Η γνώση-κλειδί για τη σωστή αντιμετώπιση της αρτηριακής υπέρτασης

Η υπέρταση είναι ένα από τα νοσήματα που απασχολεί την πλειονότητα του πληθυσμού των σύγχρονων κοινωνιών. Κατά καιρούς έχει συσχετιστεί με πολλές από τις κακές συνήθειες της ζωής μας και είναι γεγονός ότι αν παραμείνει αθεράπευτη μπορεί να έχει πολύ δυσάρεστες συνέπειες για την υγεία μας.Τι ακριβώς είναι η υπέρταση; Πού οφείλεται και πώς μπορούμε να την παρακολουθούμε σωστότερα;

Το κυκλοφορικό σύστημα

Το αίμα δεσμεύει οξυγόνο στους πνεύμονες από τον αέρα που εισπνέουμε. Αυτό το οξυγονωμένο αίμα εισέρχεται στην καρδιά και στη συνέχεια ωθείται προς όλα τα τμήματα του σώματος μέσω αιμοφόρων αγγείων που ονομάζονται αρτηρίες. Τα μεγαλύτερα αιμοφόρα αγγεία διακλαδίζονται σε μικρότερα και σε ακόμα πιο μικρά, και αυτά σε μικροσκοπικά αρτηρίδια, τα οποία τελικά δημιουργούν λεπτεπίλεπτα δίκτυα αιμοφόρων αγγείων που ονομάζονται τριχοειδή. Το συνολικό δίκτυο των μεγάλων αρτηριών, των μεσαίου μεγέθους αρτηριδίων και των μικροσκοπικών τριχοειδών αγγείων επιτρέπει στο αίμα να φτάνει σε κάθε κύτταρο του σώματος και να εναποθέτει το οξυγόνο του, το οποίο θα χρησιμοποιηθεί από τα κύτταρα για να εφοδιαστούν με το οξυγόνο που χρειάζονται για να επιζήσουν. Όταν το αίμα εναποθέσει το οξυγόνο στα κύτταρα, το φτωχό πλέον σε οξυγόνο αίμα επιστρέφει στην καρδιά μέσω των φλεβών, για να ωθηθεί πίσω στους πνεύμονες και να εφοδιαστεί εκ νέου με οξυγόνο.
Κατά τη διάρκεια κάθε χτύπου της καρδιάς, ο καρδιακός μυς συσπάται για να ωθήσει αίμα σε όλο το σώμα. Η πίεση που παράγεται από την καρδιά είναι υψηλότερη όταν αυτή συσπάται (είναι γνωστή ως συστολική πίεση και αντιστοιχεί στο μεγάλο αριθμό της μέτρησης). Στη συνέχεια, ο καρδιακός μυς χαλαρώνει πριν από την επόμενη σύσπασή του και η πίεση βρίσκεται στα χαμηλότερα επίπεδά της (είναι γνωστή ως διαστολική πίεση και αντιστοιχεί στο χαμηλό αριθμό της μέτρησης). Τόσο η συστολική όσο και η διαστολική πίεση ελέγχονται κάθε φορά που κάνετε μέτρηση της αρτηριακής πίεσης.
Η διαχωριστική γραμμή μεταξύ της φυσιολογικής και μη φυσιολογικής αρτηριακής πίεσης δεν μπορεί να οριστεί εύκολα. Ίσως ο καλύτερος ορισμός είναι «τα επίπεδα πάνω από τα οποία έχει αποδειχθεί ότι έχει αξία η θεραπεία».

