «κοινωνικού προφίλ» εφόσον τα επόμενα χρόνια αναγκαστικά θα εφάρμοζε τα μνημόνια, τότε το ζήτημα των «ποινικών υποθέσεων» απέκτησε πολύ μεγαλύτερη σημασία.

Έτσι η διερεύνηση των «σκανδάλων» αναδείχτηκε σε μια βασική πολιτική αιχμή. Ο ΣΥΡΙΖΑ ήθελε να πάει στις εκλογές προβάλλοντας ως έργο ότι τόλμησε και πήγε σκάνδαλα στη δικαιοσύνη.

Θεωρούσε ότι με αυτόν τον τρόπο θα μπορούσε να χτυπήσει τόσο τη ΝΔ όσο και το ΠΑΣΟΚ εφόσον στοχοποιώντας υπουργούς που παραμένουν ακόμη στελέχη πρώτης γραμμής μπορούσε να χτυπάει τα κόμματα της αντιπολίτευσης αλλά και διαρκώς να εγκαλεί τις ηγεσίες τους ότι στηρίζουν «υπόδικους».

Άλλωστε, με προεξάρχοντα τον αναπληρωτή υπουργό Υγείας Παύλο Πολάκη η κυβέρνηση είχε και ένα δικό της επικοινωνιακό μηχανισμό για την προβολή αυτών των υποθέσεων και την τόνωση της αυτοπεποίθησης του κομματικού ακροατηρίου.

Επιπλέον, ο υπερτονισμος των σκανδάλων των προηγούμενων κυβερνήσεων εξυπηρετούσε και μια άλλη σκοπιμότητα: συντηρούσε το αφήγημα περί του «ηθικού πλεονεκτήματος» της αριστεράς την ώρα που πλήθαιναν τα σημάδια «διαπλοκής» και από τη μεριά της «κυβέρνησης της αριστεράς».

Οι πραγματικές διαστάσεις της υπόθεσης Novartis

Η υπόθεση Novartis είναι μια υπόθεση που έχει πραγματικές διαστάσεις. Εντάσσεται σε μια αλυσίδα ποινικών υποθέσεων που αφορούν τις μεγάλες πολυεθνικές του φαρμάκου και τις αθέμιτες μεθόδους που χρησιμοποίησαν για να αυξήσουν τις πωλήσεις των προϊόντων τους, με ιδιαίτερη έμφαση σε ακριβά φάρμακα για παθήσεις που είναι συχνές και χρόνιες και με έμφαση σε χώρες με δημόσια συστήματα υγείας που καλύπτουν τέτοιες θεραπείες.

Για να διεκδικήσουν μερίδιο αγοράς (το οποίο σημαίνει να παίρνουν το σκεύασμά τους αρκετά εκατομμύρια άνθρωποι για πολύ καιρό) οι εταιρείες αυτές ήταν διατεθειμένες να κάνουν τα πάντα.

Κομβική πρακτική τους η άμεση και έμμεση δωροδοκία γιατρών ώστε να συνταγογραφούν τα συγκεκριμένα φάρμακα, αλλά και η προσπάθεια παρέμβασης στους υπευθύνους των υγειονομικών συστημάτων ώστε να εντάσσουν τα φάρμακα στα εγκεκριμένα και να τα κοστολογούν με τρόπο ευνοϊκό.

Η υπόθεση της Novartis ήρθε στο προσκήνιο μας αλυσίδα τέτοιων ερευνών κυρίως από τι αμερικανικές αρχές που έχουν και μεγάλη ευαισθησία σε ζητήματα που αφορούν την τεχνητή υπερδιόγκωση του κόστους της φαρμακευτικής δαπάνης.

