Πώς μπορώ να καταλάβω αν το παιδί μου χρειάζεται γυαλιά;

Γράφουν η Τζούλια Λαρετζάκη MSc και ο Σωτήρης Πλαΐνης MSc, PhD, FBCLA*

Πόσο συχνά παρατηρείτε αν το παιδί σας δυσκολεύεται να δει την αγαπημένη του εκπομπή στην τηλεόραση, να διαβάσει ένα βιβλίο ή μια πινακίδα ή αν κουράζεται υπερβολικά γρήγορα στο διάβασμα του; Ο έντονος πονοκέφαλος αποτελεί την πιο συνηθισμένη ένδειξη διαθλαστικών σφαλμάτων ή προβλημάτων συνεργασίας των δύο οφθαλμών, αλλά προϋποθέτει το παιδί να είναι αρκετά μεγάλο ώστε να το εκφράσει. Είναι όμως αυτή η ένδειξη η μόνη;

Πρέπει να περιμένουμε να μεγαλώσει αρκετά το παιδί μας πριν επισκεφθούμε τον οφθαλμίατρο ή τον οπτομέτρη μας; Κι αν τελικά το παιδί μας χρειαστεί να φορέσει γυαλιά, είναι τόσο δύσκολο να τα συνηθίσει, όσο ακούγεται;

Αν εμείς οι ίδιοι αντιμετωπίζουμε προβλήματα όρασης όπως η μυωπία, η υπερμετρωπία και ο αστιγματισμός, αν έχουμε ιστορικό αμβλυωπίας ή στραβισμού στην οικογένειά μας, τότε επιβάλλεται ο οφθαλμολογικός έλεγχος του παιδιού μας από πολύ νωρίς. Είναι πια ευρέως αποδεκτό μεταξύ οφθαλμιάτρων και οπτομετρών ότι τα παιδιά είναι καλό να περνούν από πλήρη οφθαλμολογικό έλεγχο στο 2^ο εξάμηνο της ζωής τους. Η εξέταση επαναλαμβάνεται μεταξύ 2-5 χρονών και απαραίτητα κάθε χρόνο μετά την ένταξή τους στη σχολική δραστηριότητα.

Τα βρέφη αλλά και τα νήπια, συνήθως εμφανίζουν υψηλή υπερμετρωπία και κατά συνέπεια δυσκολεύονται όχι τόσο στη μακρινή αλλά στην κοντινή εργασία. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν και περιπτώσεις εμφάνισης μυωπίας στις ηλικίες αυτές. Αν λοιπόν, παρατηρείτε το παιδί σας και αντιλαμβάνεστε ότι δεν μειδιά όταν του διαβάζετε ένα βιβλίο αγκαλιά, δεν δυσκολεύεται να παρακολουθήσει τηλεόραση και να αναγνωρίσει τον αγαπημένο του ήρωα, τότε μην επαναπαύεστε. Ακόμα και τότε η προληπτική επίσκεψη για οφθαλμολογικό έλεγχο επιβάλλεται.

Κάποια «σημάδια» που καλό θα ήταν να μας κινητοποιήσουν στις νηπιακές και προσχολικές ηλικίες αποτελούν η κοντινή παρατήρηση αντικειμένων (παρακολούθηση τηλεόρασης από πολύ κοντινή απόσταση), ο συνεχής κνησμός των ματιών τους ή και κάποια σημάδια στραβισμού (κάποιες φορές το ένα ματάκι του παιδιού κοιτάει σε διαφορετική κατεύθυνση από το άλλο). Τα παραπάνω σε καμία περίπτωση δεν αποτελούν διάγνωση, ειδικά σε τόσο μικρές ηλικίες και δεν πρέπει να υποκαθιστούν τον ενδελεχή οφθαλμολογικό έλεγχο.