Μετρώντας την αρτηριακή πίεση

Oι περισσότεροι άνθρωποι έχουν μετρήσει την αρτηριακή τους πίεση τουλάχιστον μία φορά -ίσως από ένα γιατρό ή μια νοσοκόμα σε ένα ιατρείο, σε ένα νοσοκομείο ή, αν πρόκειται για εγκύους, σε μια γυναικολογική κλινική. Μπορεί πάλι να επιλέξουν να μετρήσουν την πίεσή τους σε ένα φαρμακείο ή μόνοι τους, χρησιμοποιώντας μία από τις ειδικές συσκευές που διατίθενται και χωρίς ιατρική συνταγή.
Παρ’ όλο που το ιδεώδες θα ήταν να μετρά κάποιος την αρτηριακή πίεση εντός των αρτηριών, αυτό δεν είναι εφικτό σε ευρεία κλίμακα, διότι θα προϋπέθετε χρήση βελόνας. Εντούτοις, μπορεί να ληφθεί μια ακριβής εικόνα της πίεσης υπό την οποία ωθείται το αίμα, με μια λιγότερο επεμβατική μέθοδο.
Για να σας μετρήσει την πίεση ο γιατρός, τυλίγει μια περιχειρίδα επιστρωμένη με ελαστικό υλικό (αποτελεί τμήμα της συσκευής για τη μέτρηση της αρτηριακής πίεσης που ονομάζεται σφυγμομανόμετρο αλλά είναι γνωστή και ως πιεσόμετρο) γύρω από το βραχίονά σας και τη φουσκώνει με μια μικρή, χειροκίνητη αντλία, για να διακόψει προσωρινά τη ροή του αίματος στο χέρι σας. Τοποθετεί επίσης ένα στηθοσκόπιο πάνω από την αρτηρία που βρίσκεται ακριβώς κάτω από την περιχειρίδα, για να μπορέσει να ακούσει τους ήχους που παράγονται, καθώς η περιχειρίδα ξεφουσκώνει με αργό ρυθμό και η ροή αίματος αποκαθίσταται στο χέρι σας. Όταν η περιχειρίδα έχει φουσκώσει σε μια πίεση μεταξύ της συστολικής και της διαστολικής, το αίμα ρέει στην αρτηρία μόνο μεταξύ κάθε παλμού της καρδιάς -αυτή η διακοπτόμενη ροή παράγει τους ήχους που ακούει ο γιατρός. Η πίεση στην περιχειρίδα, όταν οι ήχοι ακούγονται για πρώτη φορά, αναλογεί στη συστολική πίεση. Η «εξαφάνιση» των ήχων αναλογεί στη διαστολική πίεση, που αντιστοιχεί στην πίεση όταν η καρδιά χαλαρώνει.

