Ιωάννης Κωλέττης: Πολιτική ενόραση

[…]

Είταν 14 Ιανουαρίου του 1844. Το θέμα (σ.σ. στην Εθνοσυνέλευση) είταν επίμαχο και λεπτό, γιατί είταν συνυφασμένο με το ζήτημα των αυτοχθόνων και των ετεροχθόνων, που το είχαν ξεσηκώσει αυτόχθονες πληρεξούσιοι, δηλαδή προερχόμενοι από τις επαρχίες εκείνες που αποτελούσαν τότε το ελεύθερο και ανεξάρτητο ελληνικό βασίλειο. Ας πω αμέσως ότι το ζήτημα το έλυσε εύστροφα, με έναν ωραίο πολιτικό ελιγμό, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, αμβλύνοντας όσο είταν μπορετό τις πολύ κακές συνέπειες, στις οποίες θα υπήρχε κίνδυνος να αχθεί ο ελληνισμός από μία επισημοποίηση του χωρισμού των Ελλήνων σε αυτόχθονες και σε ετερόχθονες· η γραμμή, η εθνική, είταν ακριβώς η αντίθετη: έπρεπε να τονίζει και να εξαίρει την ενότητα του ελληνικού γένους, ανεξάρτητα από τους συνοριακούς περιορισμούς τους οποίους είχαν καθορίσει οι συνθήκες. Όμως ακόμη, την ώρα της ομιλίας του Κωλέττη, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος δεν είχε εισηγηθεί την πρότασή του, και ο αγώνας επαρουσίαζε μία τραχύτητα της οποίας η απόληξη δεν είταν φανερή: γενναίοι, μαχητικοί και ικανοί άνδρες, εμπειροπόλεμοι και άξιοι ηγέτες ανθρώπων, είταν κηρυγμένοι υπέρ του αυτοχθονισμού, με ωμότητα, κάποτε, αληθινά τρομακτική.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 19.12.1969, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Κωλέττης δεν είχε ευφράδεια ρητορική, δεν αγαπούσε να ανεβαίνει στο βήμα, και από τις εξάρσεις των αγορεύσεων επροτιμούσε πολύ τις ιδιωτικές συζητήσεις, όπου οι διαλεκτικές του ικανότητες έβρισκαν πιο ευνοϊκούς όρους για να εκδηλωθούν: ένα τεύχος θα αρκούσε για να αποθησαυρίσει τα Άπαντα των αγορεύσεών του· αλλά το τεύχος αυτό θα έκλεινε μέσα του έναν θησαυρό, ο οποίος είναι ο λόγος του της ημέρας εκείνης. Στην αρχική του μορφή, όπως τον διαβάζουμε στον αθηναϊκό Τύπο από την επομένη κιόλας της ημέρας όπου απαγγέλθηκε, έχει μία θερμή γεύση αυτοσχεδιασμού, την οποία χάνει ύστερα, στα επίσημα Πρακτικά· λέει, στην πρώτη μορφή: «Η Ελλάς εκ της γεωγραφικής της θέσεως είναι το κέντρον της Ευρώπης· με την δεξιάν της πιάνει τας χείρας της Δύσεως, και με την αριστεράν της τας χείρας της Ανατολής, και τας συνδέει». Στα Πρακτικά διάβαζουμε: «ισταμένη, και έχουσα εκ μεν δεξιών την Ανατολήν, εξ αριστερών δε την Δύσιν, προώρισται ώστε» και τα λοιπά. Αλλά και μετά τον καθορισμό αυτόν, το κείμενό του μένει πυκνό, παλλόμενο από γνήσιο πατριωτικό συναίσθημα, από γενναιοφροσύνη και από πολιτική ενόραση. «Εν τω πνεύματι της μεγάλης ταύτης ιδέας», είπε στην αγόρευση αυτήν, και επανέλαβε τα μαγικά λόγια που έγιναν σύνθημα εθνικό.

Στα επόμενα σημειώματά μας θα προσπαθήσουμε και να ξεκαθαρίσουμε κάπως τη μορφή της Μεγάλης Ιδέας όπως εξάγεται από τον λόγο του Κωλέττη, και τις δράσεις και αντιδράσεις τις οποίες επροκάλεσε η αγόρευσή του, και την έννοια την οποία επήρε, στα πρώτα εκείνα χρόνια, μέσα στην ελληνική ψυχή το καινούριο σύνθημα. Καινούριο αν πιστεύσουμε, όπως οφείλουμε, την μαρτυρία του Αλεξάνδρου Σούτσου, καινούριο αν πιστεύσουμε την ομόφωνη γνώμη του Τύπου της εποχής, ο οποίος υιοθέτησε τον όρο, αναγνωρίζοντας συνάμα την πατρότητα του Κωλέττη. Για να εξηγήσουμε όμως την άμεση αυτήν επιτυχία, θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι τα λόγια του Κωλέττη ήρθαν στην ώρα τους, ότι έδωσαν σχήμα και υπόσταση σε κάτι που υπήρχε κιόλας διάχυτο μέσα στην ελληνική ψυχή, και το διετύπωσαν με δύναμη και ακρίβεια.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 19.12.1969, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

[…] Τούτο σημαίνει ότι κιόλας στα 1840 ελάνθανε μία διάθεση η οποία αναζητούσε το σύνθημα που θα προβάλει ο Κωλέττης. Κι αν έχουμε να τον θαυμάσουμε για κάτι, είναι ακριβώς γιατί μπόρεσε όχι τυχόν να πρωτοτυπήσει στην πολιτική του γραμμή, αλλά να την χαράξει ως συνισταμένη προϋπαρχόντων εθνικών ρευμάτων.

*Επιφυλλίδα του Κ. Θ. Δημαρά αφιερωμένη στον Ιωάννη Κωλέττη και την απαρχή της περίφημης Μεγάλης Ιδέας. Το κείμενο του Δημαρά, του σημαντικότερου μελετητή του Νέου Ελληνισμού, είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 19 Δεκεμβρίου 1969.

Ο ηπειρώτης Ιωάννης Κωλέττης υπήρξε σημαντική πολιτική προσωπικότητα του 19ου αιώνα, με πρωταγωνιστικό ρόλο κατά τους επαναστατικούς και πρώτους μετεπαναστατικούς χρόνους.

Ο Κωλέττης, ο οποίος διετέλεσε πρωθυπουργός της χώρας σε δύο χρονικές περιόδους (1834-1835 και 1844-1847), απεβίωσε —κατά τα αναγραφόμενα στις σχετικές πηγές— στις 31 Αυγούστου 1847.