Αντονι Φάουτσι στο Βήμα: Με τον SARS-CoV-2 πρέπει να περιμένουμε το αναπάντεχο

Ο Αντονι Φάουτσι είναι εδώ και δεκαετίες ένας «αστέρας» της διαχείρισης κρίσεων δημόσιας υγείας στις ΗΠΑ αλλά και παγκοσμίως. Δεν είναι τυχαίο ότι βρίσκεται στο τιμόνι του αμερικανικού Εθνικού Ινστιτούτου για την Αλλεργία και τα Μεταδιδόμενα Νοσήματα (National Institute of Allergy and Infectious Diseases, NIAID), ενός εκ των Εθνικών Ινστιτούτων Υγείας των ΗΠΑ, από το 1984 (!) και έχει συνεργαστεί ως κορυφαίος επιστημονικός σύμβουλος διαχείρισης υγειονομικών κρίσεων – από το AIDS και τον ιό Zika ως τον SARS, την πανδημία γρίπης και τώρα την πανδημία του SARS-CoV-2 – με επτά αμερικανούς προέδρους. Ακόμη και όσοι δεν ήξεραν τον δρα Φάουτσι, τον γνώρισαν σίγουρα τα τελευταία δυόμισι έτη, καθώς βρέθηκε από την αρχή στην πρώτη γραμμή της αντιμετώπισης της κορωνο-πανδημίας με τις απόψεις και την εικόνα του να φιγουράρουν σε όλα τα ΜΜΕ ανά τον πλανήτη.

Για αυτό και όποιος μιλά στον 82χρονο αλλά ακμαιότατο Αντονι Φάουτσι κατανοεί αμέσως τη βαρύτητα των λόγων του σχετικά με άλλη μια κρίσιμη περίοδο για την υγεία του παγκόσμιου πληθυσμού από τις πολλές που ο ίδιος έχει βιώσει και διαχειριστεί – την πιο δύσκολη μαζί με εκείνη του AIDS, όπως μας είπε. Στη διαδικτυακή συζήτησή μας από το γραφείο του στο NIAID ο δρ Φάουτσι μίλησε για την πορεία της κορωνο-πανδημίας που τόνισε ότι δεν έχει τελειώσει και έκανε τον απολογισμό του σχετικά με το τι θα ήθελε να έχει διαχειριστεί διαφορετικά αν γυρνούσε το «πανδημικό ρολόι» πίσω.

«Στην Ελλάδα, σε περίπτωση που μια περιοχή – π.χ. η Αθήνα ή κάποιο νησί – εμφανίζει μεγάλη δυναμική στην εξάπλωση του ιού, τότε θα ήταν καλό να επιβάλλεται η χρήση μάσκας, και στον αντίποδα η μάσκα να μην είναι υποχρεωτική στις περιοχές όπου ο ιός διατηρείται σε χαμηλά επίπεδα» λέει ο Αντονι Φάουτσι

SARS-CoV-2: ένας κινούμενος στόχος

«Κουβαλάμε στις πλάτες μας» ήδη όλοι δυόμισι έτη πανδημίας και δεν μπορούσαμε παρά να θέσουμε ως πρώτο ερώτημα στον δρα Φάουτσι αν (επιτέλους) η πανδημική περίοδος οδεύει προς το τέλος της. «Είναι κατ’ αρχάς σημαντικό να προσδιορίσουμε τι εννοούμε μιλώντας για το τέλος της πανδημίας. Δεν θα καταφέρουμε ποτέ να εκριζώσουμε αυτόν τον ιό όπως επιτύχαμε να εκριζώσουμε τον ιό της ευλογιάς, ούτε θα καταφέρουμε να εξαλείψουμε την COVID-19 όπως συνέβη με την πολιομυελίτιδα και την ιλαρά. Και αυτό διότι οι νόσοι που προανέφερα οφείλονται σε «σταθερούς» ιούς που δεν εμφανίζουν τις μεταλλάξεις του SARS-CoV-2 και έτσι η ανοσία που αποκτούμε απέναντί τους διαρκεί επί δεκαετίες, αν όχι εφ’ όρου ζωής. Ο SARS-CoV-2 αντιθέτως είναι ένας ιός που συνεχώς μεταλλάσσεται, ένας μόνιμος κινούμενος στόχος. Ωστόσο έχουμε πλέον στα χέρια μας καλά εμβόλια, καλά διαγνωστικά μέσα και αποκτούμε σταδιακά ολοένα και καλύτερα φάρμακα εναντίον του. Αυτό λοιπόν που πρέπει να κάνουμε ως παγκόσμια κοινότητα είναι να αυξήσουμε τους εμβολιασμούς ανά τον πλανήτη, έτσι ώστε σε ένα εύλογο διάστημα χρόνου να μπορούμε πλέον να έχουμε φέρει τον ιό σε επίπεδο τέτοιο ώστε να μη διαταράσσει την κοινωνική και οικονομική ζωή. Είναι σίγουρο πάντως ότι δεν θα απαλλαγούμε ποτέ πλήρως από τον SARS-CoV-2».

Κανένας δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το ποια πιθανόν θα είναι η επόμενη παραλλαγή που θα μας απειλήσει, καθώς έχουμε να κάνουμε με έναν ιό που μας έχει «ξεγελάσει» επανειλημμένως

Καμία δυνατότητα πρόβλεψης

Ποιο θα ήταν αυτό το «εύλογο διάστημα χρόνου» για επιστροφή στην πολυπόθητη κανονικότητα; «Αν κοιτάξουμε το τι συμβαίνει παγκοσμίως βρισκόμαστε ακόμη εν μέσω πανδημίας. Κάποιες χώρες κινούνται προς τη σωστή κατεύθυνση για να βγουν από αυτήν, αλλά δεν μπορώ να προβλέψω ακριβώς πότε θα φθάσουμε στο επιθυμητό επίπεδο του να θέσουμε υπό τέτοιον έλεγχο τον ιό ώστε να μη διαταράσσει πλέον τη ζωή μας. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις ΗΠΑ αντιμετωπίζουμε και πάλι αυτή την περίοδο αύξηση των κρουσμάτων, για την οποία ένοχη είναι μία από τις υποπαραλλαγές της Ομικρον, η ΒΑ2.12.1, και ελπίζουμε ότι θα δούμε ύφεση της έξαρσης καθώς μπαίνουμε στο καλοκαίρι. Ωστόσο οι υποπαραλλαγές της Ομικρον με τη μεγαλύτερη εξάπλωση τόσο στην Αφρική όσο και σε άλλες χώρες, όπως οι ευρωπαϊκές, είναι οι ΒΑ.4 και ΒΑ.5 – εκτιμώ ότι σε αυτές τις δύο υποπαραλλαγές πρέπει να εστιάσουμε την προσοχή μας καθώς είναι πιθανό να δώσουν το επόμενο μεγάλο επιδημικό κύμα. Κανένας όμως δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το ποια πιθανόν θα είναι η επόμενη παραλλαγή που θα μας απειλήσει καθώς έχουμε να κάνουμε με έναν ιό που μας έχει ξεγελάσει επανειλημμένως – πέρυσι τέτοια εποχή πιστεύαμε ότι ως την εφετινή αρχή του καλοκαιριού θα είχε πλέον έλθει το τέλος της πανδημίας. Και όμως ήλθε η Ομικρον και το τέλος της πανδημίας… ανεβλήθη». Δεν είναι μάλιστα απίθανο το επόμενο πανδημικό «σενάριο» να έχει ως… πρωταγωνίστρια μια πιο λοιμογόνο παραλλαγή από την Ομικρον, σημείωσε ο δρ Φάουτσι.

Η δύναμη των εμβολίων

«Αντίδοτο» σε όλα αυτά τα πανδημικά «σενάρια» των οποίων κανένας δεν μπορεί να προβλέψει την «πλοκή» είναι κατά κύριο λόγο ο βασικός και ο αναμνηστικός εμβολιασμός, δεν σταμάτησε να επαναλαμβάνει ο διευθυντής του NIAID. Το «φλέγον» ερώτημα λοιπόν για τα περίπου δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους που έχουν ήδη λάβει και την τρίτη δόση εμβολίων είναι ένα: Θα χρειαστούμε όλοι τέταρτη δόση και πότε; «Νομίζω ότι τελικά, με δεδομένο ότι η ανοσία μετά τον εμβολιασμό φθίνει σταδιακά, θα χρειαστούμε όλοι μας μια τέταρτη δόση των mRNA εμβολίων – πιθανώς η τέταρτη δόση θα πρέπει να χορηγηθεί καθώς θα οδεύουμε προς τον ερχόμενο χειμώνα. Πάντως δεν μπορούμε – και δεν είναι σωστό – να κάνουμε ασφαλείς προβλέψεις αφού αντιμετωπίζουμε μια δυναμική κατάσταση και πρέπει να παρακολουθήσουμε το μοτίβο της εξέλιξής της για να λάβουμε αποφάσεις». Αυτή η τέταρτη δόση, όταν κριθεί απαραίτητη για τον γενικό πληθυσμό, θα πρέπει να γίνει με επικαιροποιημένα εμβόλια; «Αυτό μελετάμε τώρα – το αν δηλαδή χρειάζεται πράγματι ένα επικαιροποιημένο εμβόλιο ή το υπάρχον είναι εξίσου καλό. Σε αυτό το σημείο τίθεται όμως το κρίσιμο ερώτημα: Τι σημαίνει επικαιροποιημένο εμβόλιο αφού ο ιός συνεχώς μεταλλάσσεται και έτσι, ακόμη και αν εμείς θεωρούμε ότι έχουμε επικαιροποιήσει τα εμβόλια, αυτός βρεθεί και πάλι ένα βήμα μπροστά μας, μέσω μιας εντελώς διαφορετικής παραλλαγής σε σχέση με τις υπάρχουσες, καθιστώντας τα παρωχημένα;».

