Το Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη

«Κατά την διάρκειαν του ιδίου χειμώνος, οι Αθηναίοι, συμμορφούμενοι προς πατροπαράδοτον έθιμον, ετέλεσαν δημοσία δαπάνη την κηδείαν των πρώτων νεκρών του παρόντος πολέμου. Η επιτάφιος αυτή τελετή γίνεται κατά τον εξής τρόπον. Αφού στήσουν επί τούτω εξέδραν, τοποθετούνται επάνω εις αυτήν την προπαραμονήν της εκφοράς τα οστά των πεσόντων, και ο καθείς φέρει εις τον νεκρόν του ό,τι επιτάφιον δώρον θέλει. Όταν έλθη η ώρα της εκφοράς, άμαξαι κομίζουν λάρνακας κυπαρισσίνας, μίαν δι’ εκάστην φυλήν, και τα οστά εκάστου τοποθετούνται εις την λάρνακα της ιδικής του φυλής. Διά τους αγνοουμένους, όσους δεν κατώρθωσαν να εύρουν και συλλέξουν, φέρουν επάνω εις τα χέρια κενόν φέρετρον με επίστρωμα. Καθείς που θέλει, είτε πολίτης, είτε ξένος, ημπορεί να λάβη μέρος εις την εκφοράν, και αι συγγενείς ακόμη γυναίκες προσέρχονται εις τον τόπον του ενταφιασμού ολοφυρόμεναι» (Θουκυδίδης, Ιστορίαι, 2.34.1-2.34.4, μετάφραση Ε. Κ. Βενιζέλος).

Όπως φανερώνει το ανωτέρω κείμενο, η εξόχως τιμητική πράξη της ταφής των αγνώστων πεσόντων έλκει την καταγωγή της από τους ηθικούς νόμους και τα πάτρια ήθη των αρχαίων Ελλήνων.

Έχοντας την ίδια σαφώς ηθική αφετηρία, κάποια πρώιμα δείγματα ανέγερσης ενός συμβολικού μνημείου για τους αφανείς πολεμιστές έκαναν την εμφάνισή τους ήδη από το 19ο αιώνα.

Όμως, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος, με τις ανείπωτες ανθρώπινες απώλειες που προξένησε, υπήρξε η βασική αφορμή για την ανέγερση μνημείων αφιερωμένων στον άγνωστο στρατιώτη.

Η χώρα μας, ακολουθώντας το παράδειγμα του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας, υιοθέτησε την ιδέα της ανέγερσης ενός τέτοιου εθνικού μνημείου το 1925 (είχε προηγηθεί, βεβαίως, η δημιουργία του Μνημείου του Άταφου Αγωνιστή στην Ερμούπολη της Σύρου, έργου που φιλοτέχνησε ο Γεώργιος Βιτάλης το 1880).

Το 1926 προκηρύχθηκε, μάλιστα, πανελλήνιος διαγωνισμός για την υποβολή μελέτης αναφορικά με την ανέγερση «τάφου Αγνώστου Στρατιώτου εις την έμπροσθεν των Παλαιών Ανακτόρων πλατείαν».

Στις 9 Οκτωβρίου 1926 το υπουργείο Στρατιωτικών ενέκρινε μεν και βράβευσε τη σχετική μελέτη του αρχιτέκτονα Εμμανουήλ Λαζαρίδη (καρπό της συνεργασίας του με το γλύπτη Θωμά Θωμόπουλο), αλλά η ανέγερση του Μνημείου του Αγνώστου Στρατιώτη στην προαναφερθείσα θέση, εξαιτίας των διαφορετικών απόψεων που διατυπώθηκαν και των έντονων αντιδράσεων που εκδηλώθηκαν, έμελλε να καθυστερήσει αρκετά.

Χρειάστηκε να φθάσουμε στον Απρίλιο του 1929 για να αρχίσουν οι εργασίες ανέγερσης του μνημείου, τα αποκαλυπτήρια του οποίου έγιναν τελικά στις 25 Μαρτίου 1932.

Το μνημείο, που είναι ουσιαστικά ένας αναλημματικός τοίχος σχήματος Π από λαξευμένους πωρόλιθους μεγάλων διαστάσεων, έχει στον άξονά του ανάγλυφη πλάκα με την παράσταση του νεκρού οπλίτη.

Αξίζει να σημειωθεί ότι, όταν ελήφθη η οριστική απόφαση για την πραγματοποίηση του έργου, ο Λαζαρίδης παραμέρισε τον Θωμόπουλο και προέβη, σε συνεργασία με το γλύπτη Φωκίωνα Ρωκ, στην αλλαγή του κεντρικού γλυπτού του μνημείου: η εικόνα του οπλίτη που κείται εκτάδην θεωρήθηκε από τους αρμοδίους η πλέον ενδεδειγμένη, καθώς χαρακτηρίζεται από ηρεμία και απλότητα.