«Σκοτσέζικο ντους» στην ελληνική οικονομία και η κυβέρνηση σε ρόλο θεατή

Μετά από αρκετό καιρό ένα καλό νέο. Ο λόγος για την ανακοίνωση των προβλέψεων του ΔΝΤ για την ελληνική οικονομία όπου προβλέπει ανάπτυξη 2% για το 2018 και κυρίως 2,4% για το 2019, την ώρα που η συνολική πρόβλεψη για την ευρωζώνη είναι αρνητική.

Αντίστοιχα, θετικό νέο αποτελεί και η σχετική αναβάθμιση του αξιόχρεου των ελληνικών τραπεζών από τον οίκο Fitch, που λίγο πολύ είπε ότι οι ελληνικές τράπεζες είναι σε θέση να αποπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους. Σε μια δύσκολη στιγμή, με τις τράπεζες να βρίσκονται στο στόχαστρο, αυτή ήταν μια είδηση παραπάνω από καλοδεχούμενη.

Σε αυτό μπορεί κανείς να προσθέσει και άλλα καλά νέα όπως είναι η υποχώρηση της ανεργίας στο 19.1% τον Ιούνιο, η αύξηση της οικοδομικής δραστηριότητας, η εμφάνιση ενός αναγκαίου χαμηλού πληθωρισμού (στο 1%) αντί για τον συνυφασμένο με την ύφεση αποπληθωρισμό μιας προηγούμενης περιόδου και αύξηση των εξαγωγών.

Όλα αυτά δείχνουν ότι έστω και με καθυστέρηση η οικονομία ξαναπαίρνει μπροστά μετά από μια περίοδο, που όπως σημειώνει και η έκθεση του ΔΝΤ, υπήρξε μια από τις πιο εντυπωσιακές και σε διάρκεια και σε βάθος περιόδους ύφεσης σε αναπτυγμένη χώρα.

Η αναπτυξιακή δυναμική σε μεγάλο βαθμό αποτυπώνει και τη διάθεση των ίδιων των φορέων της οικονομίας, είτε από τη μεριά της επιχειρηματικότητας, είτε από τη μεριά της εργασίας, να ξεφύγουν από ένα αρνητικό υφεσιακό σπιράλ στο οποίο μπει η ελληνική οικονομία.

Η σκοτεινή πλευρά του φεγγαριού

Την ίδια στιγμή, όμως, εμφανίζονται μια σειρά από ανησυχητικές ενδείξεις στην ελληνική οικονομία.

Καταρχάς υπάρχει πάντα το τεράστιο πρόβλημα με τα μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα των τραπεζών. Παρά τις διάφορες πολυδιαφημισμένες λύσεις, από τον εξωδικαστικό συμβιβασμό, έως την αγορά δανείων από funds και τους πλειστηριασμούς, οι τράπεζες εξακολουθούν να έχουν πολύ μεγάλα ανοίγματα και αυτό μεσοπρόθεσμα εγκυμονεί συνολικότερους κινδύνους.

Με αρκετές δεκάδες δισεκατομμύρια «κόκκινα δάνεια» και χαμηλή αποτίμηση του μετοχικού κεφαλαίου τους, οι τράπεζες δεν εμπνέουν εμπιστοσύνη στους επενδυτές, παρά την όποια  βελτίωση των όρων κεφαλαιακής επάρκειάς τους.

Η μεγάλη υποχώρηση του χρηματιστηρίου, επίσης, είναι ενδεικτική συνολικότερων προβλημάτων. Αρκεί να αναλογιστούμε ότι ακόμη και το 2014 στο πρώτο 9μηνο η γενικός δείκτης ήταν κατά μέσο όρο στις 1220 μονάδες, ενώ το τελευταίο διάστημα υποχωρεί το ένα φράγμα μετά το άλλο.

Ως αποτέλεσμα όχι μόνο οι μεγάλες ελληνικές τράπεζες αλλά και μεγάλες ελληνικές επιχειρήσεις εμφανίζουν να έχουν εξαιρετικά χαμηλή κεφαλαιοποίηση. Η κεφαλαιοποίηση της ΔΕΗ, για παράδειγμα, έπεσε από τα 3 δισ. ευρώ στα 300 εκατομμύρια. Η συνολική κεφαλαιοποίηση των τραπεζών βρίσκεται πλέον περίπου στα 5 δισεκατομμύρια.

Έπειτα υπάρχουν διάφορα στοιχεία που συχνά προσπερνάμε. Οι καταθέσεις ταμιευτηρίου των νοικοκυριών σήμερα βρίσκονται σε υψηλότερα επίπεδα από ότι το 2014, όμως οι καταθέσεις σε προθεσμιακούς λογαριασμούς είναι κατά 40 δισεκατομμύρια ευρώ μικρότερες σε σχέση με το 2013, καθώς η μαζική έξοδος από τους προθεσμιακούς λογαριασμούς το 2015 ουδέποτε αντιστράφηκε.

Γι’ αυτό και συνολικά σήμερα, παρά τη σχετική βελτίωση των τελευταίων η ετών, η εικόνα τα συνολικής αποταμίευσης παραμένει αρνητική, εάν σκεφτούμε ότι οι συνολικές καταθέσεις των επιχειρήσεων και των νοικοκυριών είναι κατά 30% λιγότερες σε σχέση με το 2014.

