Οι τέσσερις κρισιμότερες Πρωτοχρονιές της Ιστορίας μας

Εδώ και κάποιες ώρες έχουμε αποχωριστεί το 2020, που κατά γενική ομολογία ήταν μία από τις δυσκολότερες χρόνιες των τελευταίων δεκαετιών.

Πάντα τέτοια ημέρα, βρισκόμαστε με το ένα πόδι στη χρονιά που έφυγε και με το άλλο σε αυτήν που ήρθε, και όσο πιο τραυματικές ήταν οι εμπειρίες του παλαιού έτους τόσο μεγαλύτερη είναι η αμηχανία για αυτά που φέρνει το νέο.

Στο «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» της πρωτοχρονιάς του 1946, ο Κ.Θ. Δημαράς, γράφει:

«Πάντοτε διχασμένοι ανάμεσα στο χτες και στο αύριο, ανάμεσα στην πείρα μας και στον αναμενόμενο καρπό της, ιδιαίτερα τις μέρες αυτές, νοιώθουμε πιο βαθύ το ρήγμα, καθώς στεκόμαστε ν’ αντιμετωπίσουμε τον δρόμο που περάσαμε, τον χρόνο που ζήσαμε και ταυτόχρονα προσπαθούμε γεμάτοι αγωνία να ανασηκώσουμε μιάν άκρη από το πέπλο που κρύβει τα πεπρωμένα του καινούργιου χρόνου»

Το Ιστορικό Αρχείο των εφημερίδων «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ» ανατρέχει σε τέσσερις συγκεκριμένες πρωτοχρονιές, σε τέσσερις εμβληματικές χρονικές στιγμές της ελληνικής Ιστορίας, που κληθήκαμε ως λαός να «ξανασηκωθούμε».

Μετά την Καταστροφή

Είναι η πρωτοχρονιά του 1923, λίγους μήνες μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η πρωτοχρονιά του 1946, με την Ελλάδα να μην μπορεί να χαρεί την Απελευθέρωσή της καθώς βρίσκεται ήδη στο κατώφλι του Εμφυλίου Πολέμου, η πρωτοχρονιά του 1950 και της λήξης της εμφύλιας σύρραξης και η πρωτοχρονιά του 1975, της πτώσης της Χούντας και της επιστροφής της Δημοκρατίας.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 1.1.1923, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Δεν έχουν περάσει παρά λίγοι μήνες από την Μικρασιατική Καταστροφή, που έφερε τον ξεριζωμό και τον θάνατο εκατοντάδων χιλιάδων Ελλήνων του Πόντου και της Μικράς Ασίας. Την 1η Ιανουαρίου του 1923 οι πληγές είναι ακόμα ανοιχτές.

«Εις τον ανεμοστρόβιλον των ετών, που από γενέσεως κόσμου περνούν ιλιγγιωδώς εις το άπειρον, σβύνει μία ακόμη φευγαλέα αστραπή.

»Εφώτισε το νεοελληνικόν μαρτύριον. Εις την μετεωρικήν λάμψιν της περιέβαλε μίαν ακόμη πράξιν της τραγωδίας του αιωνίου Ελληνισμού.

»Αλλά μαζί  της δεν έφυγεν από την χώραν ταύτην και ο άγγελος της ελπίδος. Μέσα από το σκοτεινόν βάραθρον υψώθη φωτεινή η ρομφαία του και εις τα θλιμμένα πρόσωπα ανέτειλε το καινούργιο χαμόγελο.

»Η καταστροφή συνετελέσθη μέσα εις τον στενόν και σύντομον κύκλον του 1922. Όμως ο νέος ήλιος θα φωτίση πλούσια σπέρματα ανακαινισμού και ανορθώσεως (…) Το 1923 μάς ευρίσκει κουρασμένους, πονεμένους όχι όμως συντετριμμένους».

