Τουρκική επιχείρηση «γκρίζο Αιγαίο» – Το ύπουλο σχέδιο για την «γαλάζια πατρίδα» (χάρτες)

Η Τουρκία επιμένει στην πάγια πρακτική της να αμφισβητεί τον τρόπο με τον οποίο έχει διαμορφωθεί το δίκαιο της θάλασσας και συνολικά το διεθνές δίκαιο και η διεθνής πρακτική πάνω στο θέμα της υφαλοκρηπίδας και των αποκλειστικών οικονομικών ζωνών.

Ως γνωστόν η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας, την οποία έχουν υπογράψει οι περισσότερες χώρες, όχι όμως και η Τουρκία, ορίζει με σαφήνεια το πώς προσδιορίζεται η έκταση της υφαλοκρηπίδας μιας χώρας και αντίστοιχα της ΑΟΖ της.

Τόσο η υφαλοκρηπίδα όσο και η ΑΟΖ εκτείνονται σε απόσταση 200 ν.μ. από τις ακτές της χώρας, εκτός και εάν η περιοχή είναι μικρότερη οπότε ακολουθείται η αρχή της μέσης γραμμής.

Η διαφορά ανάμεσα στην υφαλοκρηπίδα και την ΑΟΖ δεν αφορά την έκταση –καθώς η υφαλοκρηπίδα και η ΑΟΖ συμπίπτουν ως προς την έκταση– αλλά τον ορισμό και το καθεστώς. Η υφαλοκρηπίδα μιας χώρας αφορά τον πυθμένα και το υπέδαφος και υπάρχει αυτοδικαίως και εξ υπάρχης, δεν χρειάζεται δηλαδή κάποια κήρυξη. Αντίθετα, η ΑΟΖ αφορά και το νερό και την επιφάνειά τους και την οικονομική τους εκμετάλλευση και την προστασία και τον έλεγχο και απαιτεί την απόφαση κήρυξης μιας ΑΟΖ.

Τα νησιά έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ

Το κρίσιμο σημείο είναι ότι ρητά η Σύμβαση αναφέρει ότι τα νησιά έχουν τη δική του υφαλοκρηπίδα και τη δική τους ΑΟΖ. Αυτό σημαίνει ότι μετράμε γύρω από ένα νησί τα 200 ν.μ.

Την αρχή αυτή περί της αυτοτελούς υφαλοκρηπίδας των νησιών την έχουν πρώτα και κύρια κάνει πράξη οι χώρες εκείνες που έχουν και τις πιο μεγάλες ΑΟΖ, ακριβώς επειδή έχουν ανακηρύξει ΑΟΖ γύρω από νησιωτικές περιοχές που βρίσκονται στην επικράτειά της.

Για παράδειγμα η Γαλλία είναι η παγκόσμια πρωταθλήτρια ως προς την ΑΟΖ γιατί διαθέτοντας υπερπόντιες νησιωτικές ΑΟΖ φτάνει συνολικά τα 11.691.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα. ΑΟΖ. Ακολουθούν, πολύ κοντά οι ΗΠΑ, που διαθέτουν μικρά νησιωτικά συμπλέγματα στον Ειρηνικό Ωκεανό και φτάνουν συνολικά τα 11.351.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα και τρίτη η Αυστραλία με 8.505.348 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Σε όλες τις περιπτώσεις έχει γίνει δεκτό ότι τα νησιά διαθέτουν αυτοτελή υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ.

Ο χάρτες που «εξαφανίζουν» ελληνικά νησιά και θαλάσσια σύνορα

Η Τουρκία αμφισβητεί το διεθνές δίκαιο

Η Τουρκία παραδοσιακά αμφισβητεί αυτό τον ορισμό τόσο της υφαλοκρηπίδας, όπως έκανε σαφές ήδη από τη δεκαετία του 1970, όσο και της ΑΟΖ. Το βασικό σημείο της Τουρκικής αμφισβήτησης είναι η θέση ότι τα νησιά δεν διαθέτουν αυτοτελή υφαλοκρηπίδα και ότι τόσο στο Αιγαίο όσο και στην Ανατολική Μεσόγειο θα πρέπει να χαραχθούν τα όριά τους με βάση τις ηπειρωτικές αρχές, είτε μετρώντας 200 ν.μ. από αυτές είτε με βάση τη μέση γραμμή.

Ως προς τα νησιά ειδικά, η τουρκική αμφισβήτηση αφορά τα νησιά του Αιγαίου για τον προσδιορισμό των ορίων της υφαλοκρηπίδας στο Αιγαίο, την Κρήτη, τα Δωδεκάνησα –και ιδίως τη Ρόδο, την Κάρπαθο και το Καστελόριζο– και φυσικά την Κύπρο. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις υποστηρίζει ότι δεν είναι δυνατό να θεωρηθεί ότι έχουν δική τους αυτοτελή υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ και ότι πρέπει να υπολογιστεί με βάση τις ηπειρωτικές ακτές. Υποστηρίζουν δε ότι οι γενικές αρχές του δικαίου της θάλασσας δεν μπορούν να έχουν εφαρμογή στην περίπτωση της Μεσογείου, λόγω των ειδικών χαρακτηριστικών της.

Ειδικά για την Κύπρο η τουρκική αμφισβήτηση είναι πολυεπίπεδη. Καταρχάς η Τουρκία και εδώ αμφισβητεί εάν η Κύπρος μπορεί να έχει δική της αυτοτελή υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Σε αυτή τη βάση αμφισβητεί συνολικά την κήρυξη ΑΟΖ που έχει κάνει η Κυπριακή Δημοκρατία ήδη από το 2004. Έπειτα η Τουρκία θεωρεί ότι πρέπει να δούμε χωριστά τις περιοχές που ανήκουν στην ΑΟΖ της «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου» (το «ψευδοκράτος») και αυτές της «Νοτίου Κύπρου». Και τέλος αμφισβητεί το δικαίωμα της Κυπρικής Δημοκρατίας να εκμεταλλεύεται πλουτοπαραγωγικούς πόρους εντός της ΑΟΖ, εφόσον ουσιαστικά δεν μπορούν να απολαύσουν τα σχετική οφέλη και οι Τουρκοκύπριοι. Ειδικά αυτές οι αμφισβητήσεις αφορούν την πάγια θέση της Τουρκίας ότι η Κυπριακή Δημοκρατία δεν είναι μπορεί να ασκήσει πλήρη δικαιώματα κυριαρχίας.

Το επίδικο της αντιπαράθεσης: τα κοιτάσματα φυσικού αερίου

Το ενδιαφέρον για τις ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο αναζωπυρώθηκε μετά το 2009 μέσα από τις διαδοχικές ανακαλύψεις  μεγάλων κοιτασμάτων φυσικού αερίου.

Πρώτα ανακαλύφθηκε από μια κοινοπραξία με συμμετοχή της αμερικανικής Noble Energy το κοίτασμα Ταμάρ έξω από την ακτή του Ισραήλ με περίπου 320 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αποδεδειγμένων και πιθανών αποθεμάτων. Ακόμη πιο εντυπωσιακή ήταν την επόμενη χρονιά η ανακάλυψη, πάλι στην ισραηλινή ΑΟΖ, του κοιτάσματος «Λεβιάθαν», με 600 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα αποδεδειγμένων και πιθανών αποθεμάτων. Βορειοδυτικά του «Λεβιάθαν», εντός της κυπριακής ΑΟΖ, βρέθηκε και το κοίτασμα «Αφροδίτη», με αποδεδειγμένα και πιθανά αποθέματα 130 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων.

Όμως, τη διαφορά πραγματικά την έκανε το 2015 η ανακάλυψη εντός της αιγυπτιακής ΑΟΖ του γιγαντιαίου κοιτάσματος Ζορ που έχει ένα εκτιμώμενο απόθεμα 850 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου.

Οι ανακαλύψεις αυτές έδωσαν νέα ώθηση στον αγώνα δρόμου για τη διαμοίραση των κοιτασμάτων και ανέδειξαν το ενδεχόμενο τόσο η Κύπρος όσο και η Ελλάδα να έχουν σημαντικές δυνατότητες εκμετάλλευσης. Αντίθετα, η ίδια η Τουρκία για άλλη μια φορά, όπως παλαιότερα και με το χώρο του Αιγαίου, αισθάνθηκε ότι θα κινδύνευε να βρεθεί έξω από τη μοιρασιά ιδιαίτερα κρίσιμων πλουτοπαραγωγικών πηγών.

Οι τουρκικές μεθοδεύσεις

Απέναντι σε αυτή την κατάσταση η Τουρκία προσπαθεί να περάσει τη δική της άποψη για το πώς πρέπει να γίνει η οριοθέτηση των ΑΟΖ στην περιοχή. Η τουρκική πρόταση στηρίζεται στην αντίληψη ότι ούτε η Κύπρος ούτε η Κρήτη ούτε η Ρόδος έχουν δική τους αυτοτελή υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ καθώς και σε μια αυθαίρετη διάκριση ανάμεσα σε ΑΟΖ της «Νοτίου Κύπρου»  και σε ΑΟΖ της «Τουρκικής Δημοκρατίας της Βόρειας Κύπρου». Με αυτό τον τρόπο η Τουρκία διεκδικεί μέρος της ελληνικής υφαλοκρηπίδας όπως και της ΑΟΖ της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Ο τρόπος που η Τουρκία επιχειρεί να μεθοδεύσει μια τέτοια αλλαγή της κατανομής, έστω και σε παραβίαση των αρχών του δικαίου της θάλασσας, είναι μέσα από προτάσεις που κάνει προς όλες τις χώρες της περιοχής για διμερείς συμφωνίες αμοιβαίας οριοθέτησης της ΑΟΖ, προσφέροντας στην κάθε μία το «δέλεαρ» της παραχώρησης τμήματος των εκτάσεων της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και της κυπριακής ΑΟΖ.

Ζητά έτσι από τον Λίβανο να καταγγείλει τη συμφωνία που έχει με την Κύπρο από το 2007, «προσφέροντας» του μάλιστα το οικόπεδο 3 της κυπριακής ΑΟΖ. Αντίστοιχα, προτείνει ουσιαστικά στην Αίγυπτο να μην ακολουθήσει την οριοθέτηση που έχει συμφωνήσει με την Κύπρο ήδη από το 2013 αλλά να αποδεχτεί την τουρκική πρόταση να ακολουθηθεί η μέση γραμμή ανάμεσα στην Αίγυπτο και την Τουρκία, κάτι που επίσης θα σήμαινε την παραχώρηση στην Αίγυπτο «οικοπέδων» της κυπριακής  ΑΟΖ. Ως προς την οριοθέτηση με το Ισραήλ η Τουρκία προτείνει και εδώ μια κατανομή με την οποία διεκδικεί μέρος και της ελληνικής υφαλοκρηπίδας αλλά και της κυπριακής ΑΟΖ.

Ιδιαίτερα εντυπωσιακές είναι οι προτάσεις που κάνει η Τουρκία προς τη Λιβύη και οι οποίες μάλιστα παρουσιάστηκαν στην λιβυκή πλευρά από τη μεριά του Τούρκου υπουργού Άμυνας Χουλουσί Ακάρ.

Εκεί η Τουρκία αρνείται ότι η Κρήτη, η Ρόδος, η Κάρπαθος και η Κάσος έχουν δική τους υφαλοκρηπίδα και η μέση γραμμή χαράσσεται με κριτήριο τις τουρκικές ακτές. Με αυτό τον τρόπο η Τουρκία διεκδικεί σημαντικό μέρος της ελληνικής υφαλοκρηπίδας και την ίδια ώρα προσφέρει στη Λιβύη επιπλέον 16.700 τετραγωνικά χιλιόμετρα υφαλοκρηπίδας.

Μάλιστα, οι τουρκικοί χάρτες δεν περιορίζονται στην αμοιβαία οριοθέτηση ανάμεσα σε Τουρκία και Λιβύη αλλά και προτείνουν προς τη λιβυκή πλευρά να εφαρμόσει τις ίδιες αρχές και στη συνολική της οριοθέτηση ως προς την ελληνική υφαλοκρηπίδα ακολουθώντας την οριοθετική γραμμή δυτικά σε όλο το μήκος της Κρήτης. Με αυτό τον τρόπο, όμως, προστίθενται στην λιβυκή υφαλοκρηπίδα και δυνάμει ΑΟΖ συνολικά 39.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Οι τουρκικές αυτές προτάσεις δεν αμφισβητούν μόνο το διεθνές δίκαιο και ειδικά τους σαφείς προσδιορισμούς της Σύμβασης για το δίκαιο της θάλασσας αλλά και τις ίδιες τις συμφωνίες οριοθέτησης που έχουν ήδη υπογραφεί στην περιοχή με πρωτοβουλία και της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Εντάσσονται, όμως, κατά την πάγια τουρκική πρακτική, στη δημιουργία συνολικότερου κλίματος για την αμφισβήτηση των συμφωνηθέντων και για μη τήρηση των κανόνων του διεθνούς δικαίου στο όνομα των «ειδικών συνθηκών» της ανατολικής Μεσογείου. Μια τέτοια προσπάθεια ορίζοντα έχει μια διαπραγμάτευση στην οποία η Τουρκία εκτιμά ότι θα βγει δικαιωμένη.

Είναι ουσιαστικά μια τακτική δημιουργίας «γκρίζων ζωνών» που δεν περιορίζεται στους χάρτες και σε πολιτικές προτάσεις αλλά και στην παρενόχληση δραστηριοτήτων και κυρίως ερευνών για υδρογονάνθρακες που θα επικύρωναν την σημερινή ισορροπία και κατάσταση.

Αυτό είναι πιο έντονο από τη στιγμή που η Τουρκία δεν διεκδικεί στο συγκεκριμένο θέμα απλώς μια προβολή ισχύος αλλά πραγματικό και σημαντικό μερίδιο από τα διαθέσιμα αποθέματα φυσικού αερίου σε μια περίοδο όπου εκτιμά ότι αυτό είναι σημαντικό για τη συνολική αναπτυξιακή της πορεία.