Όμως, και μια σειρά ακόμη από κρίσιμους οικονομικούς δείκτες είναι αρνητικοί. Για παράδειγμα, τα πρωτογενή πλεονάσματα, σε μεγάλο βαθμό ήρθαν μέσα από την περικοπή ιδιαίτερα κρίσιμων για την ανάπτυξη κονδυλίων. Οι δαπάνες του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων έκλεισαν το 2017, στο χαμηλότερο ύψος της τελευταίας δεκαετίας, εμφανίζοντας σωρευτική υστέρηση ύψους 1,3 δισ. ευρώ την περίοδο 2016-2017.Την ίδια στιγμή, η κυβέρνηση πανηγυρίζει για αύξηση των επενδύσεων, παραβλέποντας ότι κυρίως υπολογίζει τα κεφάλαια τα ποσά που καταβάλλονται για ιδιωτικοποιήσεις. Παρότι σχετικά ποσά περιλαμβάνονταν στις εκταμιεύσεις της δανειακής σύμβασης, εξακολουθούμε να βλέπουμε αυξητικές τάσεις στις ληξιπρόθεσμες οφειλές του δημοσίου προς ιδιώτες.

Οι κυβερνητικές ευθύνες

Εάν κανείς θελήσει να εξηγήσει αυτές τις αντιφατικές τάσεις στην ελληνική οικονομία, θα μπορούσε να δει ότι οι περισσότερες θετικές δυναμικές είναι αποτέλεσμα κυρίως της δράσης των ίδιων των ενεργών παραγόντων της οικονομίας.

Αποτυπώνουν, δηλαδή, πλευρές μιας αυτοτελούς δυναμικής που αφορά τη διάθεση εξόδου από μια καταστροφική κρίση. Δείχνει επιχειρηματίες που επιμένουν να δρουν, παρά τις αντιξοότητες, και εργαζομένους που βάζουν πλάτη, παρά τη δυσμενή μισθολογική τους θέση.

Δείχνουν, επίσης, την πραγματικότητα μιας τεχνολογικής υποδομής που δεν έχει ακόμη απαξιωθεί πλήρως, αλλά και την ύπαρξη συσσωρευμένων γνώσεων, δεξιοτήτων, κατάρτισης και εμπειρίας στο εργατικό δυναμικό.

Την ίδια στιγμή, όμως, εκεί όπου υπάρχει ανάγκη πολιτικών αποφάσεων, παρεμβάσεων και ενός συνολικότερου αναπτυξιακού σχεδίου φαίνονται οι επιπτώσεις των κυβερνητικών χειρισμών.

Οι επιπτώσεις από τα capital controls αλλά και την ανασφάλεια που προκλήθηκε το 2015 εξακολουθεί να συνοδεύει διάφορες πλευρές της οικονομικής ζωής.

Η ανάλωση μέρους της συνολικής αποταμίευσης δείχνει τις πραγματικές δυσκολίες που αντιμετώπισαν τα νοικοκυριά ως αποτέλεσμα εκείνων των κυβερνητικών επιλογών.

Η διαρκής υποκατάσταση της μεσοπρόθεσμης στρατηγικής από μια προσπάθεια τακτικού χειρισμού και διαχείρισης του πολιτικού χρόνου σε σχέση με τα «κόκκινα δάνεια», σήμαινε ότι λύσεις που μπορεί νωρίτερα και να είχαν εφαρμοστεί και να είχαν παράγει αποτελέσματα, όπως είναι για παράδειγμα οι παραλλαγές μιας bad bank, να καθυστέρησαν ανεπανόρθωτα και σήμερα η κυβέρνηση να τρέχει και κυριολεκτικώς να μην φθάνει δεδομένης και της δυσπιστίας των ευρωπαϊκών θεσμών εντός ενός συνολικά αρνητικού κλίματος.

Αντίστοιχα, χαρακτηριστικός είναι ο τρόπος που η κυβέρνηση επέμεινε σε μια λύση που να δίνει την εντύπωση της «καθαρής εξόδου», παραβλέποντας το ενδεχόμενο η Ελλάδα να μην μπορεί πραγματικά να «βγει στις αγορές», δεδομένων των δυναμικών επαναπατρισμού κεφαλαίων προς τις «ώριμες» αγορές σε συνδυασμό με παράγοντες που δημιουργούν ανασφάλεια όπως είναι η οικονομική κατάσταση τη Τουρκίας και στις μέρες η σύγκρουση ανάμεσα σε Ιταλία και Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στο φόντο του τεράστιου όγκου του ιταλικού χρέους.

Ως αποτέλεσμα, μπορεί η κυβέρνηση να υποστηρίζει ότι δεν έχουμε κανένα πρόβλημα αφού έχουμε το «χρηματοδοτικό μαξιλάρι», για να μας καλύπτει για άλλα δύο χρόνια, όμως στην πραγματικότητα η δήλωση αυτή περισσότερο αναδεικνύει το πρόβλημα παρά καθησυχάζει. Και γιατί ένα σημαντικό μέρος του «μαξιλαριού» μπορεί να αναλωθεί νωρίτερα για σκοπούς όπως η υποστήριξη του τραπεζικού συστήματος και γιατί δεν είναι καθόλου δεδομένο ότι μέσα στο επόμενο διάστημα η Ελλάδα θα είναι σε θέση να δανειστεί από τις διεθνείς αγορές με επιτόκια που δεν είναι υπέρογκα.

Όλα αυτά αντανακλούν την εικόνα μιας κυβέρνησης που διεκδικεί να αποσπάσει εύσημα για όποιες θετικές δυναμικές αναδεικνύονται στην οικονομία, την ώρα που στην πραγματικότητα είναι ακριβώς η δική της πρακτική και η δική της αντίληψη που την καθιστούν μέρος του προβλήματος.