Σε αυτό το πλαίσιο ήταν που ορισμένοι από τους εμπλεκόμενους στην υπόθεση αποφάσισαν να δώσουν καταθέσεις στο FBI με αντάλλαγμα ασυλία. Σημειώνουμε ότι οι αμερικανικές αρχές κυρίως ήθελαν στοιχεία για το πώς λειτουργούσαν αυτοί οι μηχανισμοί προώθησης των φαρμάκων και δωροδοκίας γιατρών. Σε αυτό το πλαίσιο υπήρξαν και καταθέσεις που υποστήριξαν ότι υπήρξαν και δωροδοκίες πολιτικών προσώπων.

Αυτά τα στοιχεία έφτασαν στην ελληνική δικαιοσύνη και εκεί ξεκίνησε η διερεύνηση με κομβικό στοιχείο μια σειρά από προστατευόμενους μάρτυρες, οι οποίοι εμπλεκόμενοι στην υπόθεση με διάφορους τρόπους ήθελαν να πουν όσο το περισσότερα μπορούσαν χωρίς πάντα να μπορούν να προσφέρουν και ανάλογες αποδείξεις.

Υπό κανονικές συνθήκες αυτές οι καταθέσεις θα συνδυάζονταν με εξαντλητική διερεύνηση. Εδώ προκρίθηκε άλλη κατεύθυνση: να πάει όσο πιο γρήγορά στη Βουλή, χωρίς τα αναγκαία στοιχεία, να έχουμε όλη την τελετουργία των «απολογιών», να αποφασίσει μετά η Βουλή την αναρμοδιότητά της και να έχουμε την τελικά την αναπομπή της υπόθεσης στη δικαιοσύνη.

Πώς να μην ερευνήσετε μια υπόθεση την ώρα που λέτε ότι την ερευνάτε

Προφανώς και η υπόθεση έπρεπε να ερευνηθεί προς όλες τις κατευθύνσεις, συμπεριλαμβανομένων και των ευθυνών πολιτικών προσώπων. Οτιδήποτε άλλο θα ήταν όντως συγκάλυψη.

Μόνο διερεύνηση μιας υπόθεσης σημαίνει πραγματική αναζήτηση όλων των στοιχείων και των δεδομένων. Δεν σημαίνει πως όταν κάποιος λέει «ξέρω ότι δωροδοκήθηκε κάποιος» αυτό είναι και απόδειξη ότι όντως δωροδοκήθηκε.

Η ορθή διαδικασία σημαίνει να πάρει κάποιος αυτές τις καταθέσεις και να τις χρησιμοποιήσει ως αφετηρίες. Δηλαδή, να αναζητήσει τα οποιαδήποτε στοιχεία όντως μπορούν να στοιχειοθετήσουν ευθύνη και σε αυτή τη βάση να ενεργοποιηθούν οι σχετικές διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένων αυτών που αφορούν την ποινική ευθύνη πολιτικών προσώπων.

Γιατί είναι γνωστό ότι το πρόβλημα με τις διαδρομές του «μαύρου πολιτικού χρήματος» είναι ακριβώς ότι δεν αφήνει εύκολα ίχνη. Χρειάζεται εξαντλητική έρευνα για μπορέσουν να εντοπιστούν τέτοιες διαδρομές γιατί απλές καταθέσεις στο τέλος δεν αρκούν.

Ο διπλός κίνδυνος της σκευωρίας και της συγκάλυψης

Σε αυτό το πλαίσιο αναδεικνύεται ένας διπλός κίνδυνος.

Από τη μια μέσα από τη βιαστική και ελλιπή διερεύνηση της υπόθεσης τα στοιχεία να μη βρεθούν και τελικά να έχουμε συγκάλυψη ως προς την πολιτική ευθύνη. Αυτό θα είναι πολύ αρνητικό γιατί θα ισοδυναμεί με αναδρομική νομιμοποίηση παραβατικών συμπεριφορών.

Και ο κίνδυνος είναι υπαρκτός εάν αναλογιστούμε ότι την ευθύνη της όλης διαδικασίας από την πλευρά της κυβέρνησης έχει ο αναπληρωτής υπουργός Δικαιοσύνης Δημήτρης Παπαγγελόπουλος που είναι οπαδός της θεωρίας ότι το βασικό είναι να προχωράνε δικογραφίες, ακόμη και να φτάνουν στο ακροατήριο, είτε υπάρχουν στοιχεία είτε όχι, εφόσον πολιτικά και μόνο η παραπομπή παίζει το ρόλο της.

Από την, άλλη υπάρχει ο κίνδυνος της σκευωρίας πολιτικά πρόσωπα που δεν φέρουν ποινική ευθύνη για τους χειρισμούς αυτούς ή για τις συγκεκριμένες αποφάσεις να βρεθούν κατηγορούμενα χωρίς στοιχεία και με όλη την απαξία που έχει το να είναι κάποιος υπόδικος με τέτοιες κατηγορίες, ακόμη κα εάν πρόκειται στο τέλος να αθωωθεί.

Οι τοξικές επιπτώσεις της ποινικοποίησης της πολιτικής ζωής

Ο βασικότερος κίνδυνος μιας επιχείρησης ποινικοποίησης της πολιτικής ζωής και της γενικευμένης στόχευσης με ποινικές διώξεις των πολιτικών αντιπάλων είναι να εμπεδωθεί στην κοινή γνώμη αίσθηση ότι όλοι «τα πιάνουν», όλοι είναι διεφθαρμένοι, όλοι εξυπηρετούν επιχειρηματικά συμφέροντα.

Μια τέτοια γενίκευση απλώς οδηγεί στην εκτεταμένη αποστασιοποίηση των πολιτών από την πολιτική και ενισχύει τη ρητορικής άκρας δεξιάς περί του «σάπιου πολιτικού συστήματος».

Σε μια τέτοια περίπτωση το πολιτικό σύστημα, ή τουλάχιστον το τμήμα του που εντάσσεται στο «συνταγματικό τόξο» απλώς πριονίζει το κλαδί πάνω στο οποίο κάθεται.

Η αποτυχία της εκστρατείας Novartis του ΣΥΡΙΖΑ

Σε αυτό το φόντο γίνεται σαφές ότι σε μεγάλο βαθμό η προσπάθεια του ΣΥΡΙΖΑ να αντλήσει τη μέγιστη δυνατή πολιτική υπεραξία από την υπόθεση Novartis αποτυγχάνει.

Δεν βρέθηκαν στοιχεία, η υπόθεση μπήκε στο αρχείο για αρκετά πολιτικά πρόσωπα, στη Βουλή έρχεται μόνο ένας φάκελος και αυτός με λιγοστά στοιχεία και η επιμονή στη διερεύνηση των υπολοίπων προσώπων πλέον έχει εμφανές πολιτικό πρόσημο.

Το «μεγαλύτερο σκάνδαλο» κινδυνεύει να αποδειχτεί μια μεγάλη αποτυχία πραγματικής διερεύνησης ενός πραγματικού ζητήματος και να μείνει στην ιστορία ως ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα όπου η βιασύνη πολιτικής εκμετάλλευσης ενός υπαρκτού θέματος οδήγησε σε ένα πολιτικοδικαστικό φιάσκο.

Ο Αλέξης Τσίπρας επεδίωξε να πάει στις εκλογές εκπροσωπώντας το αίτημα της κάθαρσης και υποστηρίζοντας ότι τελικά συνέβαλε ώστε να «κάτσει στο σκαμνί» το διεφθαρμένο πολιτικό σύστημα. Τελικά, έκανε το ακριβώς αντίθετο: έδειξε ότι ο ίδιος δεν είχε κανένα πρόβλημα να εργαλειοποιεί τη δικαιοσύνη στο ίδιο βαθμό με προηγούμενες κυβερνήσεις. Από το θα σας «ταράξουμε στη νομιμότητα» περάσαμε στο «θα χρησιμοποιήσουμε κάθε μέσο