Οι εκκλησίες των Χανίων

ΔΗΜΟΣ ΧΑΝΙΩΝ
Στην πόλη των Χανίων, και ειδικότερα στην Παλαιά Πόλη, υπάρχει σημαντικός αριθμός εκκλησιών με ιδιόρρυθμα χαρακτηριστικά, καθώς στην αρχική τους αρχιτεκτονική προστέθηκαν στοιχεία άλλων ρυθμών, ανάλογα με το δόγμα που ακολουθήθηκε κατά τη χρήση τους. Πολλές από αυτές είναι ενετικής κατασκευής, ενώ ορισμένες μετατράπηκαν σε τζαμιά κατά την Τουρκοκρατία πριν χρησιμοποιηθούν ως ορθόδοξοι ναοί μετά την απελευθέρωση της Κρήτης ή μετατραπούν σε μουσειακούς ή εκθεσιακούς χώρους.
Η Μητρόπολη Χανίων – Εκκλησία της Τριμάρτυρης ή Εκκλησία των Εισοδίων
Στο χώρο του σαπωνοποιείου του Μουσταφά Ναϊλί πασά, το οποίο κτίστηκε στα ερείπια αρχαίου κτίσματος, ανεγέρθηκε ο Μητροπολιτικός Ναός Χανίων, ο οποίος εγκαινιάσθηκε το 1857. Το χώρο προσέφερε στη χριστιανική κοινότητα Χανίων, μαζί με χρηματική δωρεά 100.000 γροσίων, ο Μουσταφά πασάς, όταν έγινε πρωθυπουργός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η εκκλησία έχει τρία κλίτη, αφιερωμένα αντίστοιχα στον Αγιο Νικόλαο (βόρειο), στα Εισόδια της Θεοτόκου (κεντρικό) και στους Τρεις Ιεράρχες (νότιο).

ΔΗΜΟΣ ΚΙΣΣΑΜΟΥ
Ι. Ναοί Αγίων Πολυκάρπου, Χαραλάμπους και Νικολάου και Παναγίας
Στο νεκροταφείο Λουσακιών υπάρχει η βυζαντινή εκκλησία των Αγίων Πολυκάρπου, Χαραλάμπους και Νικολάου, με σταυροειδή μορφή και κυλινδρικό θόλο στο κέντρο, ενώ στον οικισμό Ζαχαριανών, 1χλμ. δυτικά από τις Λουσακιές, βρίσκεται βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας, η οποία χρονολογείται από το 10ο αιώνα.
Ι. Ναός Αγίας Ειρήνης
Στα μέσα της διαδρομής Καλυβιανή-Μπάλλος στη χερσόνησο της Γραμβούσας βρίσκεται το ξωκλήσι της Αγίας Ειρήνης, κτισμένο δίπλα σε φυσική πηγή.
Ι. Ναός Κοίμησης της Θεοτόκου
Στον οικισμό της Πολυρρήνειας υπάρχει ένας μικρός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου με πολύτιμες εικόνες. Κτισμένος μέσα στο βράχο, χρησιμοποιήθηκε κατά την Τουρκοκρατία ως κρυφό σχολειό.
Ι. Ναός Αγίων Πατέρων
Στην ακρόπολη της αρχαίας Πολυρρήνειας υπήρχε ναός της Δικτύννης Αρτέμιδος (4ος αιώνας π.Χ.), χώρος στον οποίο κτίστηκε (γύρω στο 1894) η εκκλησία των Αγίων Πατέρων. Για την ανέγερση της εκκλησίας χρησιμοποιήθηκαν υλικά του ναού, όπως μαρτυρούν οι πλάκες με αρχαίες επιγραφές στους τείχους της και η ενσωμάτωση τμήματος του αρχαίου βωμού στη σημερινή Αγία Τράπεζα.

ΔΗΜΟΣ ΜΗΘΥΜΝΗΣ
Ι. Ναοί Αγίου Παντελεήμονα, Αγίου Γεωργίου, Αγίας Παρασκευής, Αγίας Τριάδας, Αγίας Σοφίας
Σε μικρή απόσταση από τα Νωπήγεια, ακολουθώντας το δρόμο προς το Κολένι στα νότια, βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Παντελεήμονα, κτισμένη σε σταυροειδή μορφή με κυλινδρικό τρούλο και ορθογώνιο σχήμα στο δάπεδό της.
Δυτικά από τα Νωπήγεια, στο χώρο ρωμαϊκού οικισμού, υπάρχει εκκλησία με βυζαντινές τοιχογραφίες, αφιερωμένη στον Αγιο Γεώργιο. Ο προσανατολισμός της είναι από Βορρά προς Νότο, και όχι σύμφωνα με τον ορθόδοξο άξονα από την Ανατολή προς τη Δύση. Εικάζεται ότι αυτό οφείλεται στο ότι ανεγέρθηκε στην τοποθεσία προγενέστερου ρωμαϊκού ναού, του οποίου τον προσανατολισμό διατήρησε .
Ανάμεσα στις βυζαντινές εκκλησίες της περιοχής Τοπολίων ξεχωρίζουν ο ναός της Αγίας Παρασκευής στο κέντρο του χωριού και μια εκκλησία του 14ου αιώνα αφιερωμένη στην Αγία Τριάδα. Σε μικρή απόσταση προς νότο, περνώντας μέσα από μικρή σήραγγα, βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Σοφίας, κτισμένη στην είσοδο σπηλαίου. Το σπήλαιο βρίσκεται σε υψόμετρο 285μ. και περιλαμβάνει θόλο ύψους 20μ. και διαμέτρου 70μ. με ποικιλόμορφους σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Στην τοποθεσία αυτή βρέθηκαν διάφορα αρχαία αντικείμενα, μεταξύ των οποίων όστρακα της Νεολιθικής εποχής.

