Ανδρική Υπογονιμότητα: Αίτια και λύσεις

Γράφει ο Κωνσταντίνος Ρόκκας, Χειρούργος Ουρολόγος-Ανδρολόγος

Η υπογονιμότητα αφορά στις μέρες μας περίπου το 20% των ζευγαριών της γόνιμης ηλικίας. Ο άνδρας συμμετέχει στο 50% των περιπτώσεων χαμηλής γονιμότητας, είτε πλήρως, είτε σε βαθμό συμμετοχής με την σύντροφο του.

Σήμερα ο ανδρικός παράγων αποτελεί σημαντικό κομμάτι ιατρικής μελέτης μέσα σε ένα πλαίσιο όπου πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι η γενικότερη ποιότητα του σπέρματος, για λόγους τόσο περιβαλλοντολογικούς όσο και διατροφικούς βρίσκεται σε επιδείνωση, με αποτέλεσμα να υπάρχει ανησυχία για την γενικότερη αναπαραγωγική ανδρική ικανότητα. Η έρευνα αυτή έχει μεγάλη σημασία αν σκεφτεί κανείς ότι πριν από λίγα χρόνια τα κοινωνικά ταμπού έδειχναν την γυναίκα σαν μόνη αιτία προβλημάτων γονιμότητας, ενώ ο άνδρας βρίσκονταν στο απυρόβλητο.

Τα αίτια της ανδρικής υπογονιμότητας είναι ποικίλα και μπορεί να διαχωριστούν σε λειτουργικά (δηλαδή σε αυτά που αφορούν την παραγωγή των σπερματοζωαρίων από τους όρχεις) καθώς και σε αποφρακτικά (δηλαδή αυτά που αφορούν την μεταφορά των σπερματοζωαρίων από τον τόπο παραγωγής τους στο έξω στόμιο της ουρήθρας).

Στα λειτουργικά αίτια περιλαμβάνονται:
1. Γενετικές και χρωμοσωμικές ανωμαλίες (συχνότερη από αυτές το σύνδρομο Kinefelter που αφορά περίπου 1 στους 500 άνδρες και αφορά ένα υπεράριθμο χρωμόσωμα Χ)
2. Ανωμαλίες της ανάπτυξης των όρχεων (συχνότερη η κρυψορχία, η κατάσταση δηλαδή όπου ο ένας ή και οι δύο όρχεις κατά την στιγμή της γέννησης δεν έχουν κατέβει στην φυσιολογική τους θέση)
3. Διαταραχές στην σύνθεση των ανδρικών ορμονών.
4. Λοιμώξεις των όρχεων (κυρίως παρωτιδική ορχίτιδα) που συμβαίνουν σε εφηβική κυρίως ηλικία.
5. Η κιρσοκήλη που είναι η μη φυσιολογική διάταση των φλεβών που απομακρύνουν το αίμα από τους όρχεις. Συνηθέστερα εμφανίζεται αριστερά, αλλά είναι δυνατόν να εμφανιστεί, είτε δεξιά, είτε και αμφοτερόπλευρα. Αποτελεί την συχνότερη και ευκολότερα αναγνωρίσιμη αιτία υπογονιμότητας στον άνδρα. Η κιρσοκήλη είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο το οποίο εμφανίζεται περίπου στο 15% του ανδρικού πληθυσμού και στο 35% των ανδρών με προβλήματα γονιμότητας. Οι προκαλούμενες βλάβες καταλήγουν προοδευτικά σε μια μείωση της ορχικής λειτουργίας καθώς και σε μια αλλοίωση των χαρακτηριστικών του σπέρματος .Θα πρέπει επίσης να αναφερθεί ότι κιρσοκήλη παρουσιάζεται στο 53% των συγγενών πρώτου βαθμού των ασθενών που παρουσιάζουν την πάθηση αυτή.
6. Εξωγενείς παράγοντες όπως η υψηλή θερμοκρασία (έχει παρατηρηθεί διαταραχή της σπερματογένεσης σε άτομα που εργάζονται σε περιβάλλον με ιδιαίτερα υψηλή θερμοκρασία), η ακτινοβολία, φάρμακα και ουσίες (έχει βρεθεί ότι ορισμένα από τα εντομοκτόνα έχουν βλαπτική επίδραση στην σπερματογένεση), το κάπνισμα, η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.
Στα αποφρακτικά αίτια περιλαμβάνονται είτε συγγενής είτε επίκτητες αποφράξεις (λόγω π.χ. φλεγμονών) της αποχετευτικής οδού του σπέρματος.

