Σε βαθιά κρίση η Ευρώπη ψηφίζει χωρίς να έχει κανέναν προσανατολισμό

Οι ευρωεκλογές που ήδη ξεκίνησαν, μια που δεν κάνουν όλες οι χώρες εκλογές ημέρα Κυριακή, είναι όντως από τις πιο σημαντικές που έχουν γίνει.

Ο λόγος έχει να κάνει με την ίδια την κατάσταση της «Ενωμένης Ευρώπης», πιο σωστά με το βαθμό στον οποίο ούτε ενότητα έχει, ούτε κοινές αξίες.

Και τα πράγματα κάνει χειρότερα το γεγονός ότι ούτε σε αυτή την προεκλογική εκστρατεία, ούτε στα ίδια τα ευρωπαϊκά όργανα δεν έγινε αυτή η συζήτηση για το μέλλον της Ευρώπης, που όλοι επικαλούνται αλλά κανένας δεν παίρνει την πρωτοβουλία να γίνει.

Μια κρίση που κανείς δεν θέλει να κοιτάξει κατάματα

Υποτίθεται ότι θα ήταν η πενταετία της μεγάλης αναμόρφωσης των ευρωπαϊκών θεσμών ώστε να ξεπεραστούν τα προβλήματα που φάνηκαν μετά το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης το 2007-9.

Η συζήτηση αυτή εξαγγέλθηκε σε διάφορες φάσεις, υπήρξαν διάφορες παρεμβάσεις, συναντήσεις κορυφής και στην πραγματικότητα ποτέ δεν έγινε.

Άλλωστε, η Ευρωπαϊκή Ένωση να βρεθεί για άλλη μια φορά σε εκείνη την κατάσταση που φαίνεται πως είναι η μόνη που κάπως την ενεργοποιεί: σε κρίση.

Η υπόθεση με το Brexit μπορεί να μοιάζει σήμερα σαν μια φαρσοκωμωδία, από τη στιγμή που οι βρετανικές πολιτικές ελίτ συμπεριφέρονται ως εάν να είναι εντυπωσιακά ανίκανες να διαχειριστούν τις ίδιες τις πολιτικές τους προτάσεις, όμως ήταν ένα πραγματικό πλήγμα για τη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Δεν είναι και μικρό πράγμα να αποφασίσει να αποχωρήσει η 5η μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου που είναι ταυτόχρονα και πυρηνική δύναμη και μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας.

Με αυτή την έννοια η μεγαλύτερη επιτυχία της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήταν ότι απλώς τα πράγματα δεν έγιναν χειρότερα. Ακόμη και οι θεσμοί που υποτίθεται ότι τέθηκαν σε εφαρμογή πλήρως αυτή την πενταετία αφορούσαν κυρίως την δημοσιονομική πολιτική και τους θεσμούς επιτήρησης των ευρωπαϊκών οικονομιών, μέσα από πακέτα μέτρων όπως το ‘Six pack’ και το «Ευρωπαϊκό Εξάμηνο», που όμως δεν απαντούν στα δομικά προβλήματα της ίδιας της διαδικασίας.

Γιατί εάν έχει αποδειχτεί κάτι στην Ευρώπη, αυτό είναι ότι τα μέτρα δημοσιονομικής πειθαρχίας από μόνα τους δεν συνεπάγονται ανάπτυξη, αν δεν τη φαλκιδεύουν κιόλας. Άλλωστε, μπορεί η έστω και με καθυστέρηση υιοθέτηση της «ποσοτικής χαλάρωσης» σε συνδυασμό με την παγκόσμια ανάκαμψη τα προηγούμενα χρόνια να έδωσαν την εικόνα και μιας ευρωπαϊκής ανάκαμψης, η τρέχουσα στασιμότητα δείχνει ότι η Ευρώπη χρειάζεται πολύ περισσότερα από απλώς ισοσκελισμένους ή πλεονασματικούς προϋπολογισμούς.

