Ενας εύφορος κριτικός λόγος

Ο Αριστείδης Ν. Δουλαβέρας είναι καθηγητής Λαογραφίας του Τμήματος Ιστορίας – Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου και μελετητής προβλημάτων διαχείρισης πολιτιστικών αγαθών. Σε πιάνει ίλιγγος και ζήλεια και μόνο να ανατρέξεις στον κατάλογο και μόνο των βιβλίων, άρθρων, ανθολογιών που εξεπόνησε μόνος ή με τη συνεργασία σημαινόντων συναδέλφων του. Μελετώντας κανείς το έργο του διαπιστώνει πως κυριαρχείται από λαογραφικά και συνάμα νεοελληνικά θέματα και προβλήματα. Αν, όμως, εξετάσεις επισταμένως την προβληματική των έργων του, θα διαπιστώσεις ότι η προσέγγιση των λογοτεχνικών έργων που μελετάει και αναλύει έχουν ως πυρήνα τους τη λαϊκή συμπεριφορά, τα ιδεολογήματα και τα ζητήματα που αναφύονται κάθε φορά στη μελέτη της λογοτεχνίας ενός «παρόντος ζώντος λαού», για να δανειστώ τον ορισμό της Λαογραφίας του μεγίστου Νικολάου Πολίτη.

Στο παρόν κείμενο θα περιοριστώ σε μια σειρά σημαντικών κειμένων του Δουλαβέρα σχετικών με το έργο του Μιχάλη Γ. Μερακλή, του εξόχου έλληνα λαογράφου και ιστορικού κριτικού της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Είχα την ευτυχία να γνωρίσω τον Μερακλή, ως νεώτερος εγώ συνάδελφος, στην έξοχη ομάδα συνεργατών στη Σχολή Μωραΐτη. Και ήταν εμπειρία ζωής η συναδελφική σχέση με τον Νίκο Χουρμουζιάδη, τον Γιάννη Δάλλα, τη Στέλλα Μαραγκουδάκη, τον Εκτορα Κακναβάτο, τον ασύγκριτο Γιώργο Αλισανδράτο, τον Πέτρο Μώραλη, τον Χρήστο Γιανναρά, τον Αλέξη Δημαρά, τον Ματθαίο Μουντέ, τον Μάρκο Κυνηγό, τον μέγιστο Τάσο Λιγνάδη, τη Ναυσικά Μάργαρη, τη Λόλα Μητσούλη, τη Νίκη Ζαχαρίου, τον Γιώργο Λόγγο, τον Σπύρο Παπαδιονυσίου, τον Γιάννη Λιοπυράκη και τόσους άλλους εκλεκτούς δασκάλους. Οι περισσότεροι από τη φιλόξενη φωλιά του Αντώνη Μωραΐτη διδάξαμε για χρόνια στα πανεπιστήμια.

Ο Μιχάλης Μερακλής που από τη Σχολή Μωραΐτη έγινε καθηγητής Λαογραφίας στο πανεπιστήμιο ήταν ένας δάσκαλος ξεχωριστός και σπάνιος, όσον αφορά στα γνωρίσματα ενός νεοέλληνα δασκάλου. Υπήρξε ένας δάσκαλος επιεικής, χωρίς αυταρχικές εξάρσεις και χωρίς ρητορεία. Είχα συχνά τη χαρά να μου επιτρέπει, τις ώρες που είχα κενό στο πρόγραμμα, να παρακολουθώ στην αίθουσα που δίδασκε το μάθημά του και αισθάνθηκα μεγάλη τιμή, όταν κι εκείνος παρακολουθούσε δικά μου μαθήματα. Οι λαογραφικές του και οι κριτικές λογοτεχνικές του αγάπες και οι δικές μου, κυρίως θεατρικές, αλληλοσυμπληρώνονταν και βάθαιναν, όταν προκαλούσαν στην τάξη απορίες και μας υποχρέωναν να ξεπερνάμε τα στενά περιθώρια του σχολικού προγράμματος και να αναζητούμε πλούσια κοιτάσματα γνώσεων, πέρα από την ελληνική και ευρωπαϊκή παιδεία.

Ο Δουλαβέρας που καταχωρίζει στο βιβλίο του τα 896 (!) δημοσιεύματα του Μερακλή στο κυρίως κριτικό μέρος περιορίζεται στην προσφορά του δασκάλου στη μελέτη της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας και της Νεοελληνικής Κριτικής. Και η διαπίστωση πως ο Μερακλής δεν είναι μόνο ένας εξέχων λαογράφος, αλλά και ένας οξυδερκής, τολμηρός, διεισδυτικός και συχνά εντελώς πρωτότυπος αναλυτής της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Στις σελίδες με την εργογραφία του Μερακλή οι ενότητες περιλαμβάνουν βιβλία και μελέτες για θέματα και πρόσωπα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, ερμηνευτικές προσεγγίσεις λογοτεχνικών έργων, επιμέλεια ανθολογιών. Αυτά σε βιβλία, αλλά καταγράφονται και 264 μελέτες και άρθρα, 608 βιβλιοκρισίες!

Ιδιαίτερη μνεία γίνεται στη συμβολή του Μιχάλη Μερακλή στο Συμπόσιο Ποίησης Πατρών που το ίδρυσε και το επάνδρωσε με σημαίνουσες συνεργασίες. Μια εξίσου σημαίνουσα συνεισφορά του Μερακλή είναι η ανάθεση πέντε διδακτορικών διατριβών με θέματα την επίδραση του λαϊκού πολιτισμού στα έργα του Σολωμού, του Σεφέρη, του Καρκαβίτσα, του Παπαδιαμάντη και του Κονδυλάκη. Το πρώτο βιβλίο του Μερακλή εκδόθηκε στην Καλαμάτα το 1959, με τολμηρή θεματική. Τίτλος: «Η ποίησή μας, ο διχασμός, το μεταίχμιο». Ο συγγραφέας θεωρεί πως η Μικρασιατική Καταστροφή και στη συνέχεια ο Εθνικός Διχασμός είναι ο καίριος πυρήνας της ελληνικής ποίησης. Αξιόλογο βιβλίο είναι «Η μοναξιά και η ποίηση» (1961).

Το 1985 το βιβλίο «Προσεγγίσεις στην ελληνική πεζογραφία (αστικός χώρος)» αναλύει έργα της γενιάς του ’30 (από τον Πέτρο Χάρη έως τον Αλκ. Γιαννόπουλο) και συνεχίζει με τη γενιά του ’50 (από τον Δημήτρη Χατζή ως τον Μένη Κουμανταρέα). Το 1985 τα «Τέσσερα δοκίμια για τον Καβάφη»  αναφέρονται στον πεζογράφο Καβάφη, τον μπρεχτικό και τις δραματικές συγκρούσεις στο έργο του.