Νομίζω ότι τελικά, με δεδομένο ότι η ανοσία μετά τον εμβολιασμό φθίνει σταδιακά, θα χρειαστούμε όλοι μας μια τέταρτη δόση των mRNA εμβολίων

Χρήση μάσκας και αντι-ιικές θεραπείες

Ενα δεύτερο «αντίδοτο» στη συνεχιζόμενη πανδημία, κατά τον δρα Φάουτσι, του οποίου πρέπει να γίνεται σωστή χρήση ανάλογα με την πορεία των επιδημικών δεικτών σε κάθε χώρα, είναι η χρήση μάσκας. Σχολιάσαμε στον αμερικανό ειδήμονα ότι σε πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, η υποχρεωτική χρήση μάσκας κατά την τρέχουσα περίοδο έχει καταργηθεί, ακόμη και σε εσωτερικούς χώρους (πλην εξαιρέσεων) – μια στρατηγική όμως που, σύμφωνα με κάποιους ειδικούς, μπορεί να δώσει την ευκαιρία στον ιό να εξαπλωθεί και να μεταλλαχθεί περαιτέρω. «Πράγματι, αυτό είναι πιθανό. Πρέπει βέβαια να λάβουμε υπόψη μας ότι οι κοινωνίες είναι πλέον εξουθενωμένες μετά από δύο και πλέον έτη πανδημίας. Κανένας δεν θέλει να φορά πια μάσκα μέσα στο εστιατόριο ή στο μπαρ, όλοι θέλουν να ζήσουν και πάλι σε κανονικότητα, και αυτό είναι λογικό. Θεωρώ όμως ότι πρέπει η κάθε χώρα να σταθμίζει τα οφέλη και τους κινδύνους από την κατάργηση της υποχρεωτικής χρήσης μάσκας, ανάλογα με την εξάπλωση του ιού στις διαφορετικές περιοχές της. Για παράδειγμα στην Ελλάδα, σε περίπτωση που μια περιοχή – π.χ. η Αθήνα ή κάποιο νησί – εμφανίζει μεγάλη δυναμική στην εξάπλωση του ιού, τότε θα ήταν καλό να επιβάλλεται η χρήση μάσκας και στον αντίποδα η μάσκα να μην είναι υποχρεωτική στις περιοχές όπου ο ιός διατηρείται σε χαμηλά επίπεδα».

Τρίτο σημαντικό «αντίδοτο» που αλλάζει πλέον τους «όρους του παιχνιδιού» στη διαχείριση της πανδημίας είναι, όπως είπε ο διακεκριμένος γιατρός και ανοσολόγος – o οποίος μεταξύ των πολλών βραβείων του έχει λάβει το 2008 την υψηλότερη αμερικανική πολιτική τιμή, το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας – οι νέες θεραπείες που έχουν αναπτυχθεί ενάντια στον SARS-CoV-2 και δη οι από του στόματος θεραπείες. «Υπάρχουν διαφορετικές πλέον αντι-ιικές θεραπείες οι οποίες είναι πολύ αποτελεσματικές ενάντια στον ιό. Μία εξ αυτών, το χάπι Paxlovid, μειώνει κατά περίπου 90% την πιθανότητα σοβαρής νόσησης και ανάγκης νοσηλείας».

