Πόλεμος στην Ουκρανία: «Πάγος» στον… Αρκτικό σχεδιασμό του Πούτιν;

Το φετινό Διεθνές Φόρουμ Αρκτικής άρχισε στην Αγία Πετρούπολη τη Δευτέρα. Όμως η προσέλευση ήταν σαφώς μικρότερη από προηγούμενες συναντήσεις…  

Επτά από τις οκτώ χώρες μέλη του Αρκτικού Συμβουλίου, ήτοι οι ΗΠΑ, Καναδάς, Δανία, Ισλανδία, Νορβηγία, Φινλανδία και Σουηδία -όλες δηλαδή πλην της Ρωσίας, που ασκεί από πέρυσι την εκ περιτροπής διετή προεδρία του οργάνου- είχαν προαναγγείλει μποϊκοτάζ των μελλοντικών συνεδριάσεων, εξαιτίας του πολέμου στην Ουκρανία.

Πρόκειται ουσιαστικά για την πρώτη διακοπή της συνεργασίας στα 26 χρόνια λειτουργίας του διακυβερνητικού αυτού φόρουμ, που εποπτεύει μια σειρά κρίσιμων «περιβαλλοντικών, οικονομικών και κοινωνικών» ζητημάτων για την Αρκτική.

Μια ολοένα και μεγαλύτερης γεωπολιτικής σημασίας περιοχή, όπου ο ορυκτός πλούτος της και το εύθραυστο σύστημα διακυβερνητικής συνεννόησης την καθιστούν πρόσφορο έδαφος για συνεργασία, αλλά και για συγκρούσεις. 

Ήδη η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και οι βλέψεις της Σουηδίας και της Φινλανδίας για ένταξη στο ΝΑΤΟ έχουν ανεβάσει το «θερμόμετρο» της γεωπολιτικής έντασης ακόμη και στο παγωμένο Αρκτικό Κύκλο. 

Ένα νέο επίκεντρο διεκδικήσεων, εν προκειμένω μεταξύ των οκτώ κρατών μελών του Συμβουλίου που έχουν εδάφη στην ζώνη αυτή, αλλά πλέον και πιο απομακρυσμένων χωρών όπως η Κίνα, που ισχυρίζεται ότι αποτελεί «ημιαρκτική χώρα».

Στις αρχές του μήνα, εν τω μεταξύ, ολοκληρώθηκε η Επιστημονική Εβδομάδα και η Σύνοδος Παρατήρησης της Αρκτικής (AOS), που γίνεται κάθε δύο χρόνια και τώρα διεξήχθη στην πόλη Τρούμσε του νορβηγικού βορρά. 

Ήταν επίσης η πρώτη φορά στα χρονικά τους που αποκλείστηκαν οι εκπρόσωποι της Ρωσίας.

Στη σχετική ανακοίνωση, η Εκτελεστική Επιτροπή επαναβεβαίωσε μεν τη δέσμευσή της για «ειρηνική επιστημονική συνεργασία μεταξύ των εθνών». Πλην όμως τόνισε ότι αυτή «δεν μπορεί να προχωρήσει κανονικά», λόγω της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία.  

Επρόκειτο για μια έμπρακτη διαμαρτυρία για την παραβίαση του διεθνούς δικαίου από τη Μόσχα. 

Δεδομένου όμως ότι ζητούμενο στην προκειμένη περίπτωση είναι, τυπικά, είναι «η ενίσχυση της διεθνούς επικοινωνίας και ο συντονισμός των προσπαθειών… μετριασμού των ραγδαίων κλιματικών προκλήσεων», παραμένει αμφίβολο εάν η δυτική απομόνωση της Ρωσίας -που έχει τη μισή ακτογραμμή της Αρκτικής- εμπεριέχει περισσότερους κινδύνους, παρά οφέλη για μια από τις πλέον ευάλωτες περιοχές του πλανήτη στην κλιματική αλλαγή. 

Interesting fact.
Russia has the largest land border with the Arctic Ocean. As the ice melts more oil and minerals can be explored. pic.twitter.com/C9spk18xlk

— Sabena Siddiqi (@sabena_siddiqi) December 1, 2018

Κλιματική αλλαγή vs ορυκτού πλούτου 

Οι παγετώνες που καλύπτουν τμήματα του Αρκτικού Ωκεανού λιώνουν πια με ανησυχητικούς ρυθμούς. 

Ο πολυετής πάγος έχει μειωθεί στο μισό τα τελευταία 40 χρόνια και οι εκτιμήσεις είναι ότι ο Αρκτικός Ωκεανός οδεύει προς συνθήκες χωρίς πάγο το αργότερο μέχρι τα μέσα του αιώνα.

Πρόκειται για μια ζοφερή προοπτική για όλο τον πλανήτη.

Ταυτόχρονα ωστόσο το λιώσιμο των πάγων ανοίγει στρατηγικά σημαντικά θαλάσσιες διόδους και καθιστά όλο και πιο προσβάσιμους προσοδοφόρους πόρους, όπως πετρέλαιο, φυσικό αέριο και πολύτιμα ορυκτά, που μέχρι τώρα βρίσκονταν στα απλησίαστα βάθη του Αρκτικού Ωκεανού.

