Άσθμα: Η καλή συνεργασία γιατρού-ασθενή το «κλειδί» για μια ζωή χωρίς περιορισμούς

Την Τετάρτη 5 Νοεμβρίου ξεκινούν οι εργασίες του 23ου Πανελληνίου Πνευμονολογικού Συνεδρίου στην Αθήνα, όπου έγκριτοι επιστήμονες θα αναλύσουν τις τελευταίες εξελίξεις που αφορούν στις παθήσεις των πνευμόνων. Οι Κωνσταντίνος Κωστίκας* και Στυλιανός Λουκίδης**, μέλη της Ομάδας Άσθματος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας, μας μιλούν για τη συχνότητα του άσθματος στην Ελλάδα και αν το κλίμα της χώρας μας ωφελεί ή βλάπτει τους ασθενείς.

Κύριε Κωστίκα, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Το άσθμα και το αλλεργικό άσθμα είναι το ίδιο πράγμα.

Το άσθμα είναι μια ετερογενής πάθηση που χαρακτηρίζεται από χρόνια φλεγμονή των αεραγωγών (βρόγχων). Χαρακτηρίζεται από συμπτώματα του αναπνευστικού συστήματος, όπως ο βήχας, η δύσπνοια, το βάρος στο στήθος καιο συριγμός («σφύριγμα») στην αναπνοή. Χαρακτηριστικό του άσθματος είναι η μεταβλητότητα των συμπτωμάτων στο χρόνο. Χαρακτηριστικά τα συμπτώματα είναι συχνότερα κατά την άσκηση, τις βραδινές ώρες, μετά από λοιμώξεις ή από έκθεση σε ερεθιστικούς παράγοντες στο περιβάλλον, ενώ συχνά παρουσιάζουν και εποχιακή κατανομή, με επιδείνωση κατά την άνοιξη ή το φθινόπωρο.
Το αλλεργικό άσθμα αποτελεί μία από τις μορφές του άσθματος, που ξεκινάει συνήθως κατά την παιδική ηλικία και σχετίζεται με άλλες αλλεργικές παθήσεις, όπως η αλλεργική ρινίτιδα, η ατοπική δερματίτιδα, αλλά και με αλλεργίες σε τροφές ή σε φάρμακα. Περισσότεροι από τους μισούς ασθενείς με άσθμα εμφανίζουν κάποιες μορφές αλλεργίας. Η βασική θεραπεία, ωστόσο, του αλλεργικού άσθματος δεν διαφέρει ιδιαίτερα από εκείνη του μη αλλεργικού άσθματος.

Στην Ελλάδα πόσοι είναι οι πάσχοντες από άσθμα, σήμερα;

Σύμφωνα με την πρόσφατη επιδημιολογική μελέτη της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας, το 8,6% του γενικού πληθυσμού στην Ελλάδα πάσχει από άσθμα. Η κατανομή του άσθματος αυξάνεται με την αύξηση της ηλικίας, ενώ είναι συχνότερο στις ενήλικες γυναίκες και στα αγόρια στην παιδική ηλικία. Το άσθμα είναι συχνότερο στην Αττική, στην Πελοπόννησο και στην Κρήτη, με μικρότερα ποσοστά να παρατηρούνται στη Βόρεια Ελλάδα και τις νησιωτικές περιοχές της χώρας.

Κύριε Λουκίδη, εκτός από την γενετική προδιάθεση που μπορεί να έχει ένα άτομο, υπάρχουν και περιβαλλοντικοί παράγοντες που συντείνουν στην εκδήλωση του άσθματος;

Πολλοί παράγοντες στο περιβάλλον μπορούν να επιδεινώσουν το άσθμα.Είναι λίγο δύσκολο να αποσαφηνίσει κανείς αν οι περιβαντολλογικοί παράγοντες είναι προδιαθεσικοί παράγοντες που επάγουν την εκδήλωση ενός άσθματος ή απλά την επιδεινώνουν. Η ρύπανση του περιβάλλοντος οδηγεί συχνά σε επιδείνωση του άσθματος. Οι κλιματολογικές συνθήκες επηρεάζουν το άσθμα, ιδιαίτερα κατά τις περιόδους υγρασίας, αλλά αυτό μπορεί να διαφέρει από άτομο σε άτομο και δεν μπορεί να θεωρηθεί ως παράγοντας ανάπτυξης. Η έκθεση σε καπνό του τσιγάρου κατά την βρεφική ή/και τη παιδική ηλικία σε άτομα που εμφανίζουν συριγμό είναι σαφής προδιαθεσικός παράγοντας ανάπτυξης άσθματος. Τέλος, υπάρχει η λεγόμενη «υγιεινή υπόθεση» που αφορά την προστασία στην ανάπτυξη άσθματος των παιδιών που ζουν σε αγροτικές περιοχές και έρχονται σε επαφή με λιγότερο αποστειρωμένες συνθήκες, σε σχέση με αυτά που ζουν στις κλειστές κοινωνίες των πόλεων.

Κύριε Κωστίκα, αναφέρατε προηγουμένως ότι το 8,6% των ελλήνων πάσχει από άσθμα. Και ο κ. Λουκίδης μόλις μας ανέφερε την επίδραση του περιβάλλοντος στην εκδήλωση και έξαρση της νόσου. Και διερωτώμαι, το κλίμα της Ελλάδας ωφελεί ή βλάπτει τους πάσχοντες από άσθμα; Μπορεί ο ασθενής να διαχειριστεί προς όφελός του τις μεταβολές του καιρού και να κάνει καλύτερη την καθημερινότητά του;

Το κλίμα στην Ελλάδα με τη μεγάλη ποικιλομορφία του μπορεί να παίξει πολλαπλό ρόλο στο άσθμα. Τα πολλά και διαφορετικά αλλεργιογόνα την Άνοιξη που διαφέρουν ανά περιοχές, αλλά και η υγρασία και η ατμοσφαιρική ρύπανση σε πολλές περιοχές της χώρας αποτελούν παράγοντες που μπορεί να επιβαρύνουν ασθενείς με άσθμα. Αντίθετα, το ήπιο μεσογειακό κλίμα κάποιων νησιωτικών περιοχών και το ξηρό κλίμα κάποιων ορεινών περιοχών μπορεί να είναι ευνοϊκότερα για την πορεία του άσθματος. Σημαντική είναι η προσεκτική λήψη του ιστορικού του κάθε ασθενούς ώστε να εντοπιστούν περιβαλλοντικές πηγές που μπορεί να σχετίζονται με επιδείνωση του άσθματος. Με βάση αυτήν την πληροφορία, ο ασθενής, σε συνεργασία με το γιατρό του, μπορεί να ρυθμίζει τη θεραπεία του ώστε να προλαμβάνει τις επιδεινώσεις του άσθματος που σχετίζονται με την αλλαγή του καιρού. Ωστόσο, σημαντικότερη είναι η σωστή θεραπεία του άσθματος με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή, ώστε ο κάθε ασθενής να ζει μια εντελώς φυσιολογική ζωή, ανεξάρτητα από το τοπικό κλίμα και τις μεταβολές του καιρού.

Κύριε Λουκίδη, οι πάσχοντες από άσθμα έχουν περιορισμούς στην καθημερινότητά τους έναντι του γενικού πληθυσμού;

Οι ασθενείς με άσθμα δεν πρέπει να θεωρούνται άτομα με περιορισμούς, μιας και η σωστή και τακτική θεραπεία οδηγεί στον έλεγχο της νόσου και στη δυνατότητα να μην έχουν περιορισμούς. Αν λοιπόν υπάρχει σωστή επικοινωνία μεταξύ γιατρού και ασθενούς, αν ο ασθενής γνωρίζει να διαχειρίζεται τη νόσο μέσω σωστής αγωγής, αποφυγής έκθεσης σε αντίξοες περιβαντολλογικές συνθήκες, λαμβάνει σωστά τεχνικά τα φάρμακά του και μπορεί να αντιμετωπίζει έγκαιρα τις κρίσεις του τότε δεν υπάρχουν περιορισμοί στη καθημερινότητα. Ίσως μοναδική εξαίρεση να αποτελεί η μικρή μειοψηφία των ασθενών με σοβαρό άσθμα. Εκεί παρά την συμμόρφωση και την αυξημένη σε ανάγκες θεραπεία μπορεί να υπάρχουν κάποιοι περιορισμοί που αφορούν κυρίως την άσκηση και ίσως και την κοινωνική ζωή εξ αιτίας της βαρύτητας της νόσου.

Κύριε Κωστίκα, οι κρίσεις άσθματος είναι ο μεγαλύτερος φόβος των ασθενών και των οικογενειών τους. Μπορείτε να μας δώσετε απλές συμβουλές που να συμβάλλουν στην ορθή διαχείρισή τους και να αποτρέπουν σοβαρές επιπλοκές στην υγεία τους;

Μερικές φορές το άσθμα επιδεινώνεται. Αυτό μπορεί να οφείλεται σε μια ιογενή λοίμωξη ή σε κάποιον ερεθιστικό παράγοντα στο περιβάλλον. Εάν τα συμπτώματα του άσθματος (βήχας, συριγμός, βάρος στο στήθος, δύσπνοια) επιδεινώνονται πολύ και απότομα, μπορεί να αρχίζει μια κρίση (ή παρόξυνση). Όλοι οι ασθενείς με άσθμα δυνητικά κινδυνεύουν να πάθουν κάποια στιγμή στη ζωή τους μια κρίση άσθματος. Στην κρίση του άσθματος θα πρέπει να αντιδράσει κανείς γρήγορα αλλά με ψυχραιμία. Θα πρέπει κατ’ αρχήν να προσπαθήσει να αποφύγει τον πιθανό ερεθιστικό παράγοντα στο περιβάλλον που προκάλεσε την κρίση -συχνοί παράγοντες είναι ο καπνός του τσιγάρου, αλλεργιογόνα (όπως οι γύρεις ή το τρίχωμα των ζώων), η σκόνη ή κάποιες ερεθιστικές ουσίες (π.χ. απορρυπαντικά). Παράλληλα θα πρέπει να πάρει 1-2 εισπνοές από το ανακουφιστικό φάρμακο που έχει χορηγηθεί από τον γιατρό του και να καθίσει ήρεμα σε καλό περιβάλλον. Μπορεί να επαναλάβει εισπνοές από το ανακουφιστικό φάρμακο και, ιδιαίτερα εάν δεν βελτιωθεί άμεσα, θα πρέπει να ζητήσει βοήθεια.
Ακόμη και αν τα συμπτώματα βελτιωθούν σύντομα, θα ήταν καλό ο ασθενής να συμβουλευθεί τον γιατρό του και ίσως να προγραμματίσει άμεσα μια επίσκεψη στον γιατρό. Η ουσιαστικότερη, ωστόσο, παρέμβαση είναι η πρόληψη των κρίσεων άσθματος, που επιτυγχάνεται με την αποφυγή ερεθιστικών παραγόντων στο περιβάλλον κατά το δυνατό, αλλά και με την κατάλληλη φαρμακευτική θεραπεία. Οι θεραπευτικές επιλογές που έχουμε σήμερα, ιδιαίτερα τα εισπνεόμενα φάρμακα, είναι εξαιρετικά αποτελεσματικά στη μείωση ή/και την πλήρη αποφυγή των κρίσεων.

Κύριε Λουκίδη, θα λέγατε ότι οι ασθενείς είναι επαρκώς ενημερωμένοι και εκπαιδευμένοι να διαχειρίζονται σωστά την κατάστασή τους; Αν όχι, με ποιους τρόπους μπορεί να καλυφθεί το κενό αυτό;

Οι ασθενείς χρειάζονται διαρκή ενημέρωση και εκπαίδευση πάνω στα διάφορα ζητήματα της νόσου. Υπάρχει φυσικά μια μεγάλη βελτίωση στο τομέα αυτό κυρίως μετά την παγίωση της ειδικότητα της Πνευμονολογίας στη πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Η εκπαίδευση αφορά τη σωστή χρησιμοποίηση των φαρμάκων μέσω επίδειξης των ειδικών συσκευών, την έγκαιρη αναγνώριση των κρίσεων, τη σωστή διαχείριση αυτών καθώς και την αποφυγή ερεθιστικών παραγόντων. Μια περαιτέρω αναβάθμιση της ενημέρωσης και εκπαίδευσης αφορά τη δυνατότητα των ιατρών να δώσουν στους ασθενείς γραπτό πλάνο διαχείρισης της νόσου. Με αυτό ο ασθενής λαμβάνει οδηγίες για το πώς θα παίρνει τα φάρμακα του, πως θα διαχειρίζεται την κρίση του με αυτοδιαχείριση μέχρι ενός σημείου, τι τον ενοχλεί και πως θα πρέπει να παρακολουθεί τον έλεγχο της νόσου.

Κλείνοντας την συνάντησή μας κύριε Λουκίδη και κύριε Κωστίκα, πιστεύετε ότι πέραν του παραδοσιακού δίπολου ασθενής-γιατρός, η ενημέρωση για τη νόσο μπορεί να γίνει και με εναλλακτικούς τρόπους, όπως για παράδειγμα τα κοινωνικά ψηφιακά δίκτυα; Αλήθεια, έχετε επιχειρήσει κάποια ενημερωτική δράση για το άσθμα μέσω του διαδικτύου;

Η ενημέρωση μέσω διαδικτύου, αλλά και μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, αποτελεί καθημερινή πρακτική στην ψηφιακή εποχή και στα θέματα Υγείας. Η σύγχρονη προσέγγιση των ασθενών απαιτεί δραστηριοποίηση της ιατρικής κοινότητας σε ηλεκτρονικές μορφές επικοινωνίας, ώστε να καλυφθεί η ανάγκη των ασθενών και των οικείων τους με παροχή επιστημονικά τεκμηριωμένης πληροφορίας καλής ποιότητας. Η Ομάδα Άσθματος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας έχει δημιουργήσει τα τελευταία δυόμισι χρόνια τον ιστότοπο www.myasthma.gr, στον οποίο οι ασθενείς με άσθμα και οι συγγενείς τους μπορούν να βρουν έγκυρες πληροφορίες για το άσθμα, από γιατρούς εξειδικευμένους στη νόσο. Στο myasthma.gr υπάρχουν στοιχεία για τη νόσο, τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η διάγνωση, τα φάρμακα και τον τρόπο χρήσης τους, αλλά και κάθε είδους χρήσιμες πληροφορίες για πράγματα που μπορούν να βελτιώσουν την καθημερινότητα των ασθενών. Οι ασθενείς μπορούν επίσης να υποβάλλουν ερωτήσεις στις οποίες απαντούν έμπειροι Πνευμονολόγοι της Ομάδας Άσθματος. Για το myasthma.gr υπάρχει αντίστοιχη σελίδα στο Facebook (https://www.facebook.com/myasthma.gr).
Τέλος, να αναφέρουμε ότι, στα πλαίσια του Πανελληνίου Πνευμονολογικού Συνεδρίου οργανώνεται ένα TweetChat, δηλαδή μια διαδικτυακή ζωντανή συζήτηση στο Τwitter, με τίτλο «ΕΣΥ ΚΑΙ ΤΟ ΑΣΘΜΑ ΣΟΥ», με σκοπό να ενημερωθεί το κοινό για το άσθμα και να απαντηθούν όλες οι ερωτήσεις των ασθενών. Η συμμετοχή είναι ελεύθερη σε όλους και μπορεί ο καθένας να μπει στο Twitter και να ακολουθήσει το #AsthmaAct την Παρασκευή 7 Νοεμβρίου στις 15:00-16:00.

* Ο Κωνσταντίνος Θ. Κωστίκας, MD, PhD, FCCP, είναι Πνευμονολόγος, Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών. Είναι επιστημονικός συνεργάτης της 2^ης Πνευμονολογικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Εργαστηρίου Υγιεινής και Επιδημιολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Είναι μέλος της Επιτροπής Εξετάσεων του Ευρωπαϊκού Διπλώματος Πνευμονολογίας HERMES από το 2012. Από το Σεπτέμβριο του 2013 κατέχει τη θέση του υπεύθυνου εκπαίδευσης μέσω διαδικτύου (e-LearningResourcesDirector) της Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής Εταιρείας. Είναι μέλος της Συντακτικής Επιτροπής του Περιοδικού Πνεύμων και συντονιστής της Ομάδας Άσθματος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας. Οι ερευνητικές μου δραστηριότητες εστιάζονται στο άσθμα, τη Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια και τους δείκτες φλεγμονής σε παθήσεις των αεραγωγών. Έχει 104 δημοσιεύσεις στο PubMed οι οποίες έχουν περισσότερες από 1.500 βιβλιογραφικές αναφορές (citations)και Hirsch (h) index 22.

** Ο Στυλιανός Λουκίδης,MD FCCP είναι επίκουρος καθηγητής Πνευμονολογίας της Ιατρικής Σχολής Αθηνών και είναι υπεύθυνος του Ιατρείου Άσθματος-ΧΑΠ και της Μονάδας Βρογχοσκοπήσεων στο Νοσοκομείο «Αττικό». Είναι μέλος στις εξής εταιρείες: Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρίας-Ομάδα άσθματος, Ελληνική Βρογχολογική Εταιρία, American Thoracic Society, European Respiratory Society. Από τον Νοέμβριο του 2011 είμαι συντονιστής της Ομάδας Άσθματος της ΕΠΕ και συμμετέχει στην επιτροπή αξιολόγησης fellowship της Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής Εταιρίας. Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα συνίστανται στην αξιολόγηση της φλεγμονής μέσω επεμβατικών και μη επεμβατικών μεθόδων στο άσθμα και στη ΧΑΠ. Έχει 82 δημοσιεύσεις σε διεθνή περιοδικά του pub med. Περισσότερες από 200 παρουσιάσεις σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια, 3.100 αναφορές των δημοσιεύσεων μου σε scopus & ISI με h index 27. Είναι κριτής εργασιών σε 50 διεθνή περιοδικά. Το 2010 πήρε μαζί με τους συνεργάτες μου το 1^ο βραβείο της Ευρωπαϊκής Πνευμονολογικής Εταιρίας στο τομέα των φλεγμονωδών παθήσεων των αεραγωγών.

Μαίρη Μπιμπή

health.in.gr