Πότε όμως ένα ζευγάρι θα πρέπει να αναζητήσει λύση σε ένα πρόβλημα γονιμότητας. Ένας χρήσιμος κανόνας είναι αυτός που λέει ότι αν μετά από 12 μήνες ελεύθερων σεξουαλικών επαφών δεν έχουμε εγκυμοσύνη τότε θα πρέπει να αναζητηθεί διαγνωστική λύση.

Στον άνδρα εκτός από το ιατρικό ιστορικό, την κλινική εξέταση και τον έλεγχο των ορμονών, κύριο ρόλο παίζει μια εξέταση που λέγεται σπερμοδιάγραμμα. Στην εξέταση αυτή αναλύονται τα κύρια χαρακτηριστικά του σπέρματος που είναι ο όγκος, ο αριθμός των σπερματοζωαρίων, η κινητικότητα τους καθώς και η μορφολογία τους. Η εξέταση αυτή θα πρέπει να γίνεται μετά από 3-4 ημέρες σεξουαλικής αποχής.

Θεραπευτική αντιμετώπιση
Θα αναφερθούμε αναλυτικά σε δύο καταστάσεις που μπορεί να υπάρξει αποτελεσματική χειρουργική αντιμετώπιση, που είναι η κιρσοκήλη και οι αποφρακτικές καταστάσεις.

Η διόρθωση της κιρσοκήλης γίνεται με μία απλή χειρουργική επέμβαση που δεν απαιτεί νοσηλεία παραπάνω από μία ημέρα. Μπορεί να γίνει, είτε με την κλασσική χειρουργική, είτε στις ημέρες μας με την χρήση χειρουργικού μικροσκοπίου(μικροχειρουργική) με αποτέλεσμα την πιο λεπτομερειακή αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής. Τα αποτελέσματα των επεμβάσεων αυτών είναι πολύ καλά με σημαντική βελτίωση των χαρακτηριστικών του σπέρματος κατά 70% και πιθανή εγκυμοσύνη κατά 50%. Έχουν περιγραφεί και άλλες μέθοδοι αλλά η χειρουργική αντιμετώπιση εξακολουθεί να είναι η αποτελεσματικότερη. Ο νέος έλεγχος του σπέρματος γίνεται τουλάχιστον 3 – 6 μήνες μετά την αντιμετώπιση της πάθησης αυτής.

Σε περιπτώσεις αποφρακτικών καταστάσεων είναι δυνατή μικροχειρουργικά η αποκατάσταση της φυσιολογικής οδού με εξαιρετικά καλά αποτελέσματα με πιθανότητες εγκυμοσύνης στο 55% περίπου. Και αυτή είναι μία ακίνδυνα και ανώδυνη επέμβαση που απαιτεί νοσηλεία μιας ημέρας.

Σε περιπτώσεις αζωοσπερμίας (έλλειψη σπερματοζωαρίων στο σπέρμα) μπορούμε να αναζητήσουμε σπερματοζωάρια κατευθείαν από τους όρχεις είτε με την κλασσική χειρουργική είτε χρησιμοποιώντας και πάλι το χειρουργικό μικροσκόπιο (μέθοδος microTESE). Τα σπερματοζωάρια που πιθανά θα βρεθούν μπορεί να χρησιμοποιηθούν είτε άμεσα για εξωσωματική γονιμοποίηση είτε να καταψυχθούν για να χρησιμοποιηθούν στο μέλλον.

Οι διαταραχές της γονιμότητας αποτελούν ένα σύνθετο πρόβλημα που αφορά και τον άνδρα και την γυναίκα και θα πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ένα συνολικό πρόβλημα από ομάδα ειδικών. Μέχρι τουλάχιστον την ημέρα που θα κατασκευστούν «τεχνητά σπερματοζωάρια» όπως ανακοίνωσε πρόσφατα ομάδα Βρετανών επιστημόνων.

* Ο Κωνσταντίνος Ρόκκας, Χειρούργος Ουρολόγος-Ανδρολόγος, είναι υποψήφιος διδάκτορας του Πανεπιστημίου Αθηνών, επιστημονικός συνεργάτης της Πανεπιστημιακής Καρδιολογικής Κλινικής, πρώην Ταμίας της Ελληνικής Ουρολογικής Εταιρείας και μέλος σημαντικού αριθμού επιστημονικών εταιρειών.

health.in.gr