Ο Σπόρος: Εναλλακτικό και αλληλέγγυο εμπόριο

Κατεβαίνοντας τη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, στη Σπύρου Τρικούπη 21, λίγο πριν φτάσεις στην πλατεία των Εξαρχείων, θα δεις το Σπόρο. Μοιάζει με ένα απλό μαγαζί που πουλάει καφέδες, κακάο, τσάι, ζάχαρη, ζυμαρικά, σοκολάτες, κουλουράκια και απορρυπαντικά. Μοιάζει, αλλά τι είναι;

O καφές ήρθε απευθείας από τον αυτόνομο ζαπατίστικο συνεταιρισμό Ssit Lequil Lum στην Τσιάπας στο Μεξικό, έναν από τους τέσσερις συνεταιρισμούς καφέ στην πιο φτωχή πολιτεία της χώρας, στους οποίους συγκεντρώνονται περισσότεροι από 2.500 παραγωγοί. Σε συνεργασία με ένα μικρό οικογενειακό καφεκοπτείο, σημαντικό τμήμα του καφέ που διακινείται μέσω του Σπόρου ψήνεται και συσκευάζεται στην Αθήνα.

Αγοράζω σημαίνει στηρίζω

Ο ζαπατιστικός καφές διακινείται στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ από συλλογικότητες ανθρώπων και συνεταιρισμούς εναλλακτικού εμπορίου, που νιώθουν αλληλέγγυοι με τα αιτήματα των Ζαπατίστας για δημοκρατία, ειρήνη και δικαιοσύνη και επιλέγουν να στηρίξουν έμπρακτα τον αγώνα τους.

Αυτό το αλληλέγγυο δίκτυο προμηθεύεται κάθε χρόνο αρκετές εκατοντάδες τόνους ζαπατιστικού καφέ, χωρίς καμιά διαμεσολάβηση κερδοσκοπικών εταιρειών, σε τιμή που υπερβαίνει κατά πολύ τη συνήθως εξευτελιστική της αγοράς.

Ο καφές διακινείται έξω από τα κυρίαρχα εμπορικά κυκλώματα, σε δεκάδες χιλιάδες απλούς ανθρώπους, που συνειδητά επιλέγουν να στηρίξουν την όλη προσπάθεια.

Από τα έσοδα που προκύπτουν από την πώληση του καφέ, ένα σημαντικό ποσό επιστρέφεται και στηρίζει τις αυτόνομες ζαπατιστικές δομές. Πέρα από την άνοδο του βιοτικού επιπέδου των παραγωγών, η λειτουργία των συνεταιρισμών ενδυναμώνει συνολικά τις ιθαγενείς κοινότητες, καθώς μέρος των εσόδων τους ενισχύει και τις υπόλοιπες αυτόνομες δομές, όπως τα συστήματα εκπαίδευσης και υγείας.

Τι συμβαίνει με τη ζάχαρη

Οι χώρες του Νότου δεν δικαιούνται να εφαρμόζουν προστατευτικές ρυθμίσεις για τη ζάχαρη που παράγουν. Από την άλλη, όμως, οι χώρες του ανεπτυγμένου Βορρά (και ιδιαίτερα η Ευρωπαϊκή Ένωση) είναι ελεύθερες να επιβάλλουν δασμούς στην εισαγόμενη ζάχαρη και να επιδοτούν αδρά τις δικές τους εξαγωγές ζάχαρης από ζαχαρότευτλα. Έτσι, η τιμή της στις παγκόσμιες αγορές βρίσκεται στο ναδίρ και ο πληθυσμός των χωρών με τη μεγαλύτερη παραγωγή ζαχαροκάλαμου καταλήγει σε μεγάλο βαθμό να τρέφεται με ζάχαρη ευρωπαϊκής προέλευσης!