Επιτυχίες και αστοχίες

Ρωτήσαμε τον δρα Φάουτσι αν θα μπορούσαμε να είχαμε διαχειριστεί καλύτερα την πανδημία του SARS-CoV-2 που έχει αλλάξει τον ρου της ζωής του παγκόσμιου πληθυσμού αλλά και τι μαθήματα πήραμε από αυτήν ώστε να διαχειριστούμε καλύτερα τις επόμενες. «Η πιο επιτυχημένη πτυχή διαχείρισης της πανδημίας ήταν οι επενδύσεις που προηγήθηκαν επί δεκαετίες στη βιοϊατρική έρευνα και οι οποίες μας επέτρεψαν να αναπτύξουμε πολύ αποτελεσματικά και ασφαλή εμβόλια μέσα στον πρωτόγνωρο χρόνο των 11 μηνών από τη στιγμή που αναγνωρίστηκε ο ιός. Η λιγότερο επιτυχημένη πτυχή της πανδημικής διαχείρισης ήταν η έλλειψη ετοιμότητας των δημόσιων συστημάτων υγείας να ανταποκριθούν στις έκτακτες συνθήκες – ιδιαίτερο πρόβλημα υπήρχε στη σωστή και γρήγορη ιχνηλάτηση των επαφών των κρουσμάτων, ακόμη και στις πιο προηγμένες χώρες όπως οι ΗΠΑ. Βέβαια δεν γνωρίζαμε στην αρχή πολλές ιδιαιτερότητες αυτού του ιού που ξέρουμε πλέον σήμερα. Δεν αναγνωρίσαμε νωρίς το πόσο μοναδικός ιός ήταν, το πόσο εύκολα εξαπλωνόταν μπροστά στα μάτια μας. Το βασικό μάθημα λοιπόν που πήραμε από την πανδημία του SARS-CoV-2 και πρέπει να κρατήσουμε ως κληρονομιά για το μέλλον είναι να αναμένουμε το αναπάντεχο, διότι τελικώς με τους ιούς συμβαίνουν πολλά που δεν είναι προβλέψιμα».

Αυτοκριτική διάθεση

Κλείνοντας, ζητήσαμε από τον «γιατρό της Αμερικής», όπως συχνά τον αποκαλούν, να κάνει τον δικό του…  απολογισμό. Στις σχεδόν τέσσερις δεκαετίες που ηγείται του NIAID ποια ήταν η πιο δύσκολη υγειονομική κρίση που κλήθηκε να διαχειριστεί; «Είναι δύο, αυτή του ιού HIV που αποτελεί μια «χρόνια πανδημία» εδώ και 40 έτη έχοντας ήδη σκοτώσει σχεδόν 37 εκατομμύρια ανθρώπους και για τον οποίον ακόμη δεν έχουμε καταφέρει να αναπτύξουμε εμβόλιο, αλλά και η τρέχουσα πανδημία του SARS-CoV-2. Πρόκειται βέβαια για δύο διαφορετικές προκλήσεις: ο HIV εξαπλώνεται σε συγκεκριμένες ομάδες του πληθυσμού μέσω μιας συγκεκριμένης δραστηριότητας, ενώ ο SARS-CoV-2 μεταδίδεται μέσω του αναπνευστικού συστήματος και μέσα σε δυόμισι έτη έχει εξαπλωθεί παγκοσμίως. Δύο μεγάλες προκλήσεις για εμένα, εξίσου δύσκολες με διαφορετικούς τρόπους».

Σε ό,τι αφορά συγκεκριμένα τον κορωνο-πανδημικό απολογισμό του, αν ο δρ Φάουτσι γυρνούσε πίσω το «πανδημικό ρολόι» στις αρχές του 2020, οπότε ο ιός άρχισε να δείχνει τη δυναμική του, θα ήταν κάτι που θα έκανε διαφορετικά για να συμβάλει στην καλύτερη αντιμετώπισή του; «Και βέβαια, αφού κανένας δεν είναι τέλειος. Εκείνο που μου χρεώνω κυρίως είναι ότι έπρεπε να είχα αντιληφθεί νωρίτερα ότι ο ιός εξαπλώνεται στο 50% των περιπτώσεων από ασυμπτωματικά άτομα – έτσι θα είχαμε προχωρήσει πολύ νωρίτερα στην καθολική χρήση μάσκας και στα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης». Είπαμε, για την ακρίβεια ο πολύπειρος στις κρίσεις δημόσιας υγείας δρ Φάουτσι είπε πως σε ό,τι αφορά τους ιούς πρέπει να αναμένουμε το αναπάντεχο…

Ο καθηγητής και η Ελλάδα

Ο δρ Φάουτσι μάς ανέφερε ότι έχει επανειλημμένως επισκεφθεί την Ελλάδα, συγκεκριμένα τη Σαντορίνη, αλλά και την Αθήνα, όπου μάλιστα το 2008 αναγορεύθηκε επίτιμος διδάκτορας της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η ευλογιά των πιθήκων και ο γρίφος της οξείας ηπατίτιδας στα παιδιά

Εν μέσω πανδημίας εμφανίστηκαν το τελευταίο διάστημα δύο νέες απειλές για την υγεία του πληθυσμού, που έχουν θέσει την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα αλλά και τον καθέναν μας σε συναγερμό. Πρόκειται για την ευλογιά των πιθήκων και την οξεία ηπατίτιδα στα παιδιά. Δεν μπορούσαμε να μη ζητήσουμε το σχόλιο του δρος Φάουτσι για αμφότερους τους αναδυόμενους αυτούς κινδύνους.