Την ίδια στιγμή η Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολούθησε να μην μπορεί να έχει κοινή πολιτική για το προσφυγικό κα μεταναστευτικό, με την πολιτική να χαράσσεται απλώς πάνω στη βάση του αυθαίρετου κλεισίματος του «βαλκανικού διαδρόμου», την απροθυμία των χωρώ του κέντρου να δεχτούν μετανάστες και πρόσφυγες και την αντιμετώπιση της Ελλάδας ως απλός της εξωτερικής πλευράς του «Φρουρίου Ευρώπη».

Όμως, όλα αυτά προσπερνιούνται απλώς και μόνο επειδή «αποφεύχθηκαν τα χειρότερα». Επιχαίρουν επειδή η ευρωπαϊκή πλευρά έκανε καλύτερη διαπραγμάτευση απέναντι στο θίασο που αποκαλείται βρετανική κυβέρνηση, επειδή ανακόπηκαν λίγο οι ροές προσφύγων (παρότι η Μεσόγειος παραμένει ένα θανατηφόρο πέρασμα), επειδή έστω και τυπικά ακόμη και η Ελλάδα βγήκε από το Μνημόνιο.

Μόνο που την ίδια ώρα, η δυσπιστία για την ΕΕ παραμένει. Αυτή μπορεί να μην φαίνεται στις γενικές ερωτήσεις στα «Ευρωβαρόμετρα» που βγάζουν ένα ποσοστό 77% θετικής γνώμης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά φαίνεται σε όλες τις μικρές και μεγάλες εκφράσεις της αίσθησης ότι αυτή η διαδικασία ουσιωδώς είναι μακριά από τις ανησυχίες των ευρωπαίων πολιτών. Δεν είναι τυχαίο ότι στις έρευνες οι πολίτες προκρίνουν τα μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος, την κοινωνική ισότητα και την εκπαίδευση, την ώρα που η Ευρώπη κυρίως συζητά την δημοσιονομική πειθαρχία και την Τραπεζική Ένωση.

Η ώρα των λαϊκιστών;

Σύμφωνα με ένα αφήγημα που μοιάζει με αυτοεκπληρούμενη προφητεία το μεγάλο πρόβλημα της Ευρώπης είναι η «επέλαση των λαϊκιστών».

Με καθαρά εκλογικούς όρους όντως σε μια σειρά από ευρωπαϊκές χώρες κόμματα που συνδυάζουν λαϊκισμό, ξενοφοβία, και μια επικριτική στάση απέναντι σε πλευρές της λειτουργίας της ΕΕ θα έχουν σημαντικά αποτελέσματα: στη Γαλλία, την Ιταλία, την Ολλανδία, την Ουγγαρία κ.α., έστω και εάν η εικόνα «αντισυστημικότητας» υπέστη ένα πλήγμα με τις αποκαλύψεις για τον ακροδεξιό αυστριακό αντικαγκελάριο Χάιντς – Κρίστιαν Στράχε.

Επιπλέον, το γεγονός ότι ο Στηβ Μπάνον, πρώην σύμβουλος του Ντόναλντ Τραμπ και κατεξοχήν θεωρητικός μιας νέας λαϊκιστικής δεξιάς, έχει εγκατασταθεί στο Παρίσι με ρητή την πρόθεση να συμβάλει σε μια «διεθνή» της ευρωπαϊκής λαϊκιστικής δεξιάς (και ακροδεξιάς) έχει δώσει και τη διάσταση μιας ορισμένης «απειλής απ’ έξω» για το ευρωπαϊκό όραμα.

Βέβαια, παρότι τα κόμματα αυτά παρουσιάζονται ως «εχθροί της Ευρώπης», μια ματιά στον πολιτικό τους λόγο θα δείξει ότι στην πραγματικότητα διεκδικούν όχι την «άρνηση της Ευρώπης» αλλά τη δική τους εκδοχή «ολοκλήρωσης» με ένα συνδυασμό ανάμεσα στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές (και τη δημοσιονομική πειθαρχία), την άρνηση αναδιανεμητικών δαπανών προς την περιφέρεια της Ευρώπης, την σκληρή αντιμεταναστευτική πολιτική και τον σκληρό συντηρητισμό.

Η άνοδος αυτών των κομμάτων στην πραγματικότητα αποτυπώνει την κρίση αξιοπιστίας των «συστημικών κομμάτων» και ιδίως των κεντροδεξιών και των κεντροαριστερών αλλά και την αδυναμία να καταγραφούν μαζικές εκδοχές «αριστερού ευρωσκεπτικισμού» που θα διεκδικούσαν να εκπροσωπήσουν από αριστερή σκοπιά την δυσαρέσκεια με την κατάσταση.

Η δύσκολη ώρα για τις παραδοσιακές «πολιτικές οικογένειες»

Το μεγάλο ερώτημα είναι σε ποιο βαθμό θα αποτυπωθεί σε αυτές τις εκλογές η φθορά των δύο μεγάλων «πολιτικών οικογενειών» της Ευρώπης, του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος και των Σοσιαλιστών.

Οι δεύτεροι θα έχουν μεγαλύτερο τίμημα μια που η άνοδος στην Ιβηρική μετά και την εκλογική επιτυχία του PSOE στην Ισπανία δεν θα αντισταθμίσει την αποδιάρθρωση των Γάλλων Σοσιαλιστών και την υποχώρηση της SPD στη Γερμανία.

Όμως, και το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα θα έχει μεν την πρωτιά, όμως με απώλειες και αυτό θα σημαίνει ότι κάθε άλλο παρά αυτονόητη θα είναι η ανάληψη της προεδρίας της Επιτροπής από τον Μ. Βέμπερ, ιδίως από τη στιγμή που είναι πιθανό το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα και οι Ευρωπαίοι Σοσιαλιστές να μην έχουν μια καθαρή πλειοψηφία στο Ευρωκοινοβούλιο.

Θα υπάρξουν πιθανώς κάποια κέρδη των Φιλελευθέρων που σε συνδυασμό με την επίδοση των Πράσινων και σχηματισμών όπως αυτού του Εμανουέλ Μακρόν θα μπορούσαν να διαμορφώσουν δυνητικές πλειοψηφίες μαζί με το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα, όμως δεν είναι αυτονόητο ότι αυτές θα οδηγήσουν και προεδρία Βέμπερ.

Δεν είναι τυχαίο ότι ολοένα και επανέρχεται το όνομα του Μισέλ Μπαρνιέ, που με την αίγλη του πετυχημένου διαπραγματευτή με τους βρετανούς για το Brexit στην πραγματικότητα κάνει μια «σκιώδη» προεκλογική εκστρατεία για την θέση του επικεφαλής της Επιτροπής, όπως επανέφερε στη δημοσιότητα με θετικές δηλώσεις και ο πρόεδρος Μακρόν πρόσφατα. Μάλιστα ορισμένοι οραματίζονται ακόμη και μια νέα πλειοψηφία «από τον Μακρόν μέχρι και τον Τσίπρα», αν και αυτό φαντάζει δύσκολο.

Εκλογές με το βλέμμα στραμμένο στο εσωτερικό των χωρών

Παρότι υποτίθεται ότι είναι η μεγάλη στιγμή της «ευρωπαϊκής συζήτησης», οι εκλογές αυτές σε πολύ μεγάλο βαθμό αφορούν τις ιδιαίτερες εσωτερικές πολιτικές αντιπαραθέσεις σε κάθε χώρα.

Όλα δείχνουν ότι για άλλη μια φορά οι ψηφοφόροι θα κρίνουν με βάση το πώς βλέπουν τα εσωτερικά πολιτικά ζητήματα και τις αντιπαραθέσεις κάθε κράτους-μέλους και το είδος του μηνύματος που θέλουν να στείλουν προς τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, και όχι με βάση το πώς πρέπει να είναι η σύνθεση του αυριανού ευρωκοινοβουλίου.

Και ίσως η διαπίστωση ότι ο κατεξοχήν θεσμός που υποτίθεται ότι εκπροσωπεί τον δυνητικό «ευρωπαϊκό δήμο» θα αξιοποιηθεί για άλλη μια φορά από τους ψηφοφόρους με βάση «εθνικές» πολιτικές προτεραιότητες, να είναι και η καλύτερη απόδειξη για το ανολοκλήρωτο της «Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης».