Δεκέμβρης 2008: Μια έκρηξη που ακόμη επιμένουμε να μην κατανοούμε

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τον Δεκέμβριο του 2008 συνέβη μια κοινωνική έκρηξη χωρίς προηγούμενο με αφορμή την εν ψυχρώ δολοφονία του 15χρονου Αλέξη Γρηγορόπουλου. Μια ακολουθία πρακτικών διαμαρτυρίας στην οποία συμμετείχε ένα πολύ μεγάλο τμήμα της νεολαίας (στους μαθητές θα μπορούσε να θεωρηθεί πλειοψηφική), που πήρε πλήθος μορφές και που είχε να συμβεί πολλά χρόνια σε ευρωπαϊκή χώρα τέτοια ένταση. Μια κινητοποίηση που δεν ήταν ένα παραδοσιακό διεκδικητικό κίνημα νεολαίας, αφού είχε έναν πολύ γενικό τόνο, αλλά ούτε και μια «τυφλή» έκρηξη (στο βαθμό που μπορούμε να υποθέσουμε ότι υπάρχουν τυφλές εκρήξεις). Ένα κίνημα που χρησιμοποίησε όλο το ρεπερτόριο των πρακτικών κοινωνικής διαμαρτυρίας, από τις βίαιες συγκρούσεις με την αστυνομία, μέχρι τις καταλήψεις και την επανοικειοποίηση του δημόσιου χώρου και που μπορούσε ταυτόχρονα να έχει εκτεταμένες καταστροφές αλλά και πλήθος πειραμάτων να φτιαχτούν θεσμοί μιας διαφορετικής κοινωνικότητας (από τις συνελεύσεις στις γειτονιές έως τους αυτοδιαχειριζόμενους χώρους). Ένα ρήγμα που ορθά από την πρώτη στιγμή θεωρήθηκε ότι ήταν μια «εικόνα από το μέλλον», εάν αναλογιστούμε τα όσα ακολούθησαν ιδίως την περίοδο 2010-2012. Μια ιστορική τομή που βιώθηκε από την πρώτη στιγμή ως τέτοια και που άλλαξε τη ζωή όσων συμμετείχαν.

Εάν έδειξε κάτι εκείνη η έκρηξη, ήταν ότι σε εκείνη τη συγκυρία, με τα σημάδια μιας βαθιάς κρίσης να πληθαίνουν , η νεολαία ήταν ο «αδύναμος κρίκος», το τμήμα της κοινωνίας όπου συμπυκνωνόταν ένα όραμα επισφάλειας και μια προοπτική αντιμετώπισης ως «αναλώσιμου υλικού», προοπτική που θα επιβεβαιωθεί λίγα χρόνια αργότερα στην τρομακτική έκρηξη της ανεργίας των νέων. Και έδειξε, παράλληλα, ότι οι αντιφάσεις που διαπερνούσαν πλέον την ελληνική εκδοχή νεοφιλελευθερισμού μπορούσαν να οδηγήσουν και σε βαθιά κρίση και σε κοινωνικές εκρήξεις. Ένα ολόκληρο «παράδειγμα» οικονομικής ανάπτυξης ήταν σε κρίση, με τον πολιτικό σύστημα να κάνει ότι δεν υπάρχει, μέχρις ότου ήρθε η κοινωνική έκρηξη.

Αν κάτι εντυπωσιάζει ωστόσο και τότε και ακόμη και σήμερα είναι η επιμονή να μην θέλουμε να κατανοήσουμε αυτό που συνέβη τον Δεκέμβριο του 2008. Αυτό ήταν πολύ εμφανές ήδη από εκείνη τη στιγμή όταν από ένα σημαντικό μέρος των αναλυτών προκρίθηκε η ερμηνεία των γεγονότων με βάση ένα σχήμα «ανομίας». Μάλιστα, αυτή η εθελοτυφλία απέναντι σε ένα βαθιά πολιτικό φαινόμενο που αντιπροσώπευε η επίκληση της «ανομίας», θα συνεχίσει να αποτελεί ερμηνευτικό κλειδί στην αναμέτρηση με τις επόμενες φάσεις κοινωνικών εκρήξεων ύστερα από τον ερχομό των Μνημονίων.

Η προβληματική της ανομίας στην πραγματικότητα δεν ήταν ένα ερμηνευτικό σχήμα αλλά πολύ περισσότερο η άρνηση αναμέτρησης με την πραγματικότητα, αλλά και η απαξίωση του ότι αυτό που συνέβαινε ήταν ένα κίνημα που δεν διεκδικούσε την «καταστροφή», αλλά την ριζική κοινωνική αλλαγή απέναντι σε μια κοινωνία σε βαθιά κρίση.

Γιατί εάν κάτι το αποκαλέσεις ανομία και παραβατικότητα, είναι πολύ εύκολο μετά να το προσπεράσεις ή ακόμη χειρότερα να θεωρήσεις ότι το μόνο που χρειάζεται είναι η καταστολή.

Και το πρόβλημα, προφανώς, δεν είναι το να υπάρχει μια αναλυτική αστοχία, αλλά ότι το σχήμα της «ανομίας» και της «παραβατικότητας» θα αποτελέσει, σε μεγάλο βαθμό, και κατευθυντήρια γραμμή για τη χάραξη πολιτικής. Τι άλλο αντιπροσωπεύει για παράδειγμα η πολιτική και θεσμική επένδυση στην ένταση της καταστολής, η εύκολη στοχοποίηση των καταλήψεων ως «εστιών ανομίας», η δαιμονοποίηση των «Εξαρχείων» (παρότι εκείνες τις μέρες «Εξάρχεια» ήταν όλη η Ελλάδα), ή πρωτοβουλίες όπως η απόπειρα δημιουργίας «Πανεπιστημιακής Αστυνομίας».

Όμως, όλα αυτά δεν μπορούν να διαγράψουν το ουσιώδες: ότι, δηλαδή, μέσα σε συνθήκες κρίσης υπάρχει το ενδεχόμενο κοινωνικών εκρήξεων ακόμη και με απρόβλεπτη ένταση. Εκρήξεων που αποτυπώνουν πολιτικά αιτήματα αλλαγής και δεν μπορούν εύκολα να «ξορκιστούν» με την επίκληση της «ανομίας». Εκρήξεων που δεν ανήκουν στο παρελθόν, αλλά στο μέλλον.