«Από την αστεγία είμαστε εν δυνάμει δύο μηνιάτικα μακριά»

Μάρτιος 2013, 14 άστεγοι, άνεργοι πωλητές φορώντας ένα κόκκινο γιλέκο πουλάνε σε συγκεκριμένα – κεντρικά σημεία – το περιοδικό «Σχεδία». Φεβρουάριος 2023, 130 πωλητές, με τα ίδια κοινωνικά χαρακτηριστικά, χωρίς να αποχωριστούν το σήμα κατατεθέν, δηλαδή το κόκκινο γιλέκο, πουλάνε το επετειακό τεύχος των 10 ετών του ίδιου περιοδικού. Πλέον όμως δεν είναι ένα οποιοδήποτε έντυπο αλλά το μοναδικό ελληνικό περιοδικό δρόμου, ταυτισμένο εδώ και χρόνια στη συνείδηση του αναγνωστικού κοινού με την έννοια της ευκαιρίας.

Το μέρος όπου θα συναντιόμασταν με τον Χρήστο Αλεφάντη δεν χρειάστηκε να το ψάξουμε πολύ – στην πραγματικότητα δεν χρειάστηκε να το ψάξουμε καθόλου. Το «σπίτι» της «Σχεδίας» στο κέντρο της Αθήνας ήταν… μονόδρομος.

Δευτέρα μεσημέρι και το «Σχεδία home», Κολοκοτρώνη και Νικίου γωνία, είναι γεμάτο κόσμο διαφορετικών ηλικιών, ακόμα και εθνικότητας. Στο κτίριο, όπως κάθε μέρα – ακόμα και τα Σαββατοκύριακα -, είναι ο Χρήστος, η «ψυχή» του εγχειρήματος (όσο κι αν ο ίδιος απεχθάνεται τις… ταμπέλες).

Ο ίδιος γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αυστραλία, από γονείς μετανάστες, οι οποίοι στα μέσα της δεκαετίας του ’50 έφυγαν από την Πελοπόννησο για να ξεφύγουν από τη φτώχεια. Ο Χρήστος ξεκίνησε να εργάζεται ως δημοσιογράφος ήδη από τη Μελβούρνη και παράλληλα ήταν αναγνώστης του αυστραλιανού περιοδικού δρόμου.

Για το ελληνικό όμως περιοδικό δρόμου τα πράγματα άρχισαν ανάποδα. Το 2005 ο Χρήστος διάβασε για την Εθνική Ποδοσφαιρική Ομάδα Αστέγων της Αυστραλίας. Εναν χρόνο αργότερα η ιδέα να κάνει κάτι αντίστοιχο εδώ στην Ελλάδα έμοιαζε ιδανική. Ετσι, το 2007 η ελληνική ομάδα αστέγων πήρε μέρος για πρώτη φορά στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου Αστέγων που έγινε στο Κέιπ Τάουν, ένας θεσμός που αποτελεί πρωτοβουλία του Διεθνούς Δικτύου Εφημερίδων του Δρόμου. Και μπορεί η ελληνική ομάδα να… μάζεψε πολλά γκολ – όπως χαρακτηριστικά λέει ο Χρήστος -, ωστόσο έγινε μια ουσιαστική γνωριμία με το δίκτυο περιοδικών που κύριο σκοπό έχει την κοινωνικοποίηση των αστέγων. Αλλωστε, το πρώτο περιοδικό δρόμου που κυκλοφόρησε παγκοσμίως ήταν το 1989 στη Νέα Υόρκη, ενώ τέσσερα χρόνια αργότερα το Λονδίνο του Big Ben αποκτούσε το «The Big Issue».

Κι ενώ ο Χρήστος Αλεφάντης είχε έρθει στην Ελλάδα μόνο για την ομάδα και θα επέστρεφε στη Μελβούρνη, τελικά η παραμονή του εδώ έγινε μόνιμη. Ως γνήσιος ομογενής, δε, έχει κρατήσει κάποιες από τις ελληνικές παραδόσεις, όπως τη νηστεία κατά τη Σαρακοστή. Αυτός είναι και ο λόγος που η επιλογή του πιάτου ήταν σαρακοστιανό.

