Παιδική και εφηβική κατάθλιψη: και όμως υπάρχει

Με ποιες λέξεις θα χαρακτηρίζατε την παιδική ηλικία; Χαρά, ξενοιασιά, ανεμελιά, ζωηράδα, ξέφρενο παιχνίδι, γέλιο; Για μια μεγάλη μερίδα παιδιών μια τέτοια περιγραφή δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητά τους. Η υποκειμενική εμπειρία πολλών παιδιών είναι εντελώς διαφορετική από το στερεότυπο της παιδικής ευδαιμονίας: υποφέρουν από παιδική κατάθλιψη, διαταραχή του συναισθήματος παρόμοια με την κατάθλιψη στους ενήλικες, που όμως εκδηλώνεται με διαφορετικό τρόπο στα παιδιά. Το πρόβλημα περιπλέκεται περισσότερο και δεν αναγνωρίζεται, εξαιτίας της αντίληψης ότι τα παιδιά είναι πάντα χαρούμενα.

Ένα από τα στερεότυπα της εφηβικής ηλικίας είναι ο κακόκεφος έφηβος, με τις ψυχολογικές μεταπτώσεις, τον εκνευρισμό και το άγχος. Οι έφηβοι έχουν να ανταπεξέλθουν σε ξαφνικές σωματικές αλλαγές, στις πιέσεις των συνομηλίκων και τη δημιουργία ατομικής ταυτότητας.

Μέσα σε όλη αυτή τη σύγχυση η κατάθλιψη δεν είναι πάντα ευδιάκριτη και συχνά κρύβεται πίσω από τα προβλήματα συμπεριφοράς και αντίδρασης των εφήβων. Τόσο τα παιδιά όσο και οι έφηβοι έχουν δυσκολία να εκφράσουν λεκτικά αυτό που τους συμβαίνει, με αποτέλεσμα οι γονείς να είναι αυτοί που πρώτοι συνάγουν την ύπαρξη προβλήματος από τις αλλαγές συμπεριφοράς του παιδιού.

Η κλινική κατάθλιψη δεν περιορίζεται στην απλή λύπη που σχετίζεται με μια «κακή» μέρα, ένα στενάχωρο συμβάν, ή μια κεφαλαιώδη απώλεια, όπως ο θάνατος ενός γονιού, και δεν αποτελεί προσωπική αδυναμία ή χαρακτηρολογικό ελάττωμα. Τα παιδιά και οι έφηβοι που υποφέρουν από κατάθλιψη δεν μπορούν απλώς να σταματήσουν να νιώθουν άσχημα και να ξεφύγουν από αυτή.

Η κατάθλιψη είναι μια ανωμαλία του εγκεφάλου η οποία επηράζει το άτομο στο σύνολό του, στο πως αισθάνεται, σκέφτεται και δρα. Η παιδική κατάθλιψη μπορεί να οδηγήσει σε περαιτέρω προβλήματα, όπως σχολική αποτυχία, χρήση ουσιών, ψυχικές διαταραχές στην ενηλικίωση, ή και αυτοκτονία, αλλά είναι μια κατάσταση που θεραπεύεται.

Συμπτώματα
Αλλαγή στην προσωπικότητα, με αυξημένο θυμό, εκνευρισμό και κακοκεφιά

Επίμονη λύπη και απελπισία

Απομάκρυνση από φίλους και δραστηριότητες που προξενούσαν ευχαρίστηση

Αυξανόμενος εκνευρισμός ή ταραχή

Αποφυγή σχολείου, πτώση απόδοσης

Αλλαγές στις συνήθειες φαγητού και ύπνου

Αναποφασιστικότητα, έλλειψη προσοχής, διαταραχές μνήμης

Χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενοχές

Συχνές σωματικές ενοχλήσεις (πονοκέφαλοι, κοιλόπονος)

Έλλειψη ενθουσιασμού, μειωμένη ενέργεια και κίνητρα δράσης

Χρήση ουσιών

Σκέψεις σχετικά με θάνατο και αυτοκτονία

Αριθμοί και δεδομένα
Ένα στα πέντε παιδιά έχουν διαγνωσμένη διανοητική, συναισθηματική ή συμπεριφορική διαταραχή

Ένα στα δέκα παιδιά έχει σοβαρή συναισθηματική διαταραχή

Ένα στα 33 παιδιά και ένας στους οκτώ εφήβους έχουν κατάθλιψη (U.S. Center for Mental Health Services [CMHS], 1996)

Στην εφηβεία τα κορίτσια είναι πιθανότερο να πάθουν καταθλιπτικό επεισόδιο απ’ ότι τα αγόρια