Σε ό,τι αφορά την ευλογιά των πιθήκων ο ειδικός υπογράμμισε ότι «η νόσος είναι ενδηµική σε χώρες της Κεντρικής και της Δυτικής Αφρικής και η κύρια οδός µετάδοσής της γνωρίζαµε ότι ήταν η επαφή ανθρώπων µε µολυσµένα ζώα – προφανώς ξεκίνησε κάποια στιγµή και µετάδοση µεταξύ ανθρώπων που είχε διαφύγει τα ραντάρ. Τώρα όµως ξαφνικά η ευλογιά των πιθήκων εντοπίζεται σε τέσσερις ηπείρους και µεταδίδεται µέσω της στενής σωµατικής επαφής µεταξύ ανθρώπων – παρουσιάζει µεγαλύτερη εξάπλωση µέχρι στιγµής σε οµοφυλόφιλους άνδρες και για αυτό η συγκεκριµένη κοινότητα πρέπει να είναι πολύ προσεκτική καθώς ένας ιός που δεν την είχε ποτέ πλήξει έχει πλέον εµφανιστεί στους κόλπους της. Ωστόσο, δεν πρέπει να θεωρούµε ότι η ευλογιά των πιθήκων αποτελεί µόνο ζήτηµα µιας συγκεκριµένης οµάδας του πληθυσµού – µπορεί να µεταδοθεί σε οποιονδήποτε έχει στενή επαφή µε κρούσµα».

Σε κάθε περίπτωση η ευλογιά των πιθήκων δεν είναι COVID-19, διευκρίνισε ο διευθυντής του NIAID. «Πρόκειται για µια νόσο από την οποία οι περισσότεροι άνθρωποι αναρρώνουν µέσα σε δύο µε τέσσερις εβδοµάδες χωρίς να λάβουν καµία θεραπεία. Το σηµαντικό είναι λοιπόν να ευαισθητοποιήσουµε τους ειδικούς αλλά και τον πληθυσµό σχετικά µε αυτήν ώστε να γίνεται σωστή διάγνωσή της και τα κρούσµατα να αποµονώνονται ώστε να µη µολύνουν άλλα άτοµα. Επίσης έχουµε ήδη στα χέρια µας καλές θεραπείες αλλά και εµβόλια για την ευλογιά των πιθήκων. Οταν πρωτοεµφανίστηκε η COVID-19 δεν υπήρχε θεραπεία, επρόκειτο για µια λοίµωξη µεταδιδόµενη εύκολα µέσω της αναπνευστικής οδού ενώ αποκτήσαµε εµβόλια σχεδόν έναν χρόνο µετά τον εντοπισµό της. Μιλάµε λοιπόν για δύο εντελώς διαφορετικές περιπτώσεις».

Σχετικά με την οξεία παιδική ηπατίτιδα ο δρ Φάουτσι σημείωσε ότι «είναι πιθανό να υπάρχει κάποια συνέργεια µε τον SARS-CoV-2 αλλά στην παρούσα φάση δεν µπορούµε να δώσουµε σαφείς απαντήσεις. Για αυτό και χρειάζεται να συνεχίσουµε να µελετάµε αυτή τη “µυστηριώδη” ηπατίτιδα που χτυπά αποκλειστικά παιδιά και µπορεί να προκαλέσει σοβαρή νόσηση, οδηγώντας κάποιες φορές σε ανάγκη µεταµόσχευσης ήπατος. Εχει υπάρξει σύνδεσή της µε τον αδενοϊό 41 αλλά και πάλι αυτή δεν έχει αποδειχθεί. Εβδοµάδα µε την εβδοµάδα µαθαίνουµε περισσότερα αλλά βασικά ερωτήµατα παραµένουν: Γιατί αρρωσταίνουν κάποια παιδιά; Ποιος είναι ο µηχανισµός που οδηγεί σε ηπατική ανεπάρκεια σε ορισµένες περιπτώσεις; Συνδέεται σίγουρα ή όχι η οξεία ηπατίτιδα µε τον SARS-CoV-2; Χρειάζεται χρόνος για να δοθούν απαντήσεις».

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΒΗΜΑ