Υποβοηθούμενη αναπαραγωγή: διέξοδος ή παγίδα;

«Ο Γιώργος και η Μαρία παντρεύτηκαν το 1997. Για περίπου πέντε χρόνια προσπαθούσαν να αποκτήσουν παιδί, δίχως αποτέλεσμα. Έπειτα από την πρώτη επίσκεψή τους σε κάποιον ειδικό, ανακάλυψαν ότι η αδυναμία τους οφείλεται σε οργανικά αίτια. Το αδύναμο σπέρμα του Γιώργου και μια ορμονική δυσλειτουργία της Μαρίας ήταν αρκετά ώστε να στερήσουν τη χαρά απόκτησης ενός τέκνου από ένα κατά τ’ άλλα πολύ ευτυχισμένο ζευγάρι.

Οι διαρκείς αποτυχημένες προσπάθειες και η λαχτάρα να γίνουν γονείς τους οδήγησαν στην απόφαση να επισκεφθούν ένα κέντρο υποβοηθούμενης γονιμότητας. Οι δυο τους είχαν ακούσει πολλά για τα θαύματα της επιστήμης και έτσι, αν και διατηρούσαν πολλές επιφυλάξεις, τόσο για την αποτελεσματικότητα, όσο και για την ηθική της μεθόδου, αποφάσισαν να την αξιοποιήσουν. Τώρα ένα μεγάλο κομμάτι της ευτυχίας τους βρισκόταν στα χέρια του ειδικού ενός εργαστηρίου αναπαραγωγής…»

Η παραπάνω ιστορία δεν είναι ειλημμένη από κάποιο μυθιστόρημα. Είναι το παρασκήνιο μιας καθημερινότητας, που, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, αφορά το 15 έως 20% των ζευγαριών στη χώρα μας.

Αιτία δεν αποτελούν μόνο οι περιβαλλοντικές συνθήκες αλλά και η κακή διατροφή, το στρες, η ενδομητρίωση, οι πολυκυστικές ωοθήκες και πολλοί άλλοι παράγοντες.

Ο ρόλος της επιστήμης απέναντι στο ζήτημα υπήρξε τόσο καθοριστικός, όσο και αμφιλεγόμενος. Με αφετηρία το εξωτερικό, ολοένα και περισσότερες κλινικές υποβοηθούμενης γονιμότητας έδωσαν χαρά σε ζευγάρια που δεν μπορούσαν να κάνουν παιδιά. Ωστόσο, απέκτησαν και ισχυρούς πολέμιους, οι οποίοι ζητούν επίμονα να σταματήσει άμεσα η εφαρμογή της μεθόδους εξωσωματικής γονιμοποίησης – γνωστής με τον αγγλικό όρο In Vitro Fertilization (IVF) – με το αιτιολογικό ότι υποκαθιστά την πολιτεία, τη φύση ακόμη και τον ίδιο το Θεό. Άραγε είναι έτσι;

Η μέθοδος: Μια σύντομη προσέγγιση

Η μέθοδος της εξωσωματικής γονιμοποίησης συνίσταται αρχικά στην κατάργηση του φυσιολογικού κύκλου της γυναίκας, με καταστολή της λειτουργίας της υπόφυσης. Για να γίνει αυτό χορηγούνται στην υποψήφια μητέρα ανάλογα μιας ορμόνης που εκκρίνεται από αυτήν.

Στη συνέχεια, οι ωοθήκες διεγείρονται με μια ειδική διαδικασία ώστε να ωριμάσουν τα ωοθυλάκια, που θα βοηθήσουν την επιτυχή γονιμοποίηση. Η όλη πορεία ελέγχεται σε καθημερινή βάση από τους ιατρούς μέσω υπερήχων αλλά και μέσω της μέτρησης των επιπέδων στο αίμα μιας ορμόνης που φέρει την ονομασία «οιστραδιόλη».

Όταν τα ωοθυλάκια φτάσουν σε διάμετρο περίπου 18-20mm και το πάχος του ενδομητρίου στα 10-12mm, χορηγείται στην υποψήφια μητέρα «ανθρώπειος χοριακή γοναδοτροφίνη» για την ωρίμανση των ωαρίων. Περίπου 36 ώρες μετά τη χορήγησή της, τα ωάρια της γυναίκας που έχουν συλλεχθεί γονιμοποιούνται με το επεξεργασμένο σπέρμα του συντρόφου ή κάποιου ανώνυμου δότη.

