Η ανοησία της οικονομικής βεβαιότητας

Κοινωνικές αδικίες, κρίση χρέους, καταστροφή του περιβάλλοντος. Είναι ο καπιταλισμός τελικά το σωστότερο οικονομικό μοντέλο σήμερα; Ο Τσέχος οικονομολόγος Τόμας Σέντλατσεκ προσπαθεί να δώσει τις δικές του απαντήσεις.

Ο Τόμας Σέντλατσεκ διδάσκει στο πανεπιστήμιο της Πράγας και είναι επικεφαλής οικονομολόγος στην Τσεχοσλοβακική Εμπορική Τράπεζα, τη μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας. Θεωρείται ένας από τους σφοδρότερους επικριτές του καπιταλισμού ωστόσο στο τελευταίο του βιβλίο «Επανάσταση ή εξέλιξη – το τέλος του καπιταλισμού;» στηρίζει τον καπιταλισμό αλλά ζητά να γίνουν θεμελιώδεις αλλαγές. Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο γερμανικό ραδιόφωνο DLF, σχολιάζοντας τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την οικονομία επισήμανε:

«Η οικονομία διδάσκεται στα πανεπιστήμια με παρόμοιο τρόπο που διδάσκονται οι θρησκείες. Και θα ήθελα να πω πως η οικονομία είναι εάν θέλετε η πιο μεγάλη θρησκεία της εποχής μας. Κάθε κουλτούρα έχει τα δικά της ήθη και έθιμα. Αλλά υπάρχει μόνο μια οικονομία στην οποία πιστεύουν όλοι. Και αυτός είναι ο κοινός παρονομαστής».

Αφέλεια και ρομαντισμός;

«Όλος ο κόσμος πιστεύει λοιπόν σε ένα οικονομικό σύστημα το οποίο σύμφωνα με τον Τσέχο οικονομολόγο είναι λανθασμένο;» διερωτάται ο δημοσιογράφος του DLF και ο Τόμας Σέντλατσεκ απαντά:

«Μερικές φορές μου λένε οι συνάδελφοί μου: Τόμας είσαι αφελής και ρομαντικός. Και τότε λέω εγώ, ‘ναι έτσι είναι!’ Αλλά πείτε μου ειλικρινά: ποιος είναι αφελής; Εσείς. Εσείς πιστεύετε ότι οι άνθρωποι πράττουν ορθολογικά. Και αυτό περιορίζεται μόνο στον προσπορισμό κέρδους. Αυτό είναι αφελές. Ή ακόμα η πεποίθηση πως η οικονομία θα αναπτύσσεται χρόνο με το χρόνο. Από πού προκύπτει αυτό; Είναι γραμμένο στον ουρανό ή στη Βίβλο; Τι καπνίζετε; Ή τι ονειρεύεστε; Δεν υπάρχει τίποτα στην ιστορία της οικονομίας που να επιβεβαιώνει ότι η οικονομία διαρκώς αναπτύσσεται χρόνο με το χρόνο. Και παρόλα αυτά χτίζουμε την κοινωνία μας, το κοινωνικό σύστημα, τις συντάξεις απλά όλα πάνω στην πρόσληψη ότι η οικονομία κάθε χρόνο αναπτύσσεται. Είναι σαν κατασκευάζει κανείς ένα πλοίο με την πεποίθηση ότι θα κάνει πάντα καλό καιρό».

Περί καπιταλισμού και δημοκρατίας

Για τον Τσέχο οικονομολόγο το πρόβλημα είναι ότι οι άνθρωποι θεωρούν αληθινά όλα όσα κατασκεύασαν με το μυαλό τους. Το πρόβλημα δεν είναι το μοντέλο, όπως λέει, αλλά η απόλυτη πεποίθηση ότι είναι αληθινό και αδιαμφισβήτητο. Στην παρατήρηση ότι ο καπιταλισμός εκτός από τις μεγάλες κοινωνικές αδικίες που προκαλεί φέρνει παράλληλα ευημερία και τεχνολογική εξέλιξη απαντά:

«Αυτό είναι το πρόβλημα: ότι συμπεριφερόμαστε σαν ο καπιταλισμός να είναι τέλειος. Όχι δεν είναι. Οι αγορές δεν είναι τέλειες. Αλλά περιμένουμε από την οικονομία να είναι τέλεια. Αυτό είναι αστείο. Δεν πρέπει να πιστεύουμε ότι υπάρχει ένας θεός, ο οποίος κάνει τέλεια την οικονομία. Πρέπει να παίρνουμε την οικονομία σαν τη δημοκρατία. Δεν είναι ιδιαίτερα καλό σύστημα, αλλά είναι το καλύτερο που έχουμε».

Όμως γιατί ο τίτλος του βιβλίου του «Το τέλος του καπιταλισμού;» τελειώνει με ένα ερωτηματικό;

Όπως εξηγεί ο Τσέχος οικονομολόγος, «πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως ο λόγος για τις ερωτήσεις είναι οι απαντήσεις. Μερικές φορές αυτό ισχύει. Αλλά οι πραγματικά σημαντικές ερωτήσεις δεν τίθενται για αυτό το λόγο. Δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο από έναν άνθρωπο ο οποίος δεν έχει ερωτήματα, που δεν αμφιβάλλει για τίποτα, που γνωρίζει τα πάντα. Ένας τέτοιος άνθρωπος έχει ενστερνιστεί μια ιδεολογία σαν να πρόκειται για τη μοναδική αλήθεια. Και η κρατούσα οικονομική διδασκαλία εμπεριέχει μια τέτοια ιδεολογία. Για το λόγο αυτό το βιβλίο είναι γεμάτο ερωτήσεις και ακόμα και το να θέτει κανείς αυτές τις ερωτήσεις είναι πολύ δύσκολο».

Μαρία Ρηγούτσου (DLF)

Deutsche Welle