Oι ήχοι που ακούει με το στηθοσκόπιο ο γιατρός προκαλούνται από το «στροβιλισμό» του αίματος στην αρτηρία που βρίσκεται μπροστά από την άρθρωση του αγκώνα (βραχιόνιος παλμός) και είναι γνωστοί ως ήχοι Κορότκοφ, προς τιμήν του Ρώσου στρατιωτικού χειρουργού Νικολάι Κορότκοφ, ο οποίος το 1905 επινόησε πρώτος ένα σύστημα για να τους ακούει.
Ένας μετρητής από υδράργυρο, που είναι συνδεδεμένος με την περιχειρίδα, επιτρέπει τη μέτρηση και την καταγραφή των δύο πιέσεων. Η πίεση που εφαρμόζεται στην περιχειρίδα μετράται σε χιλιοστά της στήλης υδραργύρου (mmHg) και αντιστοιχεί στο ύψος στο οποίο πρέπει να «ανέβει» ο υδράργυρος στο γυάλινο μετρητή. Είναι σαφές ότι εφόσον αυτή η μέθοδος μέτρησης της αρτηριακής πίεσης είναι έμμεση, δεν μπορεί να είναι απολύτως ακριβής. Μερικές φορές, μάλιστα, ενδέχεται να είναι εξαιρετικά ανακριβής, κυρίως σε ανθρώπους με πολύ παχείς βραχίονες. Αν η περιφέρεια του βραχίονά σας είναι μεγαλύτερη από 35 εκατοστά του μέτρου, η περιχειρίδα δεν θα μπορεί να διακόψει αποτελεσματικά την κυκλοφορία του αίματος την ώρα που θα φουσκώνει και έτσι η μέτρηση πιθανόν να δείξει μεγαλύτερη πίεση από αυτήν που πραγματικά έχετε. Εντούτοις, με το πέρασμα των χρόνων έγινε σαφές ότι αυτός ο έμμεσος τρόπος μέτρησης της πίεσης αποτελεί ένα αξιόπιστο μέσο καθορισμού των πιθανοτήτων που έχει ένα άτομο να αναπτύξει στεφανιαία νόσο ή εγκεφαλικό επεισόδιο.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται ολοένα και περισσότερο χρήση μικρών, ηλεκτρονικών, επιτραπέζιων συστημάτων για τη μέτρηση της αρτηριακής πίεσης, τα οποία δεν χρησιμοποιούν υδράργυρο. Ωστόσο, πολλές από τις νέες συσκευές είναι, δυστυχώς, ανακριβείς και ελάχιστες είναι αυτές που συνιστώνται για χρήση από ιατρικούς οργανισμούς, όπως η Βρετανική Εταιρεία Υπέρτασης. Αν και τα συστήματα αυτά δεν χρησιμοποιούν στήλη υδραργύρου για να μετρούν την πίεση, εξακολουθούν να δίνουν μετρήσεις σε χιλιοστά της στήλης υδραργύρου, διότι οι μετρήσεις τους είναι συγκρίσιμες με αυτές του συστήματος με τον υδράργυρο. Ανεξάρτητα, πάντως, από τη συσκευή της οποίας γίνεται χρήση, η διαδικασία μέτρησης είναι σχεδόν η ίδια.
O ασθενής καλείται συνήθως να καθήσει και η περιχειρίδα τοποθετείται στο βραχίονά του, με τρόπο ώστε να βρίσκεται στο ίδιο νοητό επίπεδο με την καρδιά. Είναι σημαντικό να είστε σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη χαλάρωση και να στηρίζετε το χέρι σας ακουμπώντας τον αγκώνα σε ένα τραπέζι. Σε αντίθετη περίπτωση, η προσπάθεια που θα καταβάλετε για να κρατήσετε όρθιο το χέρι σας, θα οδηγούσε σε εσφαλμένη, υψηλή μέτρηση.
Η αρτηριακή πίεση παρουσιάζει σημαντικές διακυμάνσεις και η δική σας μπορεί να αυξάνεται, όταν αισθάνεστε άγχος ή στρες. Συνεπώς, προσπαθήστε να είστε σε κατάσταση χαλάρωσης όταν υποβάλλεστε σε μέτρηση της αρτηριακής πίεσης. Πιθανόν ο γιατρός θα πάρει την πρώτη μέτρηση ως οδηγό και θα την επαναλάβει, για να διαπιστώσει ποια είναι η αληθινή σας πίεση. Αν η αρτηριακή σας πίεση παρουσιάζει σαφείς διαφορές μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης μέτρησης, μπορεί να χρειαστείτε τρίτη ή ακόμα και τέταρτη μέτρηση σε επόμενη επίσκεψή σας στην κλινική, λίγες ημέρες ή εβδομάδες αργότερα, ώστε να εξασφαλιστεί ότι η τελευταία μέτρηση αποτελεί όντως μια αντιπροσωπευτική τιμή. Αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό, κυρίως όταν είναι ελάχιστα μεγαλύτερο από το φυσιολογικό το εύρημα της πρώτης ή της δεύτερης μέτρησης. Υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι στους περισσότερους ανθρώπους η αρτηριακή πίεση μειώνεται δραστικά κατά την τέταρτη μέτρηση, ενώ από εκεί και πέρα η μείωση είναι πολύ μικρή. Ωστόσο, υπάρχουν και εξαιρέσεις σε αυτό τον κανόνα.