Η ιδέα, που μέχρι τότε βρισκόταν μόνο στο μυαλό του, άρχισε να παίρνει σάρκα και οστά και το 2013 η «Σχεδία» ξεκίνησε να… ταξιδεύει στις γειτονιές της Αθήνας και έπειτα της Θεσσαλονίκης, όχι σε περίπτερα αλλά στον δρόμο.

«Σκοπός μας από την αρχή ήταν να δώσουμε ευκαιρία σε ανθρώπους που δεν είχαν ευκαιρίες. Κι αυτό που θα πρέπει να έχουν όλοι κατά νου είναι ότι οι πωλητές μας δεν ζητούν οίκτο ούτε ελεημοσύνη αλλά μια ευκαιρία. Δεν θέλουμε και δεν πρέπει να αισθάνονται ότι τους κάνουμε χάρη» μου λέει. Κάθε μήνα οι άνθρωποι της «Σχεδίας»πουλάνε 22.000 με 25.000 αντίτυπα του περιοδικού, κατατάσσοντάς τη μεταξύ των μεγαλύτερων σε πωλήσεις μηνιαίων περιοδικών. Είναι χαρακτηριστικό πως τα 22.000 αντίτυπα του επετειακού τεύχους τον προηγούμενο μήνα εξαντλήθηκαν πολύ γρήγορα.

Στα 10 χρόνια κυκλοφορίας, εκδόθηκαν 109 τεύχη, πραγματοποιήθηκαν πάνω από 2.000.000 πωλήσεις. Ο μικρότερος σε ηλικία πωλητής ήταν μόλις 18 χρονών, ενώ ο πιο ηλικιωμένος ο οποίος φόρεσε το κόκκινο γιλέκο ήταν 81. Στην Ελλάδα, η κρίση «έβαλε» ανθρώπους σε συνθήκες αστεγίας. Με αφορμή, μάλιστα, τα «γενέθλια» του περιοδικού, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κατερίνα Σακελλαροπούλου, συναντήθηκε με πωλητές της «Σχεδίας» στην πλατεία της Αγίας Ειρήνης και μαζί τους περπάτησε μέχρι το «Σχεδία home». Δεν ήταν βέβαια η πρώτη φορά που επισκεπτόταν τις εγκαταστάσεις του περιοδικού, καθώς λίγο πριν από τα Χριστούγεννα του 2021 είχε γευματίσει με πωλητές στον ίδιο χώρο.

«Ανθρωποι, όπως εμείς, οι οποίοι έτυχε να χάσουν τα πάντα λόγω της οικονομικής κρίσης. Κι αυτό αν θέλεις είναι η βασική διαφορά μας με τα υπόλοιπα περιοδικά δρόμου. Στον ευρωπαϊκό Βορρά η αστεγία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τα θέματα της ψυχικής υγείας και την κατάχρηση ουσιών» διευκρινίζει ο Χρήστος. Και τότε στο επίκεντρο της κουβέντας μας ήρθε το ερώτημα «Και ποιος θεωρείται άστεγος;», με τον ίδιο να βάζει τα πράγματα στη σωστή τους θέση. «Να ξεκαθαρίσουμε πως όσοι βρέθηκαν σε συνθήκες αστεγίας είναι άνθρωποι οι οποίοι μέχρι πρόσφατα είχαν μια τυπική, κανονική ζωή. Μη γελιόμαστε, από την αστεγία είμαστε εν δυνάμει δυο μηνιάτικα μακριά».

Ολα αυτά τα χρόνια, επιχειρηματίες, αρχιτέκτονες, δημοσιογράφοι, ελεύθεροι επαγγελματίες, έμποροι βρέθηκαν ξαφνικά οι περισσότεροι στον δρόμο. Αλλοι πάλι έβλεπαν την… καταστροφή να έρχεται αλλά κοιτούσαν παγωμένοι τις εξελίξεις.

«Να γίνουν και πάλι ορατοί»

«Αστεγος δεν είναι μόνο εκείνος ο οποίος έχει κάνει «σπίτι» του τον δρόμο και μαζί με τα λιγοστά υπάρχοντά του μένει κάτω από κάποιο στέγαστρο έξω από τη βιτρίνα κάποιου καταστήματος. Η αστεγία μπορεί να προκύψει για χίλιους δυο λόγους. Εχουμε συναντήσει ανθρώπους οι οποίοι δεν θεωρούν τους εαυτούς τους αρκετά φτωχούς ή άστεγους, παρόλο που μπορεί να μην έχουν τα προς το ζην ή μπορεί να φιλοξενούνται σε σπίτια γνωστών και φίλων. Κι όμως η «Σχεδία» είναι μια σημαντική ευκαιρία να εξασφαλίσουν ένα ελάχιστο, αξιοπρεπές εισόδημα, ενώ δίνει και ένα επιπλέον κίνητρο οι άνθρωποι αυτοί που είδαν τα πάντα να γκρεμίζονται να ξαναχτίσουν τις ζωές τους και να επανενταχθούν κοινωνικά. Πολύ απλά, να γίνουν και πάλι ορατοί» υπογραμμίζει ο ιδρυτής της «Σχεδίας».

Σημασία έχει, όπως μου λέει, το «ευ ζην», να ξαναγεννηθεί σε αυτούς τους ανθρώπους η επιθυμία. «Τον προηγούμενο μήνα τρεις πωλητές ζήτησαν εισιτήρια για θεατρικές παραστάσεις. Ξέρετε πόσο σημαντικό είναι αυτό; Οι πωλητές μας είναι άνθρωποι που έχουν χάσει τις μυρωδιές ενός καλομαγειρεμένου φαγητού και τη χαρά μιας κοινωνικής εξόδου». Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που μία φορά τον μήνα οι άνθρωποι της «Σχεδίας» κόβουν τούρτα στους πωλητές που έχουν γενέθλια εκείνον τον μήνα, κάνοντάς τους δώρο ένα γεύμα για δύο άτομα.

Και μπορεί προς το παρόν η «Σχεδία» να κυκλοφορεί στους δρόμους μόνο της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης, ωστόσο τα αιτήματα που δέχονται από όλη την Ελλάδα είναι πάρα πολλά. «Το αρχείο Excel είναι τεράστιο. Οι κινήσεις μας θα πρέπει να είναι μελετημένες και αυτή τη στιγμή εξετάζουμε το ενδεχόμενο να φτάσει το περιοδικό σε άλλες πέντε πόλεις της ελληνικής περιφέρειας».

Οταν το περιοδικό είχε μπει πια σε μια τροχιά, ξεκίνησαν οι σκέψεις για ένα κοινωνικό πρόγραμμα, με περιβαλλοντικό αντίκτυπο. «Τον Μάρτιο του 2016 απευθύναμε πρόσκληση σε όλους τους πωλητές μας, κάτω των 50 ετών, χωρίς να υποσχεθούμε τίποτα και να δημιουργήσουμε ελπίδες, να παρακολουθήσουν σεμινάρια για την επαναχρησιμοποίηση χαρτιού. Στόχος ήταν να ενεργοποιηθούν, να ενδυναμωθούν και να εκπαιδευτούν οι πωλητές μας. Εξάλλου, από την αρχή της έκδοσης του περιοδικού δεν είχαμε πετάξει ούτε ένα τεύχος, τα αποθηκεύαμε και να που τελικά μπορέσαμε να τα αξιοποιήσουμε». Ετσι γεννήθηκε το «Σχεδία Αρτ».