Συγχρόνως, η εποχή της αποικιοκρατίας και του δουλεμπορίου ξαναζωντανεύει με την επέλαση των βιοκαυσίμων: τεράστιες καλλιεργήσιμες και δασικές εκτάσεις εξαφανίζονται με γεωμετρική πρόοδο και στη θέση τους φυτεύονται μεταλλαγμένα ζαχαροκάλαμα ή ζαχαρότευτλα, με σκοπό αυτή τη φορά την παραγωγή βιοαιθανόλης. Οι συνθήκες δουλείας στις φυτείες επιστρέφουν, ενώ οι συνέπειες στη ζωή χιλιάδων αγροτών, στο περιβάλλον, στο κλίμα, στην επάρκεια και στις τιμές των τροφίμων είναι ανυπολόγιστες και ήδη ορατές σε όλο τον κόσμο.

Το 1972 δημιουργείται στη φτωχή και ξεχασμένη περιοχή Σαλίνας, σε υψόμετρο 3.500 μέτρων στις Άνδεις του Εκουαδόρ, ο πρώτος συνεταιρισμός.

Το 1982 δημιουργείται το Ίδρυμα των Αγροτικών Οργανώσεων του Σαλίνας – Funorsal, για να συντονίσει τους επιμέρους συνεταιρισμούς. Σήμερα, υποστηρίζει τη δουλειά 29 συνεταιρισμών και αγροτικών ενώσεων (που αριθμούν συνολικά 3.000 οικογένειες-μέλη σε ισάριθμες κοινότητες). Μέσω μικροδανείων και πιστώσεων προωθεί προγράμματα παραγωγής (σε οικογενειακό ή κοινοτικό πλαίσιο), βιώσιμης αξιοποίησης των φυσικών πόρων και εκπαίδευσης των αγροτών. Επιπλέον, εμπορεύεται, στην τοπική και εγχώρια αγορά, τα προϊόντα της περιοχής (κυρίως αλλαντικά, γαλακτοκομικά, σοκολάτα, ζάχαρη, μαρμελάδα, αιθέρια έλαια και ποικίλες χειροτεχνίες και υφάσματα) που φέρουν την επωνυμία Salinerito. Το 2003 δημιουργείται και η κοινοτική οργάνωση Κέντρο Εξαγωγών Grupo Salinas, με στόχο την καλύτερη οργάνωση και επέκταση των εξαγωγών προϊόντων στην Ευρώπη σε συνεργασία με οργανώσεις αλληλέγγυου εμπορίου.

Τα έσοδα από την πώληση των προϊόντων επενδύονται προς όφελος όλης της κοινότητας σε αυτοδιαχειριζόμενες και αυτοχρηματοδοτούμενες δραστηριότητες (προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης, δομές επεξεργασίας – μεταποίησης προϊόντων, έργα υποδομής, προγράμματα αναδάσωσης κ.λπ.).

Η κοινότητα Σαλίνας θεωρείται πλέον πρότυπο βιώσιμης τοπικής ανάπτυξης με 30 κοινοτικές παραγωγικές, χειροτεχνικές, μεταποιητικές και αγροβιομηχανικές μικρές επιχειρήσεις που παράγουν προϊόντα με βάση τις πρώτες ύλες της περιοχής. Στην κοινότητα λειτουργούν επίσης δεκάδες κέντρα γυναικών και νέων, σχολεία, συνεταιριστικός κοινοτικός αγροτικός ξενώνας και πολλά κοινοτικά καταστήματα. Όλα αυτά έχουν δημιουργήσει πολλές θέσεις εργασίας, εκμηδενίζοντας σχεδόν τη μετανάστευση και βελτιώνοντας σημαντικά το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων.

Αυτή τη ζάχαρη, και μαζί της, αυτό το μήνυμα, φέρνει στην Ελλάδα ο Σπόρος.

Διαβάστε επίσης για τις οικογένειες που παράγουν κακάο και σοκολάτα από το συνεταιρισμό El Ceibo στη Βολιβία, για τις γυναίκες του μπαμπασού στη Βραζιλία και τα απορρυπαντικά lympha.

