Πολυέλαιοι και άβαταρ: Πώς ο πόλεμος δημιούργησε ένα νέο λεξικό στην Ουκρανία

Ήταν κάποτε μια δεισιδαιμονία μόνο μεταξύ των ουκρανικών πληρωμάτων αεροσκαφών: η λέξη «τελευταία», ειδικά στο πλαίσιο μιας τελευταίας ή τελικής συνάντησης, πρέπει να αποφεύγεται, καθώς αποτελεί προμήνυμα θανάτου.

Στη θέση της, τα πληρώματα των αεροσκαφών έλεγαν «krajne», που μεταφράζεται – χονδρικά – στα αγγλικά ως «στην άκρη», αναφέρει ο βρετανικός Guardian.

Ζεσταίνει ο Πούτιν τις μηχανές για το τελειωτικό χτύπημα στο Κίεβο μέσω Λευκορωσίας;

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, το «krajne» έχει αποκτήσει πολύ ευρύτερη χρήση, καθώς χρησιμοποιείται από στρατιώτες και ορισμένους πολίτες σε μια χώρα όπου όλοι γνωρίζουν κάποιον που υπηρετεί στο μέτωπο.

Το νέο λεξικό του πολέμου

Η σύγκρουση γεννά ένα νέο λεξικό. Ορισμένες από τις λέξεις και φράσεις, που έχουν εισέλθει σε ευρύτερη χρήση στην ουκρανική κοινωνία, χρονολογούνται από την έναρξη του πολέμου στην Κριμαία το 2014, άλλες από τη στρατιωτική χρήση στη σοβιετική εποχή, στρατιωτική αργκό που έχει εκλαϊκευτεί ξανά, και άλλες είναι εντελώς καινούργιες.

Υπάρχει το «avatar» για έναν μεθυσμένο στρατιώτη, που προέρχεται από μια ουκρανική έκφραση για να μεθύσεις ή να γίνεις «μπλε» – μια αναφορά στο μπλοκμπάστερ του Τζέιμς Κάμερον για μπλε εξωγήινους.

Ο «πολυέλαιος» (chandelier) περιγράφει μια έκρηξη λευκού φωσφόρου, που πήρε το όνομά της από τα σημεία πτώσης του λαμπερού λευκού φωτός.

«Στο μηδέν» είναι η γραμμή του μετώπου, ενώ ο ανατριχιαστικός νεολογισμός «στο υπόγειο» περιγράφει τον κίνδυνο για το τι θα συμβεί στους Ουκρανούς αν αιχμαλωτιστούν από τις ρωσικές δυνάμεις.

Από την στρατιωτική αργκό στην καθημερινότητα

«Πολλές από τις νέες λέξεις άρχισαν να εμφανίζονται το 2014», λέει ο Les Beley του Ινστιτούτου Γλωσσολογίας Potebnya της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Ουκρανίας. «Αλλά ορισμένες λέξεις είναι ακόμη παλαιότερες… Σε γενικές γραμμές, η διαδικασία είναι ότι υπάρχει συγκεκριμένο λεξιλόγιο, που είχε μια στενή χρήση στον στρατό και τώρα έχει ένα πολύ ευρύτερο πλαίσιο».

Όπως εξήγησε «αυτό περιλαμβάνει κάποια στρατιωτική αργκό που ήταν κοινή στη ρωσική και την ουκρανική γλώσσα, η οποία είχε την προέλευσή της στον σοβιετικό πόλεμο στο Αφγανιστάν. Για παράδειγμα, ‘Διακόσια’ ήταν η στρατιωτική αργκό για τους νεκρούς και τους τραυματίες, της οποίας η προέλευση ήταν το γεγονός ότι όταν μεταφέρονταν πτώματα από το Αφγανιστάν εκείνη την εποχή, το βάρος του φέρετρου ήταν 200 κιλά!».

Η «εισβολή» στην πολιτική γλώσσα της στρατιωτικής αργκό σε καιρό πολέμου – και άλλων νεολογισμών – δεν είναι νέο φαινόμενο. Καθώς οι συγκρούσεις αλλάζουν τις κοινωνίες, αλλάζει και ο τρόπος με τον οποίο μιλούν για τις συγκρούσεις.

Κάποια γλώσσα χρησιμεύει για να δημιουργήσει μια απόσταση από τη φρικτή πραγματικότητα ή να ενισχύσει την κοινωνική αλληλεγγύη, αλλά σε άλλες περιπτώσεις παρέχει ένα χρήσιμο εργαλείο για να μιλήσει κανείς για την πραγματικότητα της εμπειρίας.

Τα memes για τις εκρήξεις

«Έχουμε όλοι ανθρώπους που υπηρετούν στο στρατό. Έχουμε εκατομμύρια εθελοντές», σημειώνει ο Beley. «Αυτή η διαδικασία είναι μέρος της πραγματικότητας που ζούμε και αυτή η πραγματικότητα απαιτεί αυτό το λεξικό. Η γλώσσα αλλάζει συνεχώς και προσαρμόζεται».

Κάποια αργκό έχει προκύψει ως ειρωνική απάντηση στη χρήση του ευφημισμού από την Ρωσία, εξηγεί, τόσο επίσημα – αποκαλεί τον πόλεμο «ειδική επιχείρηση», για παράδειγμα – όσο και ευρύτερα μεταξύ των Ρώσων στρατιωτών.

Ίσως τα πιο διάσημα, με αυτή την έννοια, είναι τα ουκρανικά μιμίδια που χρησιμοποιούν τη λέξη «βαμβάκι» για εκρήξεις με στόχο τις ρωσικές δυνάμεις.

«Οι Ρώσοι δεν μιλούν για έκρηξη. Συχνά λένε ‘klapok’, που είναι ένας δυνατός θόρυβος ή ένα παλαμάκι. Αν βάλετε αυτές τις λέξεις στο Google Translate, θα βγει επίσης η λέξη για το ‘βαμβάκι’, η οποία χρησιμοποιείται για να κοροϊδέψει τους Ρώσους», λέει ο Beley.

Ο… Άρχοντας των Δαχτυλιδιών

Ορισμένοι από τους υποτιμητικούς όρους που αποδίδονται στους Ρώσους εισβολείς έχουν ιστορία αιώνων.

Ένας από αυτούς που επινοήθηκαν κατά τη διάρκεια του σημερινού πολέμου είναι ο όρος «orc», δανεισμένος από τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών του JRR Tolkein, αν και η προέλευση της σημερινής του χρήσης είναι ασαφής.

Ο Beley σημειώνει επίσης πώς άλλαξαν οι τρόποι επικοινωνίας με ηλεκτρονικά μηνύματα και κείμενα κατά τη διάρκεια της εισβολής.

«Έχουμε ένα νέο σύνολο κανόνων. Στο παρελθόν, η εθιμοτυπία ήταν πάντα να λέμε απλώς ‘Γεια σας’. Τώρα, είναι σύνηθες να ξεκινάμε με το ‘Πώς είσαι’ και να τελειώνουμε τη συζήτηση με το ‘Να προσέχεις’».