Πέρα από τα γνωστά διαθλαστικά σφάλματα, ιδιαίτερη σημασία πρέπει να δοθεί στην αμβλυωπία και το στραβισμό. Η αμβλυωπία (πιο γνωστή και ως «τεμπέλικο μάτι») οδηγεί σε μείωση των συνάψεων μεταξύ οφθαλμών και εγκεφάλου (ο εγκέφαλος λαμβάνει ασθενή ερεθίσματα από το «τεμπέλικο μάτι» και λόγω αυτού σταδιακά αγνοεί εντελώς την οπτική πληροφορία από αυτό το ματάκι) και αποτελεί το σημαντικότερο λόγο για την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπισή της (κλείσιμο «καλού» οφθαλμού, γυαλάκια). Η αμβλυωπία πρέπει να αντιμετωπιστεί έως την ηλικία των 10-12 χρόνων, διαφορετικά ποτέ δεν θα αποκατασταθεί η σωστή επικοινωνία οφθαλμού-εγκεφάλου. Υπολογίζεται ότι έως 4% των παιδιών κάτω των 6 ετών έχει διαγνωστεί με αμβλυωπία. Ο στραβισμός εκδηλώνεται ως απόκλιση των δύο οφθαλμών από τη γραμμή όρασης και οφείλεται σε προβλήματα των μυών του οφθαλμού. Ασθενείς με στραβισμό αναφέρουν διπλωπία (ο εγκέφαλος λαμβάνει δύο διαφορετικά είδωλα) ή ελάττωση της ποιότητας της όρασης και δυσκολία σε κοντινές εργασίες που απαιτούν στερεοσκοπική (και διόφθαλμη) όραση , λόγω του οφθαλμού που αποκλίνει.

Αν το νήπιο σας διαγνωστεί με προβλήματα στην όρασή του, δεν υπάρχει κανένας λόγος πανικού. Οι περισσότεροι γονείς τρέμουν στην ιδέα των γυαλιών οράσεως σε τόσο μικρή ηλικία, φοβούμενοι ότι ποτέ δε θα τα συνηθίσουν ή ότι θα αποτελέσουν αντικείμενο χλευασμού αργότερα στο σχολείο. Οι περισσότεροι γονείς αναφέρουν: «Τα φοράει μόνο 5 δευτερόλεπτα και μετά τα βγάζει», «Δεν θέλει καν να τα βγάλουμε από τη θήκη τους», «Μόλις τα ακουμπήσει τα πετάει μακριά».

Η γνωριμία των νηπίων με τα γυαλιά οράσεώς τους δεν είναι εύκολη υπόθεση, χρειάζεται αρκετή υπομονή και δουλειά από τους γονείς για να πείσουν τα μικρά τους να φορέσουν αυτά τα ξένα πράγματα. Ωστόσο, σε αυτή την ηλικία τίποτε δεν είναι εύκολο να μάθουν. Η χρήση των γυαλιών οράσεως από νήπια πρέπει να αντιμετωπιστεί όπως και η χρήση της οδοντόβουρτσας ή ο τρόπος που καθόμαστε στο τραπέζι και τρώμε. Τα νήπια μαθαίνουν μέσω του παιχνιδιού και κυρίως μέσω της μίμησης των γονιών τους. Μπορεί να μην καταλαβαίνουν γιατί δεν μπορούν να τρώνε τρέχοντας γύρω γύρω ή γιατί πρέπει να φοράνε γυαλιά αλλά θα το κάνουν αν δουν τους γονείς τους να το κάνουν. Όσο πιο νωρίς γίνει αυτή η διαδικασία μάθησης, τόσο ευκολότερα μαθαίνουν.

Ένας καλός τρόπος είναι η σταδιακή χρήση γυαλιών ηλίου και από τους γονείς και από τα παιδιά. Έτσι κι αλλιώς η προστασία των ματιών μας από τον ήλιο είναι επιβεβλημένη. Στη συνέχεια μπορούμε να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να φορέσουν τα γυαλιά οράσεώς τους λέγοντας τους ότι φορώντας τα μοιάζουν με τον μπαμπά και τη μαμά. Βιβλία με θέμα τη χρήση των γυαλιών, συχνή συναναστροφή με φίλους που τα παιδάκια τους φοράνε γυαλιά, αγορά προϊόντων με ήρωες που φοράνε γυαλιά ή επιλογή ενός σκελετού οράσεως που θα προσελκύσει και θα ενθουσιάσει αποτελούν μικρά «κόλπα» που θα δελεάσουν και θα πείσουν τους μικρούς μας διοπτροφόρους.

Όταν τα παιδιά πειστούν και φορέσουν τα γυαλιά τους, θα αντιληφθούν σταδιακά ότι η όρασή τους «χαλάει» χωρίς αυτά και θα τα αναζητήσουν από μόνα τους. Φυσικά, μαζί με την εκμάθηση χρήσης των γυαλιών πρέπει να τα μάθουμε να τα προσέχουν ώστε να μη σπάσουν, να τα καθαρίζουν σωστά με τα ενδεδειγμένα προϊόντα καθαρισμού και να τα φυλάνε στην ειδική θήκη. Όλα αυτά αποτελούν σωστές οδηγίες που τα παιδιά θα κρατήσουν και στην ενήλικη ζωής τους εξασφαλίζοντας ποιότητα στην όρασή τους και αυξάνοντας τη διάρκεια ζωής των γυαλιών τους.

Ο ρόλος του σχολείου στη χρήση των γυαλιών οράσεως πρέπει να είναι επικουρικός. Πολύ συχνά παιδιά που είναι εξοικειωμένα στη χρήση των γυαλιών τους, μεταβαίνοντας στο Δημοτικό αρνούνται να τα φορέσουν φοβούμενα την αντιμετώπιση των συμμαθητών τους. Εκεί η συνεργασία του εκπαιδευτικού είναι σημαντικότατη. Πρέπει αθόρυβα και διακριτικά να «δημιουργήσει» θέμα συζήτησης στην τάξη και να εκμαιεύσει τον προβληματισμό τόσο του παιδιού που φοράει τα γυαλιά όσο και εκείνου που το χλευάζει. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να ενθαρρύνει τη χρήση γυαλιών και να βάλει στο περιθώριο συμπεριφορές αντίθετες σε αυτήν.

Οι γονείς από τη μεριά τους μπορούν να βοηθήσουν το παιδί τους αγοράζοντας νέο σκελετό, που θα ικανοποιεί το νέα του «γούστα» και να επικεντρωθούν και στην αισθητική πλευρά των οφθαλμικών φακών. Για παράδειγμα, υψηλότερου επιπέδου λεπτύνσεις σε παιδιά με υψηλούς βαθμούς διόρθωσης, σε πολλές περιπτώσεις βοηθάνε στην ευκολότερη χρήση των γυαλιών. Στις περιπτώσεις αυτές η χρήση των φακών επαφής θα διευκόλυνε ακόμα περισσότερο την κατάσταση και θα γέμιζε αυτοπεποίθηση το παιδί τους, χωρίς να του στερούν την ποιότητα της όρασης που πρέπει να έχει. Φυσικά, η εφαρμογή και η εκμάθηση των φακών επαφής πρέπει πάντα να γίνεται από εξειδικευμένο οπτικό-οπτομέτρη.

Μικρά μυστικά, μικρές αλλά ουσιώδεις λεπτομέρειες που θα βοηθήσουν τους γονείς να αντιληφθούν έγκαιρα και να αντιμετωπίσουν ουσιαστικά πιθανά προβλήματα στην όραση των παιδιών τους, αλλά και τα ίδια τα παιδιά να γίνουν υπεύθυνοι χρήστες των νέων τους γυαλιών.

*Ο Σωτήρης Πλαΐνης MSc, PhD, FBCLA, είναι οπτικός-οπτομέτρης, επιστημονικός συνεργάτης του Ινστιτούτου Οπτικής και Όρασης του Πανεπιστημίου Κρήτης (www.ivo.gr) και η Tzούλια Λαρετζάκη MSc είναι φυσικός, επιστημονική υπεύθυνη τουOptical House (www.opticalhouse.gr).

health.in.gr