Το επώδυνο αγκάλιασμα του έρπητα ζωστήρα

Όσοι προσβλήθηκαν από ανεμοβλογιά σε σχετικά μεγάλη ηλικία θυμούνται τη στιγμή που απηλλάγησαν από το αντιαισθητικό εξάνθημα και το βασανιστικό κνησμό. Ωστόσο, κανείς δεν απαλλάσσεται από τον ιό που την προκάλεσε, ο οποίος παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση για δεκαετίες μέχρι που κάποια μέρα ενεργοποιείται, οπότε εμφανίζεται το χαρακτηριστικό εξάνθημα και ο ανυπόφορος πόνος του έρπητα ζωστήρα.

Τόσο η ανεμοβλογιά όσο και έρπητας ζωστήρας προκαλούνται από τον ίδιο ιό. Την πρώτη φορά που κάποιος προσβάλλεται από τον ιό του έρπητα ζωστήρα-ανεμοβλογιά (VZV – Varicella Zoster Virus), η λοίμωξη εκδηλώνεται ως ανεμοβλογιά.

Όταν ο ιός εξουδετερωθεί από το ανοσοποιητικό σύστημα, δεν εξαφανίζεται αλλά καταφεύγει διαμέσου των νεύρων στις ρίζες τους πλησίον του νωτιαίου μυελού ή του εγκεφάλου. Εκεί μπορεί να παραμένει σε λανθάνουσα κατάσταση για δεκαετίες.

Πώς εμφανίζεται

Σε περίπου 10% των ανθρώπων ο ιός επαναδραστηριοποιείται όταν δημιουργηθούν ευνοϊκές συνθήκες. Αρχίζει να πολλαπλασιάζεται και να μετακινείται κατά μήκος του νεύρου που έχει αποικήσει. Αυτό όμως προκαλεί φλεγμονή στο νεύρο.

Τότε εμφανίζονται τα πρώτα συμπτώματα: πόνος αλλά και αίσθημα καύσου, κνησμός ή μούδιασμα στη περιοχή. Μπορεί να συνυπάρχει πυρετός, κεφαλαλγία ή γαστρεντερικές διαταραχές. Σε αυτή τη φάση η διάγνωση είναι δύσκολη.

Μετά από 2-3 ημέρες, όταν πλέον ο ιός έχει ξεφύγει από τα όρια του νεύρου και έχει περάσει στο δέρμα πέριξ αυτού, εμφανίζονται το χαρακτηριστικό εξάνθημα: αρχικά ερυθρές κηλίδες πάνω στις οποίες σχηματίζονται φυσαλίδες με υγρό, οι οποίες τελικά σπάνε και δημιουργούνται εφελκίδες (κρούστα).

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό που κατευθύνει τη διάγνωση είναι η κατανομή του εξανθήματος, η οποία ουσιαστικά ακολουθεί την διαδρομή του νεύρου όπου ‘κρυβόταν’ ο ιός.

Έτσι, συνήθως περιβάλλει τον μισό θώρακα ή οσφύ σαν ζώνη (‘ζωστήρας’). Δεύτερη σε συχνότητα εντόπιση είναι το πρόσωπο (πάντα στο ένα ημιμόριο) και ακολουθούν με διαφορά άλλες περιοχές.

Ο οργανισμός τελικά καταφέρνει να τιθασεύσει το εξάνθημα και τον εντονότατο πόνο μετά από τρεις έως πέντε εβδομάδες. Οι υποτροπές είναι σχετικά σπάνιες – μικρότερες του 4%.

Ποίοι το παθαίνουν

Αφού λοιπόν τόσοι πολλοί άνθρωποι παθαίνουν ανεμοβλογιά, γιατί τόσοι λίγοι τελικά εκδηλώνουν έρπητα ζωστήρα;

Η απάντηση αποτελεί πεδίο εντατικής έρευνας και δεν είναι απολύτως γνωστή. Ωστόσο, γνωρίζουμε ότι η επαναδραστηριοποίηση του ιού ευνοείται από την καταστολή του ανοσοποιητικού συστήματος. Έτσι, η νόσος είναι συχνότερη και εντονότερη σε ανθρώπους που λαμβάνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα, σε άτομα με καρκίνο, AIDS ή ανοσοανεπάρκειες.

Η πλειονότητα όμως των πασχόντων δεν αντιμετωπίζει τόσο σοβαρά προβλήματα. Η πτώση της άμυνας του οργανισμού στις περισσότερες περιπτώσεις συνδέεται με στρες, έκθεση στο ψύχος ή προχωρημένη ηλικία. Χαρακτηριστικό είναι ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ασθενών είναι άνω των 50 ετών.

Μεταδοτικότητα

Ο ιός VZV είναι δυνατόν να μεταδοθεί διαμέσου των δερματικών βλαβών του έρπητα ζωστήρα πριν αυτές εφελκιδοποιηθούν. Ωστόσο, το άτομο που θα έρθει σε επαφή δεν πρόκειται να προσβληθεί από έρπητα ζωστήρα, αφού προϋπόθεση για αυτό είναι να έχει προηγηθεί ανεμοβλογιά, έστω και υποκλινικά.