Με ελάχιστες εξαιρέσεις, η αρτηριακή πίεση είναι η ίδια και στα δύο χέρια. Συνεπώς, είναι καλύτερο για λόγους ευκολίας να χρησιμοποιείται το χέρι στο οποίο ο γιατρός έχει την καλύτερη πρόσβαση. Μερικές φορές καλό είναι να ελέγχεται η πίεση και στα δύο χέρια, για να βεβαιώνεται ότι δεν υπάρχει κάποια συστηματική διαφορά. Αν ο βραχίονάς σας είναι μεγαλύτερος από το μέσο όρο (με περίμετρο άνω των 33 εκατοστών), ο γιατρός θα χρειαστεί να χρησιμοποιήσει μεγαλύτερη περιχειρίδα, ειδάλλως θα προκύψει, λανθασμένα, υψηλή μέτρηση. Το 15% περίπου των ενηλίκων με υπέρταση έχουν περίμετρο βραχίονα μεγαλύτερη από 33 εκατοστά, γι’ αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό να χρησιμοποιείται σωστού μεγέθους περιχειρίδα.
Μολονότι δεν είναι φυσιολογικό να σας ζητηθεί να σηκωθείτε για να γίνει η μέτρηση της αρτηριακής σας πίεσης (στην όρθια θέση είναι πιο δύσκολο να στηριχτεί το χέρι σας), υπάρχουν περιπτώσεις που αυτό γίνεται, π.χ., σε πάσχοντες από διαβήτη και σε ηλικιωμένους ή άτομα που αναπτύσσουν ζάλη ή άλλα συμπτώματα όταν σηκώνονται. Φυσιολογικά, δεν παρατηρούνται σημαντικές αλλαγές στην αρτηριακή πίεση όταν κάποιος σηκώνεται, αλλά σε ορισμένες ιατρικές καταστάσεις, όπως στο διαβήτη, αυτό μπορεί να συμβεί. Σε μια τέτοια περίπτωση, οι γιατροί μιλούν για ορθοστατική υπόταση, η οποία δεν συνοδεύεται πάντοτε από ζάλη.

Συστολική αρτηριακή πίεση
Όπως είδαμε, η μέτρηση της αρτηριακής πίεσης συμπεριλαμβάνει την καταγραφή της υψηλότερης (συστολική) και της χαμηλότερης (διαστολική) τιμής στο σώμα. Συνεπώς, η μέτρηση αφορά σε δύο αριθμούς. Τυπικά, η αρτηριακή πίεση εκφράζεται ως η συστολική και η διαστολική, π.χ., 140/95mmHg. Η σχετική σημασία της συστολικής και της διαστολικής πίεσης έχει αποτελέσει αντικείμενο πολλών μελετών. Σε αντίθεση, όμως, με όσα πιστεύει ο περισσότερος κόσμος, στα άτομα ηλικίας άνω των 40 ετών η συστολική πίεση είναι πιο σημαντική από τη διαστολική στον καθορισμό των πιθανοτήτων για ανάπτυξη στεφανιαίας νόσου. Το πρόβλημα είναι ότι η συστολική πίεση, κυρίως των ηλικιωμένων, παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις.
Το πόσο σημαντική είναι η συστολική αρτηριακή πίεση αποδείχθηκε σε δύο πρόσφατες, αξιόπιστες μελέτες, που έδειξαν ότι η μείωσή της παρέχει πολλά οφέλη σε ανθρώπους που έχουν φυσιολογική διαστολική πίεση. Η κατάσταση αυτή είναι ιατρικώς γνωστή ως συστολική υπέρταση. Προσβάλλει κυρίως άτομα ηλικίας άνω των 65 ετών και, εάν δεν αντιμετωπιστεί, αυξάνει σημαντικά τις πιθανότητες ανάπτυξης στεφανιαίας νόσου ή εγκεφαλικού επεισοδίου.
Γενικά, όσο χαμηλότερη είναι η αρτηριακή πίεση τόσο το καλύτερο. Όταν χορηγείται μια θεραπεία για την υπέρταση, ο στόχος είναι να μειωθούν και όλοι οι άλλοι παράγοντες κινδύνου για στεφανιαία νόσο, όπως το κάπνισμα, η αυξημένη χοληστερόλη κ.λπ., καθώς και να διατηρηθεί η αρτηριακή πίεση σε επίπεδα χαμηλότερα των 140/90mmHg.