Τα παιδιά που έχουν χρόνια ασθένεια, είναι παραμελημένα ή κακοποιημένα ή έχουν άλλη τραυματική εμπειρία έχουν περισσότερες πιθανότητες εμφάνισης κατάθλιψης

Από τη στιγμή που ένα παιδί εμφανίσει κλινική κατάθλιψη, κινδυνεύει να ξαναεμφανίσει καταθλιπτικό επεισόδιο στα επόμενα πέντε χρόνια (CMHS, 1996)

Τα 2/3 των παιδιών με ψυχολογικά προβλήματα δεν παίρνουν ψυχολογική βοήθεια

Η θεραπεία της κατάθλιψης είναι εξίσου αποτελεσματική για παιδιά κι ενήλικες

Η αυτοκτονία είναι η τρίτη βασική αιτία θανάτου στις ηλικίες 15-24 ετών

Η αυτοκτονία είναι η έκτη βασική αιτία θανάτου στις ηλικίες 5-15 ετών

Ο αριθμός των αυτοκτονιών για τις ηλικίες 5-24 ετών τριπλασιάστηκε από το 1960 (American Academy of Child & Adolescent Psychiatry [AACAP], 1995.)

Έρευνες δείχνουν ότι βραχυπρόθεσμα οι θεραπείες για την κατάθλιψη είναι αποτελεσματικές και ασφαλείς

Βασικές διαγνωστικές κατηγορίες σχετιζόμενες με την κατάθλιψη
Μείζων κατάθλιψη: σημαντική μορφή κατάθλιψης που ενέχει διαταραχές του ύπνου, της όρεξης, αυτοκτονικές σκέψεις ή τάση αυτοτραυματισμού, απώλεια ενδιαφέροντος, δυσκολίες σκέψης και συγκέντρωσης, κούραση, μειωμένη ενέργεια, ανησυχία, λήθαργος και χαμηλή αυτοεκτίμηση.

Δυσθυμία: μια λιγότερο έντονη μορφή κατάθλιψης της οποίας τα συμπτώματα είναι λιγότερο φανερά και πιο χρόνια, με διάρκεια πάνω από δύο χρόνια.

Αγχώδης διαταραχή του αποχωρισμού: τα καταθλιπτικά συμπτώματα σχετίζονται με τον αποχωρισμό του παιδιού από τα άτομα με τα οποία συνδέεται στενά.

Διαταραχή προσαρμογής με καταθλιπτική διάθεση: τα καταθλιπτικά συμπτώματα εμφανίζονται ως αντίδραση σε έναν συγκεκριμένο ψυχοκοινωνικό στρεσσογόνο παράγοντα. Η αντίδραση του παιδιού θεωρείται δυσπροσάρμοστη και τα συμπτώματα υπερβολικά σε σχέση με το αναμενόμενο.

Οι αιτίες της κατάθλιψης
Σύμφωνα με τα δεδομένα του Εθνικού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας (ΝΙΜΗ) των ΗΠΑ η κατάθλιψη είναι πολυπαραγοντική.

Γενετικοί Παράγοντες
Υπάρχει αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης κατάθλιψης όταν υπάρχει οικογενειακό ιστορικό της ασθένειας, πράγμα το οποίο υποδηλώνει πιθανόν κληρονομική βιολογική ευπάθεια. Εντούτοις, δε σημαίνει ότι καθένας που έχει βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό θα εμφανίσει και κατάθλιψη.

Υπάρχουν άνθρωποι χωρίς οικογενειακό ιστορικό κατάθλιψης που όμως την εμφανίζουν. Αυτά τα δεδομένα υποδηλώνουν ότι υπάρχουν πρόσθετοι παράγοντες, όπως βιοχημικοί, περιβαλλοντικοί και άλλοι ψυχοκοινωνικοί παράγοντες που εμπλέκονται στην εκδήλωση της κατάθλιψης.

Βιοχημικοί Παράγοντες
Υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι η βιοχημεία του εγκεφάλου αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην κατάθλιψη. Άτομα με κατάθλιψη έχουν σημαντικές δυσλειτουργίες ορισμένων εγκεφαλικών χημικών ουσιών, τους νευρομεταβιβαστές, όπως η σεροτονίνη και η νορεπινεφρίνη.

Γνωρίζουμε ότι η κατάθλιψη προκαλείται ή καταπραύνεται με ορισμένα φάρμακα και ότι ορισμένες ορμόνες μπορούν να αλλάξουν τη διάθεση. Δεν είναι ακόμα γνωστό εάν οι «βιοχημικές διαταραχές» της κατάθλιψης είναι γενετικές και κληρονομούνται ή αν είναι αποτέλεσμα άλλων παραγόντων, όπως το στρες, τραυματικές εμπειρίες, ασθένεια, ή κάποιου άλλου περιβαλλοντικού παράγοντα.