ΔΗΜΟΣ ΠΕΛΕΚΑΝΟΥ
Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου
Στο νοτιότερο σημείο του χωριού Ανυδροι, 5χλμ. βορειοανατολικά της Παλαιοχώρας βρίσκεται η δίκλιτη εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με διαχωριστικές καμάρες και τοιχογραφίες του Ιωάννη Παγωμένου που χρονολογούνται από το 1323. Στην εκκλησία έχει προστεθεί και τρίτο κλίτος, ώστε εξωτερικά να έχει σταυροειδή μορφή.
Ι. Ναοί Ιωάννη του Προδρόμου και Παναγίας
Στο χωριό Προδρόμι, 10χλμ. βορειοανατολικά από την Παλαιοχώρα υπάρχει βυζαντινή εκκλησία αφιερωμένη στον Ιωάννη τον Πρόδρομο από την οποία και έλαβε το όνομά του. Επιπλέον, στην τοποθεσία Σκαφίδια βρίσκεται βυζαντινή μονόχωρη, ορθογώνια εκκλησία της Παναγίας με πλίνθινη οδοντωτή διακόσμηση στο εξωτερικό του ιερού και τοιχογραφίες του Ιωάννη Παγωμένου που χρονολογούνται από το 1347.
Ι. Ναοί Αγίου Ιωάννη, Μιχαήλ Αρχαγγέλου και Αγίας Παρασκευής
Στην περιοχή της Σαρακήνας, 13χλμ. βόρεια από την Παλαιοχώρα υπάρχουν τρεις βυζαντινές εκκλησίες. Ο Ναός του Αγίου Ιωάννη στο κέντρο της Σαρακήνας και η εκκλησία του Μιχαήλ Αρχαγγέλου 100μ. έξω από το χωριό έχουν αξιόλογες τοιχογραφίες του 14ου αιώνα, με χαρακτηριστικό της δεύτερης το λίθινο τέμπλο της, ενώ 2χλμ. βορειότερα, στον οικισμό Χόνδρος, βρίσκεται η μικρή εκκλησία της Αγίας Παρασκευής με ενδιαφέρουσες αγιογραφίες.
Ι. Ναός Σωτήρα Χριστού
Στο χωριό Βλιθιάς, 8χλμ. βόρεια της Παλαιοχώρας υπάρχει βυζαντινή εκκλησία του 14ου αιώνα αφιερωμένη στο Σωτήρα Χριστό.
Ι. Ναός Παναγίας
Σε απόσταση 7χλμ. από τη Βλιθιά, εκ των οποίων τα τελευταία 3χλμ. είναι επαρχιακός δρόμος, βρίσκεται κτισμένος στην κορυφή λόφου ο οικισμός Κάδρος, στην έξοδο του οποίου υπάρχει βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας με αρχαίες κολώνες στον περίβολό της, καλοδιατηρημένες τοιχογραφίες και εικόνα της Παναγίας.
Ι. Ναός Αγίας Παρασκευής
Σε απόσταση 500μ. δυτικά από το χωριό Βουτάς. 12χλμ. βορειοδυτικά της Παλαιοχώρας, βρίσκεται η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής με καλοδιατηρημένες τοιχογραφίες του 14ου αιώνα, μεταξύ των οποίων και μία που αναπαριστά τις τιμωρίες των καταδικασμένων στην κόλαση.
Ι. Ναοί Σωτήρα Χριστού, Παναγίας και Αγίου Γεωργίου
Στον οικισμό Σκλαβοπούλα, 19χλμ. βορειοδυτικά από την Παλαιοχώρα ακολουθώντας τη διαδρομή Κοντοκυνήγι-Βουτάς-Καλαμιός, υπάρχουν δύο αξιόλογες, μικρές βυζαντινές εκκλησίες: ο ναός του Σωτήρα Χριστού και η εκκλησία της Παναγίας. Και στις δύο υπάρχουν τοιχογραφίες του 14ου αιώνα. Επίσης, στο υψηλότερο σημείο της Σκλαβοπούλας, δίπλα στο σημερινό σχολείο, βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, με τοιχογραφίες δύο διαφορετικών σχολών και επιγραφή που χρονολογείται από το 1290.

ΔΗΜΟΣ ΣΦΑΚΙΩΝ
Ι. Ναοί Αγίου Χαραλάμπους και Αγίου Νικήτα
Κοντά στο φρούριο του Φραγκοκαστέλλου, προς την πλευρά της θάλασσας, βρίσκονται η ερειπωμένη εκκλησία του Αγίου Χαραλάμπους, καθώς και ο ναός του Αγίου Νικήτα (1371), όπου σώζονται ίχνη παλαιοχριστιανικής βασιλικής.
Ι. Ναοί Αγίας Αικατερίνης και Ταξιάρχη Μιχαήλ
Στην Ανώπολη, στο συνοικισμό Ρίζα, είναι κτισμένο το εκκλησάκι της Αγίας Αικατερίνης, σκαρφαλωμένο στον ομώνυμο λόφο που δεσπόζει στο Λιβυκό πέλαγος. Στο εγκαταλειμμένο χωριό της Αράδαινας υπάρχει ο βυζαντινός ναός του Ταξιάρχη Μιχαήλ (14ος αι.), κτισμένος με υλικά της αρχαίας πόλης. Ο τρούλος της εκκλησίας παρουσιάζει ενδιαφέρον, όπως και οι τοιχογραφίες. Η εκκλησία φέρει και την ονομασία Αστράτηγος. Σύμφωνα με την παράδοση, εδώ έφερναν οι βοσκοί τους ύποπτους για ζωοκλοπή προκειμένου να ομολογήσουν την πράξη τους από φόβο προς τον Αρχάγγελο.
Ι. Ναοί Αγίου Ιωάννη, Παναγίας και Αγίου Παύλου
Στην κοινότητα Αγίου Ιωάννη βρίσκονται οι εκκλησίες του Αγίου Ιωάννη και της Παναγίας, με θαυμάσιες τοιχογραφίες. Προς την πλευρά της θάλασσας υπάρχει η εκκλησία του Αγίου Παύλου όπου, σύμφωνα με την παράδοση, κατά το ταξίδι του στην Κρήτη ο Απόστολος Παύλος βάπτιζε τους ειδωλολάτρες στην κοντινή πηγή.
Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου
Στο χωριό Κομητάδες βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με περίτεχνες τοιχογραφίες του Ιωάννη Παγωμένου και οι οποίες χρονολογούνται από το 1314. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν Σαρακηνοί κουρσάροι επιτέθηκαν στο χωριό, οι κάτοικοί του ζήτησαν τη βοήθεια του Αγίου και εκείνος τους έσωσε από την καταστροφή.
Ι. Ναοί Αγίου Παύλου και Αγίας Παναγίας Θυμιανής
Στην έξοδο του χωριού βρίσκεται το ξωκλήσι του Αγίου Παύλου, κτισμένο μέσα σε ένα από τα σπήλαια του φαραγγιού Ίμπρου και προς το Νότο υπάρχει το μοναστήρι της Αγίας Παναγίας Θυμιανής, που ιδρύθηκε περίπου το 1500. Από εδώ στις 29 Μαίου 1821 ξεκίνησε η επανάσταση για την ανεξαρτησία της Κρήτης.
Ι. Ναοί Αγίας Ρουμέλης και Αγίου Παύλου
Ο Ναός της Αγίας Ρουμέλης βρίσκεται στο ομώνυμο χωριό και θεμελιώθηκε πάνω σε παλαιότερη εκκλησία της Αγίας Ρουμηλίας ή Ρουμίνας. Στην Αγία Ρουμέλη υπάρχει επίσης παραθαλάσσια βυζαντινή εκκλησία του Αγίου Παύλου. Πρόκειται για ένα σταυροειδή ναό με τρούλο που χρονολογείται από το 10ο αιώνα. Οι τοιχογραφίες που κοσμούν το εσωτερικό του χρονολογούνται από το 13ο αιώνα.

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΑΣΗ ΓΩΝΙΑΣ
Ι. Ναός Αγίου Γεωργίου
Σε μικρή απόσταση από το χωριό Ασή Γωνιά, κτισμένη στην πλαγιά του βουνού με θέα προς την κοιλάδα, βρίσκεται η μονόχωρη, ορθογώνια εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Την ημέρα εορτασμού του αγίου γίνεται ποιμενική πανήγυρις στη διάρκεια της οποίας ευλογούνται τα ποίμνια.

Κοινότητα Γαύδου
Ι. Ναός Αγίου Ιωάννη
Από την πρώτη βυζαντινή περίοδο σώζονται δεκαέξι βυζαντινοί ναοί σε διάφορα σημεία του νησιού, με παλαιότερο αυτόν του Αγίου Ιωάννη που κτίστηκε το 900 μ.Χ.

Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Χανίων