Προέλευση της ευημερίας και της ισότητας

Εχουν κατά καιρούς υπάρξει διαφορετικές εκδοχές και αναλύσεις για τα αίτια της οικονομικής ευημερίας και της υπανάπτυξης. Οπως και των οικονομικών ανισοτήτων ανάμεσα στους πολίτες.  Που μερικές φορές μάλιστα  σαν φαινόμενα, διαδέχονται το ένα το άλλο. Ο Oder Galor σε μιά εξαιρετικά πρωτότυπη και πολύ σημαντική του μελέτη, που ενσωματώνει χρόνια διαλέξεών του Πανεπιστήμια των ΗΝωμένων Πολιτειών, «The Jοurney of Humanity: The Origins of Wealth and Inequality»,(Η Πορεία της Ανθρωπότητας: Η Προέλευση του Πλούτου και της Ανισότητας), Dutton, 2022 προσπαθεί να δώσει μια νέα ερμηνεία στα φαινόμενα αυτά. Κατα την ενδιαφέρουσα άποψή του η ανθρωπότητα έπεφτε συνήθως στην λεγόμενη «παγίδα του Μάλθους».  Στην τάση των πληθυσμών να αυξάνουν σαν απάντηση στην τεχνολογική ανάπτυξη. Που οδηγούσε βέβαια σε νέα οικονομικά αδιέξοδα και σε οικονομική αποτελμάτωση.

Η τεχνολογική πρόοδος όμως ακολουθείται συνήθως και από αύξηση του πληθυσμού. Με αποτέλεσμα αυτή να οδηγεί ιστορικά, ιδίως τις τελευταίες δεκαετίες, σε τραγικά συνεπακόλουθα. Οικονομική δυσπραγία δηλ. και αποτελμάτωση. Εγινε όμως σταδιακά συνείδηση πως όσο μεγαλύτερος είναι ο πληθυσμός τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να υπάρξουν καινούργιες εξελίξεις στην τεχνολογία και καινούργιες εφευρέσεις και επιτεύγματα. Με αποτέλεσμα οι γονείς να επενδύουν στην εκπαίδευση των παιδιών τους όσο περισσότερο είναι δυνατόν για να έχουν όσο το δυνατόν καλύτερα προσόντα για το μέλλον. Αυτό σημαίνει πως τα περισσότερα παιδιά κατέληξαν να έχουν μεγάλο κόστος και σταδιακά άρχισαν να περιορίζονται οι γεννήσεις. Εσπασε \ έτσι η ακολουθία τεχνολογική ανάπτυξη, αύξηση πληθυσμού, οικονομικά αδιέξοδα. Ο πλούτος λοιπόν οδηγεί σε τεχνολογική πρόοδο και σε νέο πλούτο. Αλλά προκαλεί και πληθυσμιακή στασιμότητα.

Από εκεί κι έπειτα διάφοροι παράγοντες παίζουν ρόλο στην ανάπτυξη, στην υπανάπτυξη  στην γενική ευημερία και σε ζητήματα ισότητας, ανισότητας και κοινωνικών ισορροπιών. Αυτοί μπορεί να είναι η κουλτούρα,  οι γενικότερες ηθικές αξίες μιας κοινωνίας, το επίπεδο και ο χαρακτήρας της παιδείας, οι θεσμοί μιας χώρας και, κατά περίπτωση,  σημαντικοί μπορεί να αποδειχθούν και γενετικοί παράγοντες. Πάντως σίγουρα δύσκολα επιτυγχάνονται μεγάλα επίπεδα ευημερίας δίχως απελευθέρωση των αγορών από την ανάμειξη του δημόσιου τομέα κι από υψηλές δημόσιες δαπάνες. Η μεγάλη εμπλοκή του κράτους στην οικονομία με κάθε τρόπο, τελικά οδηγεί και σε περιορισμό των ελευθεριών. Και μου κάνει εντύπωση πως αυτή την παράμετρο δεν την αναλύει με ιδιαίτερη έμφαση ο Galor.

Γενικότερα πάντως και η θρησκεία παίζει πολύ σημαντικό ρόλο. Οπως ο προτεσταντισμός είναι στενά συνδεδεμένος με την ταχεία καπιταλιστική ανάπτυξη. Η ανάλυση του βιβλίου πάντως δίνει ιδιαίτερη έμφαση στο Ισλάμ, και στις επιπτώσεις του πάνω στις τύχες ενός πολύ μεγάλου μέρους του πληθυσμού της γής.

Το βιβλίο του Oder Galor χειρίζεται εξαιρετικά σύνθετα θέματα σε ένα τεράστιο ιστορικό βάθος προσπαθώντας να εξηγήσει εξελίξεις και διαδικασίες με ένα σχετικά απλό τρόπο δίνοντας την δυνατότητα στον ενδιαφερόμενο αναγνώστη να κατανοήσει πολυεπίπεδα ζητήματα με απλό και ανεπιτήδευτο. Δεν είναι εύκολο όλοι να συμφωνήσουν με τα συμπεράσματά του η να ταυτισθούν με τους ισχυρισμούς του. Με ένα όμως πολύ πιο κατανοητό τρόπο από άλλες εργασίες του είδους (λ.χ. του Piketty) διευκολύνει το κοινό του να προσεγγίσει έννοιες από την φύση τους δυσνόητες και δύσκολα κατανοητές από τους μη ειδικούς. Η ανθρώπινη ιστορία όμως και η πορεία από την οικονομική δυσπραγία στην ευημερία και στην ισότητα γίνονται κτήμα όποιου προσεγγίσει την εργασία αυτή.