• Αν επισκεφτείτε το Σπόρο θα μάθετε και για την Φτελιά, το συνεταιρισμό γυναικών του Πτελεού στο νομό Μαγνησίας. Τον έφτιαξαν 17 γυναίκες το 2000, στην πλειονότητά τους άνεργες, με προφανή στόχο μια σταθερή πηγή εισοδήματος. Εργάστηκαν 1,5 χρόνο χωρίς χρήματα, επενδύοντας τα έσοδα σε εξοπλισμό. Όλα τα μέλη είναι ισότιμα, όλες οι αποφάσεις λαμβάνονται από τη γενική συνέλευση, όλες πληρώνονται το ίδιο ανά ώρα εργασίας.
• Διαβάστε τι μας είπε μια από τις 27 πλέον γυναίκες του συνεταιρισμού, η κα Βάλια Μουζουράκη.

Πουλάω και καταγγέλλω

Ο Σπόρος είναι η οργάνωση σε μια αλυσίδα με τρεις μόνο κρίκους: τον παραγωγό, την οργάνωση και τον καταναλωτή. Η οργάνωση παίρνει απευθείας από τον παραγωγό το προϊόν και το διαθέτει σε διάφορα σημεία πώλησης. Εγγυάται στον καταναλωτή την προέλευση, ότι οι συνθήκες παραγωγής του προϊόντος ήταν αξιοπρεπείς, ότι ο παραγωγός επέδειξε σεβασμό στο περιβάλλον, ότι αγοράστηκε σε τιμή «δίκαιη» για τον παραγωγό και ότι τα κέρδη από την πώληση θα επιστραφούν σε αυτόν ή/και θα επενδυθούν σε καμπάνιες πληροφόρησης και καταγγελίας.

Όπως ζείτε εσείς, θέλουμε να ζήσουμε κι εμείς

Αυτή ίσως είναι και η σημαντική διαφορά που διακρίναμε σε σχέση με το κίνημα του Δίκαιου Εμπορίου. Αν και στο Σπόρο θα βρει κανείς προϊόντα με τη σφραγίδα του, εντούτοις, δεν συμφωνούν όλοι ότι όταν τα προϊόντα Δίκαιου Εμπορίου φτάνουν στα μεγαλύτερα κανάλια πώλησης, όπως τα σούπερ μάρκετ, ο παραγωγός δικαιώνεται: Η σφραγίδα πρέπει να αφορά και στον πωλητή, λένε. Αλλιώς, παύει να υπάρχει η αμφίδρομη σχέση ανάμεσα στον παραγωγό και στο δίκτυο διακίνησης. Εκτός από το να προωθεί τα προϊόντα που πληρούν τις προϋποθέσεις του δίκαιου εμπορίου, επιχειρεί να προβάλλει ένα άλλο μοντέλο κατανάλωσης και να καταγγείλει τους πολύπλοκους μηχανισμούς που οδηγούν στην εξαθλίωση τους παραγωγούς και όχι μόνο.

«Μιλώντας για αλληλεγγύη, αναφερόμαστε κυρίως στις σχέσεις που θέλουμε να χτίσουμε με τις συλλογικότητες των παραγωγών, τα προϊόντα των οποίων επιλέγουμε να διακινήσουμε.

Δεν κάνουμε την επιλογή αυτή με βάση τη συμπάθειά μας για τους «φτωχούς του Τρίτου Κόσμου», ούτε κινούμενοι από κάποιο αίσθημα ηθικού δικαίου.

Την κάνουμε γιατί αυτές οι συλλογικότητες οργανώνονται, αγωνίζονται και παράγουν με τρόπους που, παρά τις διαφορετικές συνθήκες, έχουν στοιχεία που θα θέλαμε να εφαρμόσουμε και στις δικές μας ζωές.

Αν οι τιμές που εισπράττουν για τα προϊόντα τους μέσω της σχέσης αυτής είναι συχνά αρκετά καλύτερες από της αγοράς, αυτό δεν μας φαίνεται ιδιαίτερο επίτευγμα: το αντίθετο, ξέρουμε ότι παραμένουν αναντίστοιχες με το μόχθο τους.

Θέλουμε σταδιακά να γνωριστούμε καλύτερα, να ορίσουμε πιο άμεσα τη σχέση αυτή, να την κάνουμε πραγματικά αμφίδρομη.

Είμαστε αλληλέγγυες «με» συγκεκριμένους ανθρώπινους αγώνες, όχι «σε» απρόσωπους «καταπιεσμένους».

Το άρωμα του καφέ ή του κακάο θέλουμε να υπενθυμίζει ότι μπορούμε να αλλάξουμε τις ζωές μας, να παρακινεί σε συλλογική δράση και όχι να δίνει απλά μια προσωπική ηθική ικανοποίηση.»

Αυτά γράφει στο sporos.org η ομάδα.

Μόχθος για την παραγωγή, αγώνας για τη ζωή

Ο Σπόρος έχει τη νομική μορφή του Προμηθευτικού Συνεταιρισμού μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα.

Στο καταστατικό του έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον η παρακάτω διευκρίνιση:

«…ο Συνεταιρισμός επιδιώκει να δημιουργήσει ένα ανθρώπινο δίκτυο διανομής προϊόντων, όσο γίνεται περισσότερο οριζόντιο, ώστε τα προϊόντα να φτάνουν στους χρήστες-καταναλωτές μαζί και με τα πρόσωπα και τον αγώνα των ανθρώπων που τα παρήγαγαν και μάλιστα σε τιμές αξιοπρεπείς για τους παραγωγούς και συγχρόνως συμφέρουσες για τους χρήστες-καταναλωτές.»

Ο καφές του Σπόρου ήρθε από συγκεκριμένους ανθρώπους, όχι από το ράφι ενός σούπερ μάρκετ. Και ανάμεσα στους ανθρώπους στον Σπόρο και τους ανθρώπους της παραγωγής άρχισαν να χτίζονται σχέσεις αλληλεγγύης: «Κερδίσαμε τους νέους ανθρώπους που γνωρίσαμε και γνωρίστηκαν μεταξύ τους, είχαμε τη χαρά να συμμετέχουμε όλοι και όλες μαζί σε μια αναπάντεχη διαδικασία[..]
Επιχειρούμε ένα πείραμα, και το ονομάζουμε «Ο Σπόρος», με την ελπίδα να βγάλει ρίζες, να μεγαλώσει και αργότερα, γιατί όχι, να φυτρώσει και αλλού».

Ο Σπόρος δεν δίνει συνεντεύξεις στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, αρνείται το ρόλο τους και φυσικά, αρνήθηκε και τη δική μου πρόταση. Πήγα όμως από ‘κει, με κέρασαν καφέ, τους μίλησα και έστω και ανεπίσημα, μου μίλησαν για τη Βραζιλία, για την πλατεία, για το σχολείο που έχτισαν στην Τσιάπας. Το φλυτζάνι μου, το έπλυνε ένας από τους συνομιλητές μου, αν και θα μπορούσα να το πλύνω μόνη μου. Με κάλεσαν να ξαναπάω. Έφυγα, με χαρτιά και βιβλία. Με κάθε γουλιά καφέ, έπαιρνα μια γεύση τι πραγματικά είναι στο ράφι, όχι με τι έμοιαζε.

• Σπόρος: Τα προϊόντα
• Ο ζαπατίστικος καφές
• Η ζάχαρη campesino
• Η ζάχαρη Quilombo
• Κακάο και Σοκολάτα
• Το συνεργαζόμενο Terra Verde στα Χανιά

in.gr