Υπέρταση «λευκής μπλούζας»
Η υπέρταση «λευκής μπλούζας» είναι ένας όρος που χρησιμοποιείται για ανθρώπους που παρουσιάζουν αύξηση της αρτηριακής τους πίεσης μόνο όταν βλέπουν απέναντί τους ένα γιατρό. Τα τελευταία χρόνια κατέστη δυνατόν να καταγραφεί η αρτηριακή πίεση ασθενών σε 24ωρη βάση στο σπίτι τους (με τη βοήθεια αυτόματων ηλεκτρονικών συσκευών) και αυτό απέδειξε ότι η πίεσή τους επανέρχεται στο φυσιολογικό σε μία ώρα περίπου από τη στιγμή που φεύγουν από το ιατρείο ή το νοσοκομείο. Η τεχνική που χρησιμοποιείται για την ανίχνευση της υπέρτασης «λευκής μπλούζας» λέγεται περιπατητική καταγραφή της αρτηριακής πίεσης.
Η ακριβής σημασία της υπέρτασης «λευκής μπλούζας» παραμένει ασαφής, αλλά πρόσφατα στοιχεία υποδηλώνουν ότι οι πάσχοντες από αυτή δεν είναι δυνατόν να θεωρούνται εντελώς υγιείς. Υπάρχουν ενδείξεις ότι έχουν περισσότερες πιθανότητες από τους ανθρώπους με φυσιολογική πίεση να πάσχουν από διόγκωση της καρδιάς. Επιπλέον, μπορεί κάλλιστα να αναπτύξουν σε πέντε χρόνια «κανονική» (χρόνια) υπέρταση, για την αντιμετώπιση της οποίας θα χρειαστούν θεραπεία.

Αυτό σημαίνει ότι, αν και οι ασθενείς με υπέρταση «λευκής μπλούζας» δεν χρειάζονται άμεσα θεραπεία, πρέπει να ελέγχουν την πίεσή τους κάθε 6 έως 12 μήνες.
Είναι επίσης γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι με «γνήσια» υπέρταση, που χρειάζονται θεραπεία για την αντιμετώπισή της, παρουσιάζουν αυξημένη «αντίδραση στη λευκή μπλούζα». Έτσι, όταν βρίσκονται μακριά από τα ιατρεία ή τα νοσοκομεία, η αρτηριακή τους πίεση είναι πολύ χαμηλότερη, κάτι που ο γιατρός πρέπει να λάβει υπόψη, όταν αποφασίζει τη φαρμακευτική αγωγή που χρειάζονται, για να διατηρούν την αρτηριακή τους πίεση υπό έλεγχο.

Μετρήσεις στο σπίτι
Εάν είναι απαραίτητο να μετράτε την αρτηριακή σας πίεση εκτός κάποιου νοσοκομείου ή μιας κλινικής, υπάρχουν αρκετοί τρόποι για να το κάνετε:

Να εφοδιαστείτε με μια συμβατική συσκευή υδραργύρου και ένα στηθοσκόπιο και ο γιατρός να σας δείξει πώς να μετράτε μόνοι την πίεσή σας. Τα αποτελέσματα, όμως, μπορεί να μην είναι ικανοποιητικά, ενώ η μέθοδος μπορεί να αποδειχθεί αρκετά δύσχρηστη.
Να μάθει ένας συγγενής σας να σας μετρά την πίεση, γεγονός που μπορεί να παράσχει χρήσιμες πληροφορίες.
Να σας προτείνει ο γιατρός να αγοράσετε κάποια από τις νεότερες και σχετικά φθηνές ηλεκτρονικές συσκευές αυτόματης μέτρησης της πίεσης. Oι καλύτερες είναι εύκολες στη χρήση και στην ερμηνεία, κοστίζουν λίγο και είναι φορητές. (Προς το παρόν, μόνο η συσκευή Omron M4 έχει περάσει με επιτυχία τα τεστ ακριβείας της Βρετανικής Εταιρείας Υπέρτασης.) Το μόνο που έχετε να κάνετε είναι να τοποθετήσετε την περιχειρίδα γύρω από το βραχίονά σας και να πατήσετε ένα κουμπί.
Με τις συσκευές αυτές μπορείτε να κάνετε όσες μετρήσεις είναι απαραίτητες, λαμβάνοντας έτσι χρήσιμες πληροφορίες για το γιατρό σας -υπό την προϋπόθεση ότι οι μετρήσεις είναι ακριβείς. Αν επιλέξετε κάποια από τις απλές, επιτραπέζιες συσκευές μέτρησης, πιθανόν να σας ζητηθεί να την πάτε στο νοσοκομείο, στην κλινική ή στο κέντρο υγείας, για να ελέγξει ο γιατρός ή η νοσοκόμα την ακρίβειά της, συγκρίνοντας μια μέτρηση της συσκευής αυτής με μια μέτρηση συσκευής του νοσοκομείου.
Να τοποθετήσει ο γιατρός στο σπίτι σας ένα αυτόματο σύστημα περιπατητικής καταγραφής της αρτηριακής πίεσης (αυτό γίνεται σε ορισμένες περιπτώσεις). Στο εμπόριο διατίθενται αρκετά αξιόπιστα και ακριβή συστήματα, τα οποία μπορούν να προγραμματιστούν, ώστε να μετρούν την αρτηριακή πίεση κάθε μισή ώρα περίπου. Η χρήση των συσκευών αυτών το βράδυ σπάνια προκαλεί διαταραχές ύπνου. Η αξία της 24ωρης περιπατητικής καταγραφής της αρτηριακής πίεσης εξακολουθεί να είναι αμφιλεγόμενη, αλλά αποτελεί ακριβή μέθοδο συγκέντρωσης πληροφοριών, που θα βοηθήσουν το γιατρό να αποφασίσει αν έχετε κάποιου βαθμού υπέρταση «λευκής μπλούζας».

Ανακεφαλαιώνοντας διαβάστε τα πιο σημαντικά σημεία που όλοι πρέπει να γνωρίζουμε, όταν συζητούμε για την αρτηριακή υπέρταση.

Βασικά σημεία

– Η υπέρταση προκαλείται από στένωση των μικροσκοπικών αρτηριδίων σε όλους τους ιστούς.
– Η συστολική πίεση είναι η πίεση στα μεγαλύτερα αιμοφόρα αγγεία, όταν η καρδιά συσπάται.
– Η διαστολική πίεση είναι η πίεση όταν η καρδιά χαλαρώνει μεταξύ δύο παλμών.
– Είναι σημαντικό να είστε σε κατάσταση απόλυτης χαλάρωσης, όταν υποβάλλεστε σε μέτρηση της αρτηριακής πίεσης.
– Είναι πλέον γνωστό ότι η συστολική αρτηριακή πίεση είναι εξίσου σημαντική, αν όχι πιο σημαντική, με τη διαστολική.
– Τα συστήματα αυτόματης μέτρησης της πίεσης μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να μετράται η πίεση εκτός κάποιας κλινικής ή κέντρου υγείας.
– Όταν οι γιατροί μιλούν για αρτηριακή πίεση, αναφέρονται στην πίεση εντός των μεγάλων αιμοφόρων αγγείων, κάθε φορά που η καρδιά ωθεί αίμα προς όλο το σώμα.
– Γενικά, όσο χαμηλότερη είναι η αρτηριακή πίεση, τόσο πιο υγιείς θα είστε μακροχρόνια (εξαιρούνται κάποιες πολύ σπάνιες καταστάσεις, κατά τις οποίες η υπερβολικά χαμηλή αρτηριακή πίεση οφείλεται σε ασθένεια).

health.in.gr