Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Θ’)

Πέρα από τις Θεσμοφοριάζουσες, το 411 π.Χ. παρουσιάστηκε στο αθηναϊκό κοινό –πιθανώς στα Μεγάλα Διονύσια– και η Λυσιστράτη, την οποία ανέβασε ως χοροδιδάσκαλος ο Καλλίστρατος. Ο θεματικός πυρήνας της αριστοφανικής αυτής κωμωδίας είναι ο πόλεμος, κάτι που είχαμε δει να συμβαίνει και στους Αχαρνείς και στην Ειρήνη.

Η ειδοποιός διαφορά της Λυσιστράτης σε σχέση με τα παλαιότερα αυτά δράματα έγκειται στο γεγονός ότι ο Αριστοφάνης εμφανίζεται εδώ με μια γνήσια διαλλακτική διάθεση, με ένα πνεύμα συμβιβασμού και συμφιλίωσης. Την ώρα που η πόλη του αγωνίζεται σκληρά για την επιβίωσή της, στην πλέον κρίσιμη καμπή του Πελοποννησιακού Πολέμου και μετά την πανωλεθρία της στη Σικελική Εκστρατεία, ο μεγάλος κωμωδιογράφος αναγνωρίζει τα δίκαια που έχει ο μεγάλος αντίπαλος και τείνει φιλικά το χέρι του προς αυτόν. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι η υπέρβαση της τοπικιστικής αντίληψης και η πρόταξη του εθνικού συμφέροντος από τον Αριστοφάνη γίνεται σε μια περίοδο μεγάλης έντασης στην εσωτερική πολιτική, στις παραμονές του πραξικοπήματος των ολιγαρχικών και της εγκαθίδρυσης του καθεστώτος των Τετρακοσίων.

Στην αρχή του έργου, χαράματα, η πρωταγωνίστρια, η Λυσιστράτη –αυτή που μπορεί να λύσει στρατούς, δηλαδή να τους ξεκάνει ή να τους συντρίψει–, αναμένει τις γυναίκες που έχει προσκαλέσει από την Πελοπόννησο και τη Βοιωτία, εκείνες που θα τη βοηθήσουν να θέσει σε εφαρμογή το ανορθόδοξο σχέδιό της για τον τερματισμό του πολέμου και την επικράτηση της ειρήνης. Ζητά από τις συγκεντρωμένες γυναίκες μια μεγάλη θυσία, την πλήρη αποχή τους από τα συζυγικά τους καθήκοντα, ένα είδος ερωτικής απεργίας. Παρά τους αρχικούς δισταγμούς, η πρόταση της Λυσιστράτης –χάρη και στην αποφασιστική συνδρομή της σπαρτιάτισσας Λαμπιτούς– γίνεται τελικά αποδεκτή. Οι γυναίκες επισημοποιούν τη συμφωνία τους θυσιάζοντας ένα ασκί με κρασί, ενώ οι μεγαλύτερης ηλικίας από αυτές, βάσει του σχεδίου της Λυσιστράτης, καταλαμβάνουν την Ακρόπολη, ώστε να έχουν τον έλεγχο του δημόσιου ταμείου, από το οποίο χρηματοδοτούνται οι πολεμικές δαπάνες.

Η ενέργεια αυτή από πλευράς των γυναικών προκαλεί την αντίδραση των ανδρών: ο χορός των γερόντων –στη Λυσιστράτη έχουμε δύο αντιπαρατιθέμενους χορούς, έναν ανδρικό και έναν γυναικείο– ανεβαίνει στην Ακρόπολη με ξύλα στους ώμους. Οι γέροντες ανάβουν φωτιές μπροστά στην αμπαρωμένη πύλη των Προπυλαίων, ώστε να πνίξουν με τον καπνό τις ηλικιωμένες γυναίκες και να τις αναγκάσουν να φύγουν από την Ακρόπολη. Ο χορός των γυναικών, αντιδρώντας, ακονίζει τη γλώσσα του και χρησιμοποιεί νερό που έχει κουβαλήσει εκεί με στάμνες. Η παρέμβαση ενός ανώτερου κρατικού αξιωματούχου –μέλους του συμβουλίου των προβούλων, ηλικιωμένων ανδρών κοινής εμπιστοσύνης, που επόπτευαν τη λειτουργία της πολιτείας και έπαιρναν αποφάσεις επί πολιτικών ζητημάτων σε δυσμενείς περιστάσεις– αποτυγχάνει, καθώς η Λυσιστράτη τον κατσαδιάζει για τα ελαττώματα των ανδρών –που θέλουν, παρά ταύτα, να ασκούν εξουσία– και εκείνος αναγκάζεται να αποχωρήσει ντροπιασμένος.

Όμως, αντίθεση δεν υπάρχει μόνο μεταξύ των δύο χορών, αλλά και ανάμεσα στις ίδιες τις γυναίκες. Τρεις εξ αυτών, κυριευμένες από ερωτικό πάθος, ετοιμάζονται να εγκαταλείψουν την κοινή προσπάθεια, αλλά –στον αντίποδα– η γενναία Μυρρίνη κρατά πεισματικά σε απόσταση τον απελπισμένο σύζυγό της, τον Κινησία. Τα ίδια μαρτύρια υφίστανται και οι άνδρες στη Σπάρτη, όπως πληροφορούνται οι Αθηναίοι από τον κήρυκα των Λακεδαιμονίων που καταφθάνει στην πόλη τους.

Η συμφωνία ανάμεσα στους δύο αντίπαλους χορούς, που ενώνονται σε έναν, δεν είναι παρά το προανάκρουσμα της μεγάλης συμφωνίας για ειρήνευση, στο τέλος του έργου. Η Λυσιστράτη, συνοδεία της Διαλλαγής, της προσωποποίησης της συμφιλίωσης, συναντά τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές και θυμίζει σε Αθηναίους και Σπαρτιάτες την κοινή τύχη, την κοινή μοίρα των ελληνικών φυλών. Οι μέχρι τούδε αντίπαλοι, όπως ήταν αναμενόμενο, επισφραγίζουν τη συμφωνία τους με φαγοπότι και χορό.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, η Τζένη Καρέζη (Μυρρίνη) και ο Χριστόφορος Νέζερ (Κινησίας) στη «Λυσιστράτη» του Αριστοφάνη, σε παράσταση του Εθνικού Θεάτρου στο αρχαίο θέατρο της Επιδαύρου τον Ιούνιο του 1957 (πηγή: Ψηφιοποιημένο αρχείο Εθνικού Θεάτρου/www.nt-archive.gr).

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Α’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Β’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Γ’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Δ’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Ε’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος ΣΤ’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Ζ’)

Αριστοφάνης: Η μεγαλοφυΐα της Αρχαίας Κωμωδίας (Μέρος Η’)