Αν δεν έχει υπάρξει προηγούμενη λοίμωξη, το άτομο θα εμφανίσει ανεμοβλογιά. Σε κάθε περίπτωση όμως η μεταδοτικότητα του ζωστήρα είναι πολύ μικρότερη σε σχέση με την ανεμοβλογιά αφού στην πρώτη περίπτωση μεταδίδεται μόνο με την επαφή ενώ στη δεύτερη και αερογενώς.

Επιπλοκές

Η πορεία της νόσου είναι κατά κανόνα ομαλή. Σημαντικότερη επιπλοκή είναι η μεθερπητική νευραλγία, που εμφανίζεται συχνότερα στους ηλικιωμένους. Πιθανοί προδιαθεσικοί παράγοντες, σύμφωνα με ορισμένες μελέτες, είναι η προύπαρξη έκδηλης ή υποκλινικής περιφερικής νευροπάθειες και η βαριά διαδρομή της λοίμωξης.

Όπως φανερώνει το όνομά της, πρόκειται για την παραμονή άλλοτε άλλου βαθμού πόνου για μήνες ή και χρόνια αφότου υποχωρήσει το εξάνθημα εξαιτίας βλάβης των νεύρων. Πολλές φορές το υπερκείμενο δέρμα είναι τόσο ευαίσθητο, που ακόμα και η επαφή με τα ρούχα είναι ανυπόφορη.

Δυστυχώς δεν θεραπεύεται αλλά υπάρχουν πλέον αρκετοί τρόποι ελέγχου του πόνου. Πέρα από τα παυσίπονα, πολύ καλά αποτελέσματα έχουν ορισμένα αντικαταθλιπτικά και αντιεπιληπτικά φάρμακα. Πάντως ο πόνος υποχωρεί με την πάροδο του χρόνου.

Aλλη επιπλοκή είναι ο οφθαλμικός έρπητας ζωστήρας. Συμβαίνει όταν προσβληθεί οφθαλμικός κλάδος του τρίδυμου νεύρου, οπότε προσβάλλεται το δέρμα γύρω από τον οφθαλμό ή και ο ίδιος ο οφθαλμός στο 10% των περιπτώσεων.

Απαιτείται άμεση προσφυγή σε οφθαλμίατρο γιατί η προκαλούμενη φλεγμονή στον οφθαλμό (κερατίτιδα, ραγοειδίτιδα) είναι δυνατόν να προκαλέσει μόνιμες βλάβες στην όραση.

Το σύνδρομο Ramsay Hunt αφορά μονόπλευρο εξάνθημα στο πρόσωπο και το εσωτερικό του αυτιού, με παράλυση ορισμένων νεύρων του προσώπου. Επιπλέον, μπορεί να συνυπάρχει απώλεια της ακοής, ίλιγγος και εμβοές.

Παρότι η πορεία της νόσου είναι κατά κανόνα καλή, δεν αποκλείεται η απώλεια ακοής και η παράλυση του προσώπου να είναι μόνιμη.

Η μεθερπητική παράλυση άνω ή κάτω άκρου όταν προσβάλλονται συγκεκριμένα κινητικά νεύρα δεν είναι συνήθης αλλά και ούτε μόνιμη όταν συμβαίνει.

Τέλος, ο διάσπαρτος έρπης ζωστήρας είναι μια σπάνια σοβαρή γενικευμένη κατάσταση που εμφανίζεται σε ανοσοκατασταλμένους ασθενείς. Μπορεί να οδηγήσει σε προσβολή των πνευμόνων, του ήπατος, κ.ά.

Αντιμετώπιση

Η συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων αντιμετωπίζεται επιτυχώς με τα αντιϊκά φάρμακα που έχουμε στη διάθεσή μας. Όταν χορηγούνται έγκαιρα, κατά προτίμηση εντός 72 ωρών, μειώνουν τη διάρκεια και τη βαρύτητα των συμπτωμάτων. Επιπλέον, υποστηρίζεται ότι μειώνουν την πιθανότητα εμφάνισης μεθερπητικής νευραλγίας, αν και αυτό αμφισβητείται.

Απαραίτητη είναι και η περιποίηση του εξανθήματος ώστε να προληφθεί τυχόν επιλοίμωξη των δερματικών βλαβών από βακτηρίδια.

Ο πόνος μπορεί να αντιμετωπιστεί με διάφορους τρόπους: απλά αναλγητικά, οπιοειδή, αντικαταθλιπτικά, κορτικοστεροειδή, αντιεπιληπτικά, τοπικά αναισθητικά.

Η ποικιλία των διαθέσιμων παραγόντων δείχνει ότι η επιλογή πρέπει να εξατομικεύεται αφού η ανταπόκριση δεν είναι δεδομένη. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στη μεθερπητική νευραλγία, όπου και η ψυχολογική υποστήριξη των ασθενών αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της θεραπείας.

health.in.gr