Γεγονός που ανοίγει την «όρεξη» πολλών…  

How the Arctic ice rapidly melted in the last 30 years [source: https://t.co/JvQnMS6zeO] pic.twitter.com/IdNJQlGjtW

— Massimo (@Rainmaker1973) April 5, 2022

Υπολογίζεται ότι η Αρκτική «κρύβει» έως και 90 δισεκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου, 47 τρισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου, σπάνιες γαίες αξίας περίπου 1 τρισεκατομμυρίου δολαρίων, καθώς και μεγάλες ποσότητες χρυσού, πλατίνας, κασσίτερου, διαμαντιών, ζιρκονίου και άλλων πολύτιμων ορυκτών πρώτων υλών.  

Μοιραία όλα αυτά -μαζί με την εξέλιξη της τεχνολογίας για την εκμετάλλευσή τους- πυροδοτούν στην περιοχή μια νέα κούρσα εδαφικών διεκδικήσεων και κλιμακούμενου γεωπολιτικού ανταγωνισμού.

Βάσει της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS), οι συμβαλλόμενες χώρες μπορούν να  εκμεταλλευτούν πόρους από τον βυθό της θάλασσας μέχρι 200 ναυτικά μίλια από τις ακτές τους.

Ορίζει όμως επίσης ότι, εφόσον μια χώρα μπορεί να αποδείξει ότι η υφαλοκρηπίδα της αποτελεί επέκταση των ηπειρωτικών συνόρων της, τότε η δικαιοδοσία της μπορεί να επεκταθεί βαθύτερα στη θάλασσα.

Ήδη, αρκετές χώρες -όπως η Ρωσία, ο Καναδάς, η Νορβηγία και η Δανία- έχουν υποβάλει έγγραφα στον ΟΗΕ διεκδικώντας τμήματα του τεράστιου βυθού της Αρκτικής, με αίτημα επέκτασης της υφαλοκρηπίδας τους πέραν της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης τους. 

Κάτι που θα καταστήσει δυνατή την προοπτική εκμετάλλευσης του υπεδάφιου πλούτου, όχι όμως και των υπερκείμενων υδάτων.

Ανάλογες διεκδικήσεις εξετάσουν και οι ΗΠΑ, αν και ακόμη δεν έχουν επικυρώσει την UNCLOS.

Σε θέσεις… μάχης 

Οι βασικοί πρωταγωνιστές του Ψυχρού Πολέμου είχαν αρχίσει να περιχαρακώνουν εν τω μεταξύ τις θέσεις τους στον παγωμένο βορρά πολύ προτού η γεωπολιτική ένταση χτυπήσει «κόκκινο» με τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία. 

Τον Οκτώβριο του 2020, ο Ρώσος πρόεδρος Πούτιν υιοθέτησε νέα στρατηγική για την Αρκτική, που μεταξύ άλλων περιλαμβάνει ενίσχυση με τα πιο σύγχρονα όπλα των ρωσικών δυνάμεων στην περιοχή.

Κατά μήκος δε των τεράστιων ρωσικών συνόρων στην Αρκτική έχουν κατασκευαστεί 475 στρατιωτικές εγκαταστάσεις μέσα στα τελευταία χρόνια. 

Οι ΗΠΑ, αντίστοιχα, έχουν αναβαθμίσει τη στρατηγική τους για την Αρκτική, προχωρώντας ακόμη και στην ανασύσταση του 2ου Αμερικανικού Στόλου, ο οποίος είναι υπεύθυνος για την ευρύτερη περιοχή του βόρειου Ατλαντικού Ωκεανού.

Προσφάτως, ως απάντηση στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ο Καναδάς ανακοίνωσε σχέδια ενίσχυσης της στρατιωτικής του παρουσίας.

Μέχρι και η Βρετανία προχωρά σε ανάλογα σχέδια, όπως ανακοίνωσε προ ημέρων ο υπουργός Άμυνας Μπεν Ουάλας. 

«Είναι ζωτικής σημασίας να ενισχύσουμε τόσο τη διαλειτουργικότητά μας, όσο και τη δυναμική μας ενσωμάτωση με τους εταίρους στο ΝΑΤΟ και εκτός ΝΑΤΟ στην περιοχή», τόνισε κατά τη διάρκεια επίσκεψης στη νατοϊκή σύμμαχο Νορβηγία, στα τέλη Μαρτίου. 

Λίγες ημέρες δηλαδή αφότου ο Βρετανός πρωθυπουργός Τζόνσον είχε προεδρεύσει συνόδου κορυφής της Κοινής Εκστρατευτικής Δύναμης (JEF): της πολυεθνικής στρατιωτικής συμμαχίας, στην οποίας συμμετέχουν οι χώρες της Βαλτικής, της Σκανδιναβίας και η Ολλανδία, υπό την ηγεσία του Ηνωμένου Βασιλείου.