Την επόμενη ημέρα το μίγμα υφίσταται εκ νέου επεξεργασία και τοποθετείται στη μήτρα χωρίς αναισθησία, ώστε να προκύψει η επιθυμητή εγκυμοσύνη.

Τα ηθικά διλήμματα

Η μέθοδος IVF έχει προκαλέσει πλήθος αντιδράσεων. Οι βασικότερες από αυτές σχετίζονται με το δικαίωμα παρέμβασης της επιστήμης στο σώμα των γυναικών που επιθυμούν να γίνουν μητέρες αλλά και στον προκαθορισμό των εμβρύων που θα γονιμοποιηθούν. Η τελευταία, μάλιστα, διαδικασία εγκυμονεί, σύμφωνα με μια πλειάδα ειδικών, σοβαρούς ψυχικούς αλλά και οργανικούς κινδύνους για τα προς γέννηση παιδιά.

Η βασικότερη ένσταση σχετικά με τις μεθόδους υποβοηθούμενης γονιμότητας έγκειται στη δυνατότητα επιλογής που έχουν οι γονείς ως προς το δότη του σπέρματος. Αυτός μπορεί να είναι ο ίδιος ο σύντροφος, του οποίου το αδύναμο σπέρμα υφίσταται ειδική επεξεργασία ώστε να γίνει γονιμότερο ή ακόμη και ένας ανώνυμος δότης.

Τα διλήμματα που προκύπτουν είναι εμφανή. Το παιδί που θα γεννηθεί – αν, βεβαίως, η μέθοδος αποβεί επιτυχής – δεν θα έχει προκύψει από τη σεξουαλική συνεύρεση των δύο συντρόφων, αλλά θα είναι κατά το ήμισυ το παιδί ενός τρίτου ανθρώπου. Στην πραγματικότητα ενός ανώνυμου πατέρα. Δεν ήταν λίγα τα ζευγάρια που απέκτησαν παιδί με εξωσωματική γονιμοποίηση και στη συνέχεια αντιμετώπισαν μεγάλα προβλήματα επειδή τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του παιδιού δεν θύμιζαν σε τίποτε τους γονείς του.

Παράλληλα, ήταν πολλές οι περιπτώσεις των γυναικών που είχαν σοβαρές αμφιβολίες για τη μέθοδο, θεωρώντας ότι το αδύναμο σπέρμα του συζύγου θα οδηγούσε ταυτόχρονα και στη γέννηση ενός παιδιού με εύθραυστη υγεία.

Περισσότερα από ένα έμβρυα

Ένα άλλο, βαθύ ηθικό δίλημμα της υποβοηθούμενης γονιμότητας έχει να κάνει με την ίδια την επιστημονική μέθοδο. Προκειμένου να αυξηθούν οι πιθανότητες μιας επιτυχούς κύησης, οι επιστήμονες εμφυτεύουν στη μήτρα της υποψήφιας μητέρας περισσότερα από ένα έμβρυα.

Η πρακτική αυτή, σύμφωνα με τους ειδικούς, αυξάνει την πιθανότητα πολλαπλής κύησης και παράλληλα το ενδεχόμενο να προκύψουν παιδιά με σοβαρά προβλήματα υγείας. Σε πολλές περιπτώσεις, μάλιστα, οι γονείς δεν επιθυμούν να αποκτήσουν πολλά παιδιά και οι επιστήμονες υποχρεώνονται να προβούν σε τεχνητή διακοπή της κύησης των μη επιθυμητών εμβρύων, μια πρακτική με την οποία εναντιώνονται αρμόδιοι φορείς και η επίσημη Εκκλησία.

Τέλος, πολλά είναι τα ερωτήματα που προκύπτουν σχετικά με την τύχη των γονιμοποιημένων ωαρίων που δεν εμφυτεύονται στη μήτρα κάποιας υποψήφιας μητέρας όταν η τελευταία αποφασίσει, από κοινού με το σύντροφό της, ότι δεν επιθυμεί πλέον να αποκτήσει παιδιά.