Οι σελίδες του περιοδικού λοιπόν… συναντούν και τις άλλες χρήσεις τους: μεταμορφώνονται σε κοσμήματα, φωτιστικά, μπολ, τσάντες, καρφίτσες αλλά και αντικείμενα για το γραφείο. Το συγκεκριμένο πρόγραμμα, δε, είναι το μοναδικό παγκοσμίως.

Σε μια σύσκεψη της Δευτέρας, από αυτές τις ατέλειωτες, όπως τις χαρακτηρίζει ο Χρήστος, έπεσε στο τραπέζι και η ιδέα δημιουργίας ενός χώρου όπου θα μπορούν να εκθέτουν τα αντικείμενα από την ανακυκλωμένη «Σχεδία». Και μάλιστα εκτός από την έκθεση με τα αντικείμενα «Σχεδία Αρτ», να υπάρχει και ένας χώρος για φαγητό, μουσική, ροφήματα και κοκτέιλ. «Αν και με τον χώρο της εστίασης δεν είχαμε κάποια σχέση, είπαμε να το προσπαθήσουμε, με έναν κύριο στόχο: τη δημιουργία ενός κόμβου αλληλεγγύης και κοινωνικής καινοτομίας».

Ενας βραβευμένος σεφ στην κουζίνα

Στην προσπάθεια αυτή βρέθηκαν πολλοί που στήριξαν το εγχείρημα. «Ζητήσαμε βοήθεια από τον βραβευμένο μάγειρα, με αστέρι Michelin, Λευτέρη Λαζάρου, ο οποίος όχι μόνο επιμελήθηκε το πρώτο μας μενού, δίνοντας έμφαση σε γεύσεις της μαμάς, αλλά ανέλαβε και την εκπαίδευση των πέντε πρώτων μαγείρων – ανθρώπων από τη «Σχεδία» αλλά και άλλες κοινωνικές δομές».

Τα κριτήρια που είχαν θέσει οι υπεύθυνοι για τους ανθρώπους που θα έμπαιναν στην κουζίνα ήταν τρία: να θέλουν να εργαστούν, να είναι άνω των 50 ετών – αν και αυτό δεν ήταν απόλυτο – και να έχουν βράσει έστω ένα αβγό στη ζωή τους. Καθόλη τη διάρκεια της εκπαίδευσης, οι πωλητές-υποψήφιοι μάγειρες αμείβονταν, καθώς η απώλεια του μεροκάματου ήταν γι’ αυτούς τους ανθρώπους πηγή άγχους. Μία από τους εργαζόμενους στην κουζίνα είναι η κυρία Ελένη, στα 67 της χρόνια σήμερα.

Το timing όμως δεν ήταν το κατάλληλο, καθώς οι πόρτες του «Σχεδία home» άνοιξαν το καλοκαίρι του 2019 και λίγους μήνες αργότερα θα έκλειναν λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού.

Οποιος επισκεφθεί σήμερα το «σπίτι» της «Σχεδίας» – κυριολεκτικά σπίτι, αφού στο ισόγειο βρίσκονται το πωλητήριο-εκθετήριο «Σχεδία Αρτ», το καφέ-μπαρ και το εστιατόριο, στο υπόγειο είναι η κουζίνα, στο πατάρι τα εργαστήρια του «Σχεδία Αρτ» και η διανομή του περιοδικού, ενώ στον πρώτο όροφο στεγάζονται τα γραφεία της δομής αλληλεγγύης – από την πρώτη κιόλας στιγμή καταλαβαίνει τον σκοπό του.

Από το υπόστεγο κρεμιούνται συνολικά 158 χάρτινα καραβάκια, κάθε καραβάκι κρύβει και μια ξεχωριστή ιστορία πωλητή, ο οποίος κατάφερε να βρει δουλειά, ενώ στο εσωτερικό του «Σχεδία home», πάνω από τα τραπέζια κρέμονται 54 χειροποίητα σπιτάκια-φωτιστικά, για να θυμίζουν τους άστεγους που τελικά απέκτησαν σπίτι.