(…)

»Η πρωτοχρονιάτικη ευχή μας μία: από την κακοδαιμονίαν του παρελθόντος και τας αιτίας αυτής να αρυσθούν της Ελλάδος μας οι πολίται το μέτρον του δικαίου και του ορθού, το οποίον δι’ όλους τους Λαούς ένα είνε. ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ή όπως άλλως την καλούμεν, ΔΙΑΛΛΑΓΗ»

Η αναφορά στην αλληλεγγύη, δεν ήταν καθόλου τυχαία. Πάνω από 1 εκατομμύριο ξεριζωμένοι πόντιοι και μικρασιάτες πρόσφυγες είχαν ήδη προστρέξει και θα συνέχιζαν ν απροστρέχουν στη μητέρα πατρίδα, όμως ειδικά τα πρώτα χρόνια, η αντιμετώπιση που συνάντησαν ελάχιστα χαρακτηριζόταν από αλληλεγγύη.

Μετά την Κατοχή και πριν τον Εμφύλιο

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 1.1.1946, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η πρωτοχρονιά του 1946 βρίσκει την Ελλάδα σε δεινή θέση. Σχεδόν αμέσως μετά την Απελεύθερωσή της βαδίζει ολοταχώς προς τον αιματηρό εμφύλιο που θα καθορίσει τη ζωή πολλών γενεών αργότερα.

«Το 1945 διέρρευσε χωρίς να αποσβέση καθόλου το βαρύτατον χρέος που άφησε εις την ζωήν μας, εις όλους τους ηθικούς και τους υλικούς λογαριασμούς της ζωής μας, κατά πρώτον η Παγκόσμια Σύρραξις, της οποίας επί τόσα χρόνια υπέστημεν τους συγκλονιστικούς αντικτύπους, και κατά δεύτερον η μεγάλη Εσωτερική Τραγωδία, όπως την έζησεν ο Ελληνικός λαός τον περασμένον Δεκέμβριον. (σ.σ. Δεκεμβριανά 1944).

(…)

«Η φοβερά κληρονομιά του Εμφυλίου πολέμου. Επί ένα ολόκληρον έτος, κατά το διάστημα του οποίου θα έπρεπε να έχωμεν σαλπίσει την γενικήν εξόρμησιν προς όλας τας κατευθύνσεις της μεταπολεμικής Αναδημιουργίας, εμείς δεν κάνομε τίποτε άλλο παρά να αναμηρυκάζωμεν τας εντυπώσεις του Εμφυλίου σπαραγμού και να βυθιζώμεθα καθημερινώς βαθύτερα μεσά εις το τέλμα»

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 1.1.1946, Ιστορικό Αρχείο

(…)

»Επάνω εις το έδαφος της Δημοκρατίας ας ανοίξη το 1946 τον δρόμον της εσωτερικής μας ομαλότητος και της ικανοποιήσεως των Εθνικών μας αιτημάτων, χαρίν των οποίων τόσα παλληκάρια, από το Σαράντα ως την ημέρα που ετελείωσεν η Κατοχή έκλεισαν τα μάτια τους ΓΙΑ ΠΑΝΤΑ, υπέρτατη θυσία για την Πατρίδα μας και για εκείνους που έζησαν…»

Καμία ομαλότητα όμως δεν ήρθε. Αντιθέτως για τα επόμενα τρία χρόνια 1946 – 1949 θυσιάστηκαν χιλιάδες ζωές σε έναν πόλεμο όπου αδερφός σκότωνε αδερφό.

Το 1950 η Ελλάδα αφήνει επιτέλους πίσω της τον Εμφύλιο, τουλάχιστον σε επίπεδο πολεμικής σύγκρουσης, καθώς ο διχασμός θα διαρκέσει πολλές δεκαετίες ακόμα.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 1.1.1950, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο Γεώργιος Φτέρης υποδέχεται τον νέο χρόνο στρέφοντας το ενδιαφέρον του στην «τραυματισμένη γενιά», όπως ονομάστηκε «η ηλικία των παιδιών που ζήσανε άμεσα τον πόλεμο, που πέρασαν μέσα σ’ εκείνη την κόλαση τα πρώτα τους χρόνια».

(…)

»Χιλίαδες πλάσματα, ένα μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού μας – τα παιδιά που μεγάλωσαν κι εδώ και στην ύπαιθρο, χωρίς να εξαργυρώσουν την παιδικότητά τους.

»Ποιος είναι σε θέση να μας πει τι είδους φθορές, τι ανεπανόρθωτες ίσως διαβρώσεις έχουν γίνει στην ψυχή αυτών των παιδιών! Ακόμη και στη λειτουργία που ονομάζουμε νόηση».

(…)

»Και το χειρότερο, υπάρχει μια μόνιμη έλλειψη χαράς στον κόσμο, στον νέο κόσμο. Κάποτε ένα μικρό παιδί φτάνοντας στην Αθήνα, από κάποια κατεστραμένη περιοχή, είδε άλλα παιδιά που γελούσανε.

Φωτογραφία της Βούλας Παπαϊωάννου

»Εδοκίμασε τη μεγαλύτερη κατάπληξη αντικρύζοντας χαρούμενα πρόσωπα, γιατί στο χωριό δεν έβλεπε χαρούμενο πρόσωπο κι είχε ξεχάσει να γελά. Τότε πήγε να γελάσει κι εκείνο.

»Αλλά επάνω στα τυρανισμένα χαρακτηριστικά του, αντί ν’ ανθίσει το παιδικό γέλιο σχεδιάστηκε ένας ανήσυχος μορφασμός, μια γκριμάτσα γεμάτη άλγος, κάτι που έδειχνε ότι το πρόσωπο αυτού του παιδιού είχε χάσει την ωραιότερη διάθεση της ηλικίας του.

»Κι ένοιωσε τόση ένστικτη μείωση γιατί δεν μπορούσε να γελάσει, που το πήραν τα κλάματα.

»Να η μεγαλύτερη ευχή που μπορεί να δώσει κανείς με τον καινούριο χρόνο στη ράτσα μας: Να ξαναγελάσουν, ν’ αρχίσουν να γελάνε πάλι, πρέπει να ξαναγυρίσει η αγάπη σε τούτη τη γη, να ζεστάνει τον αέρα της».

Τα παιδιά εκείνα που γεννήθηκαν μέσα στη δεκαετία του ’40 και στις αρχές του ’50, καλούνται σήμερα να αντιμετωπίσουν μία ακόμα δύσκολη συνθήκη.

Είναι τα ίδια πρόσωπα που το 2020 και η πανδημία τούς «φόρεσε» την ετικέτα «ευπαθής ομάδα» και που σήμερα ανήκουν σε αυτούς που έχουν δοκιμαστεί περισσότερο, τόσο από τον ίδιο τον ιό όσο και από τα περιοριστικά μέτρα.

Η πρωτοχρονιά της Μεταπολίτευσης

Η πρωτοχρονιά του 1975 είναι η πρωτοχρονιά της επιστροφής της Δημοκρατίας στην Ελλάδα, μετά την πτώση της επταετούς Χούντας, τον Ιούλιο του 1974.

Κανείς δεν θα μπορούσε να περιγράψει καλύτερα τις πρώτες ώρες του 1975, από τον Ακροατή (σ.σ. ψευδώνυμο του Αθανάσιου Κανελλόπουλου).

«Σπάνια νέος χρόνος συμβαίνει να κληρονομή τόσες υποχρεώσεις και να επωμίζεται τόσες προσδοκίες, όσες το 1975. Μια χαμένη επταετία που πρέπει να αναπληρωθή. Και βαρύτατα προβλήματα που πρέπει να λυθούν.

»Το κυπριακό, το συνταγματικό, η οικονομία, τα πρώτα βήματα μιας πραγματικής εθνικής ανεξαρτησίας, τα πρώτα βήματα στον γνώριμο ευρωπαϊκό χώρο. Η Ελλάς στην ώρα μηδέν.

»Τίποτα δεν είναι πιο δύσκολο από ένα ξεκίνημα. Και ιδιαίτερα όταν το ξεκίνημα αυτό είναι η πρόκληση για όλους, όσοι στα χρόνια της ακμής και του προπαγανδισμού της αυταρχίας αντέτειναν τη δημοκρατική τους πίστη και αγωνίζονται να δείξουν ότι η επανάσταση γίνεται με δημοκρατία και πότε η δημοκρατία με επανάσταση.

»Η ευθύνη όλων είνε πελώρια. Δεν θα χτίσωμε βέβαια τη δημοκρατία στο 1975. Θα της εξασφαλίσωμε όμως το ξεκίνημα. Και αυτό θα είναι το σταθερό μας επίτευγμα.

»Δεν δημιουργούμε ποτέ για τους άλλους  παρά μόνο αφετηρίες, έγγραφε η Σιμών ντε Μπωβουάρ.

»Εμπρός λοιπόν για μια σίγουρη αφετηρία.