Περιβαλλοντικοί και άλλοι παράγοντες
Απώλειες σημαντικών ατόμων, μια δύσκολη σχέση, οικονομικά προβλήματα, ή σημαντική αλλαγή στη ζωή του ατόμου (πχ διαζύγιο γονιών για τα παιδιά) αποτελούν παράγοντες που συνεισφέρουν στην εμφάνιση κατάθλιψης.

Ψυχολογικοί και κοινωνικοί παράγοντες
Χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ατόμου, όπως πεσιμιστική σκέψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση, αίσθηση ότι δεν έχει τον έλεγχο της ζωής του και τάση υπερβολικής ανησυχίας, συνεισφέρουν στην εμφάνιση κατάθλιψης.

Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορεί να εντείνουν την επιρροή στρεσσογόνων καταστάσεων ή να παρεμποδίσουν όταν το άτομο προσπαθεί να τις αντιμετωπίσει και να αισθανθεί καλύτερα. Η ανατροφή και οι προσδοκίες ανάλογα με το φύλο του ατόμου επίσης επηρεάζουν τη διαμόρφωση αυτών των χαρακτηριστικών. Τα αρνητικά μοτίβα σκέψης αναπτύσσονται κατά την παιδική και εφηβική ηλικία.

Πρόσφατη έρευνα στο Columbia University της Νέας Υόρκης έδειξε ότι κακοί χειρισμοί των γονιών αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης άγχους και κατάθλιψης στα παιδιά. Η λεκτική κακοποίηση, οι ασυνεπείς κανόνες, οι γονεϊκοί καυγάδες μπροστά στα παιδιά και η έλλειψη επίβλεψης μπορεί να συμβάλουν στην αύξηση του άγχους και της κατάθλιψης στα παιδιά.

Θεραπεία
Πέρα από τη φαρμακολογική θεραπεία, πληθώρα ερευνών δείχνουν ότι η ψυχολογική παρέμβαση και ιδιαίτερα η γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία -που στοχεύει στην αλλαγή τρόπου σκέψης και συμπεριφοράς του ατόμου- βοηθάει σημαντικά στο χειρισμό της παιδικής και εφηβικής κατάθλιψης. Ένα από τα σημαντικότερα «δώρα» που μπορεί να κάνει ένας γονιός στο παιδί του αν υποψιάζεται την ύπαρξη έστω και μικρών ψυχολογικών προβλημάτων είναι η έγκαιρη διάγνωση και η θεραπεία αυτών των συμπτωμάτων, ώστε το παιδί να αναπτυχθεί σε γερά ψυχολογικά θεμέλια.

Ο Εθνικός Οργανισμός Ψυχικής Υγείας των ΗΠΑ δίνει το ακόλουθο ερωτηματολόγιο για αφύπνιση των γονιών σχετικά με τα συμπτώματα παιδικής κατάθλιψης.

Συμπτώματα πιθανής κατάθλιψης
Σημειώστε όσα ταιριάζουν και περιγράψτε διάρκεια, πόσο συχνά, παραδείγματα:

Συναισθήματα
Αισθάνεται το παιδί σας κάποια από τα παρακάτω;
Λύπη

Απελπισία

Κενότητα

Ενοχές

Ότι δεν αξίζει

Δεν ευχαριστιέται καθημερινές χαρές

Σκέψη
Έχει το παιδί σας δυσκολία:
Στη συγκέντρωση

Στο να παίρνει αποφάσεις

Να τελειώνει τα μαθήματά του

Να παίρνει καλούς βαθμούς

Να θυμάται

Σωματικά προβλήματα
Το παιδί σας παραπονιέται για:
Πονοκέφαλο

Κοιλόπονο

Στομαχόπονο

Πόνο στην πλάτη/συνδέσμους

Έλλειψη ενέργειας

Προβλήματα ύπνου

Αλλαγές στην όρεξη και τα κιλά του (αύξηση/μείωση βάρους)

Προβλήματα συμπεριφοράς
Το παιδί σας είναι:
Ανήσυχο

Ανυπόμονο

Νευρικό

Εκνευρισμένο

Δε θέλει να πάει σχολείο

Κάνει κοπάνες

Αποχώρησε από σπορ και εξωσχολικές δραστηριότητες

Θέλει να είναι κυρίως μόνο

Έχει δυσκολία να συνυπάρχει με άλλους

Χρησιμοποιεί ουσίες

Κίνδυνος αυτοκτονίας
Το παιδί σας σκέφτεται:
Για το θάνατο

Αυτοκτονία

Άλλα μακάβρια θέματα

health.in.gr