Στην… «υπηρεσία» της επιστήμης

Η συζήτηση για τη βιοηθική πλευρά της υποβοηθούμενης γονιμότητας περιπλέκεται ακόμη περισσότερο όταν τα γονιμοποιημένα έμβρυα αποτελούν αντικείμενο βιολογικής έρευνας.

«Αυτό που κάνουμε είναι να χρησιμοποιούμε τον άνθρωπο για να εναντιωθούμε στη φύση», λέει χαρακτηριστικά ένας νομοθέτης στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο οποίος καταλήγει με μια σκληρή φράση: «Η χρήση του ανθρώπου ως πειραματόζωο έχει το τίμημά της και αυτό καλά θα κάνουν να το αντιληφθούν όσοι δεν θέτουν κανέναν απολύτως φραγμό στην επιστημονική έρευνα».

Παιδιά… «κατά παραγγελία»

«Θα ήθελα ο γιος μου να γίνει ψηλός, όμορφος, με αθλητικό σώμα, έξυπνος, ευγενικός και επιτυχημένος επαγγελματίας». Σίγουρα κάπως έτσι έχουν φανταστεί το παιδί τους σχεδόν όλοι οι γονείς. Και, βεβαίως, μέχρι πρόσφατα η υλοποίηση αυτής της επιθυμίας είχε να κάνει με την ανατροφή, τη συμπεριφορά των γονέων, τα κοινωνικά πρότυπα καθώς και τις συναναστροφές του.

Όχι πλέον. Η κλωνοποίηση άνοιξε την όρεξη των επιστημόνων, οι οποίοι άρχισαν να πειραματίζονται ευρύτερα με το ανθρώπινο γονιδίωμα και, ω του θαύματος, τα κατάφεραν! Όσοι επισκέπτονται μια κλινική υποβοηθούμενης γονιμότητας, μπορούν πλέον να προκαθορίζουν το φύλο, τα φυσικά χαρακτηριστικά (χρώμα ματιών και μαλλιών, ύψος, βάρος) ακόμη και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του παιδιού που θα αποκτήσουν.

Επίσης, μπορούν να ελέγξουν αν το προς γέννηση έμβρυο έχει προδιάθεση για κάποια ασθένεια και σε περίπτωση που κάτι τέτοιο ισχύει να τερματίσουν πρόωρα την κύηση ή ακόμη και να την αποφύγουν, όπως ακριβώς ένας πελάτης δοκιμάζει ένα ρούχο προτού το αγοράσει…

Δυστυχώς οι πειραματισμοί με το ανθρώπινο DNA δεν αποδείχθηκαν και τόσο επιτυχείς. Πολλά παιδιά που γεννήθηκαν «κατά παραγγελία» μπορεί να είχαν τα επιθυμητά από τους γονείς τους φυσικά χαρακτηριστικά, ωστόσο στην πορεία εκδήλωσαν σοβαρές, σωματικές ή ψυχικές, ασθένειες.

Οι ηθικές αλλά και νομικές διαστάσεις του ζητήματος είναι και σε αυτήν την περίπτωση ολοφάνερες. Το ανθρώπινο είδος γίνεται αντικείμενο εμπορικής διαπραγμάτευσης δίχως καμία απολύτως αναστολή, γεγονός που δημιουργεί ποικίλα προβλήματα. «Πώς θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε τα άτομα που προέρχονται από ‘κατά παραγγελία’ γονιμοποίηση όταν αυτά εκδηλώνουν ανάρμοστη συμπεριφορά, αντίθετη με αυτή που προστάζουν οι νόμοι;», αναρωτήθηκε πρόσφατα ένας νομοθέτης στις ΗΠΑ. «Μήπως θα πρέπει να τους χρεώνουμε με το ακαταλόγιστο, επειδή η συμπεριφορά τους οφείλεται σε εξωγενείς, μη ελεγχόμενους παράγοντες; Ή κάτι τέτοιο θα δημιουργήσει νομικό προηγούμενο με δυσάρεστες συνέπειες στο μέλλον;»

Η νομική αντιμετώπιση του θέματος στη χώρα μας

Το ζήτημα της υποβοηθούμενης γονιμότητας είναι τεράστιο από νομικής άποψης. Μέχρι σήμερα οι νόμοι που αφορούν τις μεθόδους εξωσωματικής γονιμοποίησης έχουν μεν θέσει αυστηρά όρια σχετικά με τη χρήση της, ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις αφήνουν μερικά παράθυρα, που επιτρέπουν συχνά στους ιατρούς, ιδίως στο εξωτερικό, να αυθαιρετούν.

