Έκθεση Πισσαρίδη – Σύνδεση Έρευνας και Οικονομίας: Ακόμη μια γραφειοκρατία;

Του Νίκου Χ. Βαρσακέλη*

Στην ενδιάμεση έκθεση του Σχεδίου Ανάπτυξης της Ελληνικής Οικονομίας που εκπόνησε η Επιτροπή υπό την προεδρία του καθηγητή Πισσαρίδη, αναφέρεται ως μια από τις βασικέ προτεραιότητες η ανάπτυξη της καινοτομίας. Η οικονομική επιστήμη έχει προ πολλού θεμελιώσει και ελέγξει την υπόθεση ότι η ανάπτυξη της τεχνολογίας και της καινοτομίας συντελούν στην συνεχή και ταχεία  αύξηση της παραγωγικότητας και κατά συνέπεια του βιοτικού επιπέδου μιας χώρας. O εμπειρικός έλεγχος αυτής της υπόθεσης έδειξε ότι το 50% της μεταπολεμικής μεγέθυνσης των ΗΠΑ, το 76% της Γαλλίας, το 78% της Γερμανίας και το 55% της Ιαπωνίας, οφείλεται στην πρόοδο της τεχνολογίας. Μια χώρα, λοιπόν, πρέπει να βελτιώνει τους παράγοντες, όπως η νέα γνώση και η τεχνολογική αλλαγή, που επηρεάζουν την παραγωγικότητα προκειμένου να αυξάνει το εισόδημα των πολιτών της. Η νέα γνώση και η τεχνολογική αλλαγή σε μια χώρα ή περιοχή προέρχονται αφενός μεν από την  έρευνα που διεξάγεται στην ίδια τη χώρα ή περιοχή και αφετέρου από την εισροή (διάχυση) της νέας γνώσης και τεχνολογίας που δημιουργείται στον υπόλοιπο κόσμο.

Γεγονός: Τα προγράμματα – πλαίσια, γνωστά ως FP (τώρα Horizon), αποτελούν τον βασικό  πυλώνα της ερευνητικής χρηματοδότησης στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Κάθε πρόγραμμα – πλαίσιο διαρκεί αρκετά χρόνια, 6-7, και χρηματοδοτεί την ευρωπαϊκή έρευνα. Η διαδικασία χρηματοδότησης από το πρόγραμμα είναι άκρως ανταγωνιστική καθώς συμμετέχουν χιλιάδες διακρατικές και διεπιστημονικές ερευνητικές ομάδες στην διαγωνιστική διαδικασία, καταθέτοντας η κάθε μια το δικό της ερευνητικό σχέδιο. Από όλα τα ερευνητικά σχέδια, μετά από κρίση, επιλέγονται, συνήθως, τα καλύτερα ερευνητικά σχέδια ή τουλάχιστον αυτά που η ΕΕ θεώρει ότι θα συμβάλουν καλύτερα στην πρόοδο της έρευνας στην ΕΕ. Σύμφωνα με μελέτες, ελληνικά πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα όπως το ΑΠΘ, ΕΜΠ, ΕΚΠΑ, ΕΚΕΤΑ, ΙΤΕ κ.α. έχουν συμμετάσχει είτε ως συντονιστές είτε ως εταίροι σε χιλιάδες ενταγμένα ερευνητικά έργα. Μάλιστα σε ορισμένους τομείς, όπως στο ICT, τα παραπάνω ιδρύματα και το Πανεπιστήμιο Κρήτης κατατάσσονται στους 35 σημαντικότερους κόμβους, σύμφωνα με την ανάλυση δικτύων. Με άλλα λόγια ορισμένα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της χώρας αποτελούν σημαντικούς ερευνητικούς κόμβους στο ευρωπαϊκό ερευνητικό οικοσύστημα.

Όμως, ενώ η ερευνητική δραστηριότητα αναγνωρίζεται διεθνώς, η μετάβαση από την έρευνα στην καινοτομία δεν είναι εξίσου αναπτυγμένη με αρνητικό αποτέλεσμα στην διαρκή και βιώσιμη ανάπτυξη. Η έκθεση βασιζόμενη στην διεθνή εμπειρία αναγνωρίζει ότι τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα αποτελούν τον βασικό μηχανισμό της μετάβασης από την έρευνα στην καινοτομία ώστε να αξιοποιηθεί οικονομικά η εγχωρίως παραγόμενη αλλά και η παγκόσμια γνώση.

Τα 4 επίπεδα

Η οικονομική  αξιοποίηση της επιστημονικής γνώσης ενός πανεπιστημίου ή ερευνητικού κέντρου  γίνεται σε τέσσερα επίπεδα:

• Την οικονομική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων των μελών του πανεπιστημίου, η οποία γίνεται με δύο τρόπους: α) την προσφορά σε εξωτερικό οργανισμό με ανάλογη πληρωμή αμοιβής (royalties) και β) με την απευθείας εκμετάλλευση του ερευνητικού αποτελέσματος εκ μέρους του ίδιου του ερευνητή (δημιουργία εταιρείας τεχνοβλαστού – spin off).
• Τη χρήση των ερευνητικών υποδομών του πανεπιστημίου, ανθρώπινων  και φυσικών, για την εκτέλεση ερευνητικών έργων μετά από ανάθεση από εξωτερικούς οργανισμούς, δημοσίους και ιδιωτικούς (βιομηχανική έρευνα). Στην περίπτωση αυτή, ο εξωτερικός οργανισμός συνεργάζεται με ένα ή περισσότερα εργαστήρια του πανεπιστημίου είτε σε κοινό ερευνητικό πρόγραμμα, στην περίπτωση αυτή συμμετέχουν ερευνητές εκ μέρους του εξωτερικού οργανισμού, είτε το ερευνητικό έργο εκτελείται εξ ολοκλήρου από το ερευνητικό εργαστήριο του πανεπιστημίου.
•  Την παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών προς εξωτερικούς οργανισμούς, δημόσιους και ιδιωτικούς. Συνήθως, η παροχή των συμβουλευτικών υπηρεσιών γίνεται με δύο τρόπους: α) ad hoc, όταν ο εξωτερικός οργανισμός αντιμετωπίζει συγκεκριμένο πρόβλημα και απευθύνεται σε συγκεκριμένο εργαστήριο για την επίλυση του προβλήματος και β) με προγραμματική σύμβαση, σύμφωνα με την οποία ο εξωτερικός οργανισμός έχει πρόσβαση στις συμβουλευτικές υπηρεσίες του πανεπιστημίου καθ’ όλη την διάρκεια της σύμβασης και για οποιοδήποτε θέμα περιέχεται μέσα στην σύμβαση.
• Την παροχή υπηρεσιών εκπαίδευσης τόσο προς φυσικά πρόσωπα όσο και κυρίως προς οργανισμούς. Η παροχή εκπαιδευτικών υπηρεσιών ως προς τις νέες εξελίξεις αλλά και σε εξειδικευμένα θέματα γίνεται είτε στους χώρους του πανεπιστημίου είτε στους χώρους του ίδιου του οργανισμού (ενδοεπιχειρησιακή εκπαίδευση).

Όπως είναι εμφανές από την παραπάνω συνοπτική παρουσίαση του όγκου και της πολυπλοκότητας του έργου της οικονομικής αξιοποίησης, ακόμη και για ένα μεσαίο προς μικρό πανεπιστήμιο η διαχείριση απαιτεί τεχνογνωσία και δεν μπορεί να γίνεται σε ατομικό επίπεδο ερευνητή ή με όρους «ακαδημαϊκούς». Εξ άλλου δεν είναι αυτός ο ρόλος των ακαδημαϊκών. Για τον λόγο αυτό πολλά πανεπιστήμια στο εξωτερικό προχώρησαν στη δημιουργία γραφείου μεταφοράς τεχνολογίας, στελεχωμένου με ειδικό προσωπικό, το οποίο αναλαμβάνει να φέρει εις πέρας με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το έργο της οικονομικής αξιοποίησης της γνώσης που παράγεται στο πανεπιστήμιο. Τα γραφεία αυτά είναι συνήθως οργανικά τμήματα του πανεπιστημίου.

Σταθερά έσοδα

Ως αποτέλεσμα, πολλά πανεπιστήμια, κυρίως της Β. Αμερικής, έχουν καταφέρει αφενός μεν να δημιουργήσουν μια σχετικά σταθερή πηγή εσόδων για τα ίδια τα πανεπιστήμια και αφετέρου να δημιουργήσουν χιλιάδες επιχειρήσεις, θέσεις εργασίας και εισόδημα στην οικονομία. Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Association of University Technology Managers (2019) τα πανεπιστήμια των ΗΠΑ μέσω των γραφείων μεταφοράς τεχνολογίας συνεισέφεραν τα τελευταία 20 χρόνια συνεισέφεραν στην οικονομία της χώρας πάνω από 1,7 τρισεκατομμύρια δολάρια στο βιομηχανικό προϊόν των ΗΠΑ, δημιουργήθηκαν 5,9 εκατ. θέσεις εργασίας και πάνω από 13.000 startups. Τα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα εξασφάλισαν εκατομμύρια δολάρια από έσοδα της παραχώρησης των δικαιωμάτων σε μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις (67% σε μικρές ή startups).

Αντίθετα με την συντριπτική διεθνή πρακτική για την διαχείριση των ερευνητικών αποτελεσμάτων, η επιτροπή Πισσαρίδη προτείνει την δημιουργία ακόμη ενός εθνικού οργανισμού που θα διαχειρίζεται κεντρικά τα θέματα της μεταφοράς τεχνολογίας. Θεωρώ την πρόταση άστοχη για την χώρα μας με την πολύχρονη εμπειρία κεντρικών οργανισμών που καταλήγουν σε κοστοβόρα γραφειοκρατία.

Το διεθνώς αποτελεσματικό μοντέλο της δημιουργίας γραφείου μεταφοράς τεχνολογίας σε κάθε ίδρυμα αποτελεί, κατά τη άποψη μου, τον καλύτερο μηχανισμό για την χώρα μας. Διαβάζοντας ξανά με τι ασχολείται ένα γραφείο μεταφοράς τεχνολογίας ο αναγνώστης θα κατανοήσει γιατί αυτό δεν μπορεί να γίνει κεντρικά.  Επιπλέον σημειώνω ότι στην χώρα μας το γραφείο μεταφοράς τεχνολογίας έχει να επιτελέσει και έναν επιπλέον, ίσως και σημαντικότερο, ρόλο στο ερευνητικό οικοσύστημα. Την αλλαγή της κουλτούρας των ερευνητών σχετικά με την οικονομική αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων. Αυτός ο ρόλος απαιτεί δουλειά στο πεδίο και δεν μπορεί να γίνει σε καμία περίπτωση από έναν κεντρικό οργανισμό.

*Καθηγητής Βιομηχανικής Πολιτικής, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών ΑΠΘ

barsak@econ.auth.gr