Όσον αφορά τη χώρα μας, οι ρυθμίσεις μάλλον δεν αποτελούν εξαίρεση. Έτσι, σύμφωνα με το νομοσχέδιο για την υποβοήθηση της ανθρώπινης αναπαραγωγής, που κατατέθηκε πρόσφατα στη Βουλή, η κλωνοποίηση και η επιλογή φύλου απαγορεύεται ρητά, με εξαίρεση τις περιπτώσεις που… ιατρικοί λόγοι την επιβάλλουν. Επίσης, η «δανεική μητέρα» νομιμοποιείται στην περίπτωση που η φυσική μητέρα αδυνατεί να κυοφορήσει. Μοναδική προϋπόθεση αποτελεί η έκδοση δικαστικής άδειας. Ακόμη δίνεται η δυνατότητα στην κυοφορούσα, αν θεωρεί ότι το ωάριο που χρησιμοποιήθηκε είναι δικό της, να διεκδικήσει δικαστικά τη μητρότητα και να την κερδίσει εφόσον αποδειχθεί ότι το παιδί κατάγεται βιολογικά από την ίδια.

Στο ίδιο νομοσχέδιο επιτρέπεται χωρίς καμιά επιφύλαξη η τεχνητή σπερματέγχυση και η εξωσωματική γονιμοποίηση, με αυστηρές, ωστόσο, προϋποθέσεις στην περίπτωση τεχνητής γονιμοποίησης γυναίκας μετά το θάνατο του συζύγου ή του συντρόφου της. Στην περίπτωση αυτή η γονιμοποίηση μπορεί να γίνει με κρυοσυντηρημένα σπερματοζωάρια και σε διάστημα από έξι μήνες έως δύο χρόνια μετά το θάνατο του άνδρα.

Τέλος, αν η γονιμοποίηση πραγματοποιείται μέσω κάποιας τράπεζας σπέρματος, ο δότης και ο λήπτης παραμένουν άγνωστοι μεταξύ τους. Επίσης, η ταυτότητα του δότη απαγορεύεται να γίνει γνωστή ακόμα και στο παιδί, το οποίο όμως… έχει τη δυνατότητα πρόσβασης σε πληροφορίες για το δότη που αφορούν στην υγεία του.

Εν κατακλείδι

Η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή σίγουρα είναι ένα θέμα, το οποίο για να εξαντληθεί απαιτεί πολλές σελίδες και άπειρο χρόνο. Τα ηθικά διλήμματα που προκύπτουν αυξάνονται ανάλογα με το ρυθμό της επιστημονικής προόδου. Σίγουρα, σε πολλές περιπτώσεις οι εφαρμοζόμενες μέθοδοι έχουν συμβάλει σημαντικά στην ευτυχία πλήθους ζευγαριών, όπως, αντίστοιχα, έχουν οδηγήσει και στη δυστυχία τους.

Για το λόγο αυτό η απόφαση για τη γέννηση ενός παιδιού θα πρέπει να αποτελεί προϊόν συνειδητής επιλογής και όχι απλώς εξυπηρέτηση μιας βαθύτερης ανθρώπινης ανάγκης. Οι υποψήφιοι γονείς που στοχεύουν να αποκτήσουν ένα τέκνο με εξωσωματική γονιμοποίηση θα πρέπει να ενημερώνονται άμεσα για τις παραμέτρους και τους κινδύνους της μεθόδου, όχι μόνο για τους ίδιους αλλά και για την οργανική και ψυχική υγεία του επερχόμενου βρέφους. Μόνο με αυτόν τον τρόπο θα καταφέρουν να διασφαλίσουν την ευτυχία και να προσδώσουν στην υποβοηθούμενη γονιμότητα το ρόλο που της αρμόζει.

health.in.gr