Η Δίκη του Πολυτεχνείου: Προβοκάτσιες, κατηγορίες και προφάσεις

H 16η Οκτωβρίου 1975 είναι μία ημέρα ορόσημο για τη Μεταπολίτευση στην Ελλάδα. Έναν περίπου χρόνο μετά την πτώση της Χούντας των Συνταγματαρχών (1967 – 1974), κάθονται στο εδώλιο της δικαιοσύνης οι υπεύθυνοι για τα τραγικά γεγονότα της εξέγερσης του Πολυτεχνείου.

Από τις 14 ως τις 17 Νοεμβρίου 1973 φοιτητές και σπουδαστές είχαν καταλάβει το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, στην οδό Πατησίων στο κέντρο της Αθήνας, εξεγειρόμενοι ενάντια στο δικτατορικό καθεστώς. Οι αστυνομικές και στρατιωτικές δυνάμεις του καθεστώτος κατέστειλαν διά της βίας την εξέγερση, που πλέον είχε γενικευθεί και εκτός του χώρου του Πολυτεχνείου, αλλά και σε άλλες πόλεις.

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών από τις πράξεις των δυνάμεων καταστολής υπήρξαν 24 νεκροί που ταυτοποιήθηκαν, 16 νεκροί που παραμένουν αταυτοποίητοι και τουλάχιστον 1103 τραυματίες.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 16.10.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Η δίκη

Στις 16 Οκτωβρίου 1975, δύο χρόνια μετά τα γεγονότα, και με το δημοκρατικό πολίτευμα να έχει πλέον αποκατασταθεί, ξεκινά η δική για να εξακριβωθεί ποιοι και με ποιον τρόπο υπήρξαν υπεύθυνοι της αιματοχυσίας. Ανάμεσα στους κατηγορούμενους βρίσκονται ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος και ο διοικητής της Στρατιωτικής Αστυνομίας και μετέπειτα δικτάτορας, Δημήτριος Ιωαννίδης.

Γράφει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 16ης Οκτωβρίου 1975.

«Οι υπεύθυνοι για τη μεγάλη σφαγή του Πολυτεχνείου λογοδοτούν από σήμερα στην Ελληνική Δικαιοσύνη.

»Οι “μεγάλοι”, αυτοί που έδωσαν τη φρικιαστική εντολή να πυροβοληθούν οι άοπλοι διαδηλωτές ( “βαράτε στο ψάχνο!”), που τους κινούσε, όπως τονίζει το παραπεμπτικό βούλευμα, “η αγάπη προς την ελευθερίαν”, αλλά και οι “μικροί”, που δεν υστέρησαν σε εγκληματικότητα, βάζοντας στο σημάδι νεαρά παιδιά στους δρόμους, και κακοποιώντας τραυματίες μέσα σε νοσοκομεία, παρατάσσονται στο εδώλιο, περιμένοντας την ώρα της κρίσεως.

»Μια από τις συγκλονιστικότερες δίκες της πρόσφατης ιστορίας της χώρας μας αρχίζει σήμερα στο Πενταμελές Εφετείο Αθηνών, που συνεδριάζει στην αίθουσα της γυναικείας πτέρυγας φυλακών Κορυδαλλού, όπου δικάστηκαν και οι πρωτεργάτες του Απριλιανού πραξικοπήματος».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 17.10.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Το κατηγορητήριο για Ιωαννίδη

«Όπως αναφέρεται στο κατηγορητήριο, ο Ιωαννίδης ανέθεσε σε αξιωματικούς και άνδρες της ΕΣΑ “όπως διεισδύσουν μεταξύ των κατεχόντων το Πολυτεχνείον φοιτητών και καταλάβουν επικαίρους θέσεις πέριξ του ιδρύματος τούτου, ίνα ούτοι επιδοθούν διά διαφόρων μέσων, αφ’ ενός εις διαφόρους τραυματισμούς εις βάρος αστυνομικών υπαλλήλων και πολιτών, αφ’ ετέρου εις βαρείας σωματικάς κακώσεις πολιτών, επενεχθησομένας διά ροπάλων ενισχυμένων με δέρματα και σύρματα, ένα τρίτον εις καταστροφήν κινητών πραγμάτων του Πολυτεχνείου χρησιμευόντων εις κοινό όφελος και εκ τετάρτου εις αθρόας περιϋβρίσεις Αρχής, εμπεριεχομένας εις αναρχικά συνθήματα, άτινα ανεγράφοντο επί των τοιχωμάτων και διοχετεύοντο λάθρα μεταξύ των φοιτητών…”

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 17.10.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

»Και τούτο για να εξασφαλίσει “την επιτυχίαν του όπερ εσχεδίαζε στρατιωτικού πραξικοπήματος της 25 Νοεμβρίου 1973. (…) Το νήμα της συνωμοσίας, που εκδηλώθηκε στα γεγονότα του Πολυτεχνείου, περνά, με τον τρόπο αυτό, στο πραξικόπημα της 25ης Νοεμβρίου, που έρριξε τον Παπαδόπουλο, για να φτάσει στη δεύτερη φάση της δικτατορίας με επικεφαλής τον Ιωαννίδη, στο κορυφαίο της έγκλημα: Την προδοσία (σ.σ. πραξικόπημα στην Κύπρο που αποτέλεσε και αφορμή για την τουρκική εισβολή το 1974)».

Ιωαννίδης κατά Παπαδόπουλου

«Στον θανατοποινίτη Παπαδόπουλο ρίχνει τις ευθύνες του Πολυτεχνείου ο δεύτερος δικτάτορας Δ. Ιωαννίδης. “Δεν έχω προσωπικά καμία ανάμιξη στο Πολυτεχνείο. Αυτό θα φανεί από τη διαδικασία. Πάντως λόγω της φύσεως του θέματος δεν κάνω δηλώσεις” είπε στους δημοσιογράφους. (…)

»Αργότερα πλησίασε και πάλι τους δημοσιογράφους, οι οποίοι τον ρώτησαν αν συνεχίζει να θεωρεί υπεύθυνο του Πολυτεχνείου τον Παπαδόπουλο όπως είχε πει στην ανάκριση. “Aυτό καλύτερα να βγει από την διαδικασία”, απάντησε ο Ιωαννίδης νομίζοντας πως δεν έδωσε συγκεκριμένη απάντηση…

Παπαδόπουλος εναντίον Ιωαννίδη

»Ο θανατοποινίτης Παπαδόπουλος συζητά σε μια γωνιά της αίθουσας με ανταποκρίτρια των “Tάιμς της Νέας Υόρκης” και με μια Γερμανίδα δημοσιογράφο. Τον πλησίασαν και οι Έλληνες δημοσιογράφοι (…)

– ΔΗΜ: Ο Ιωαννίδης λέει ότι δεν έχει καμμία ανάμιξη στα γεγονότα του Πολυτεχνείου.

»Ο θανατοποινίτης πρώην δικτάτορας γουρλώνει τα μάτια του και λέει: «Δεν θέλω κύριοι ούτε το όνομά του να ακούω». (…) Εναντίον του Ιωαννίδη στράφηκε ευθέως και ο συνήγορος του πρώην δικτάτορα κ. Σπύρος Παπασπύρου. «Αυτός δημιούργησε όλη την κατάσταση, αλλά τώρα δεν μπορούμε να το πούμε. Θα φανεί όμως από την διαδικασία. Εμείς δώσαμε εντολή να κατέβει ο στρατός, αλλά είπαμε να μην ανοίξει ούτε μύτη. Τώρα τι κάνανε οι άλλοι…»».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 12.12.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Η απολογία των δικτατόρων

Στις 11 Δεκεμβρίου απολογήθηκαν οι δικτάτορες Παπαδόπουλος και Ιωαννίδης.

«Με τις απολογίες των δύο “κορυφαίων” του δικτατορικού καθεστώτος, του Δημ. Ιωαννίδη και του Γεωργ. Παπαδόπουλου, και του “κομπάρσου” N. Εφέσιου,  (σ.σ. Νικόλαος Εφέσιος, υπουργός Εθνικής Άμυνας, 8 – 25 Νοεμβρίου) τερματίσθηκε χθες η ακροαματική διαδικασία στο Πενταμελές Εφετείο, που δικάζει τους υπευθύνους της σφαγής του Πολυτεχνείου.

»Η θρασύτητα και η προκλητικότητα, με την οποία προσπάθησαν να υπερασπισθούν τον εαυτό τους και όλη την εγκληματική τους δράση, ήταν το μόνο κοινό σημείο των δύο δικτατόρων.

»Κατά τα άλλα, χωρίς να αντιδικούν μεταξύ τους, ακολούθησαν διαφορετική γραμμή.

Τι είπε ο Παπαδόπουλος

»Ο Παπαδόπουλος “έσπασε” επιτέλους τη σιωπή του, για να εκφωνήσει ιταμό πολιτικό λόγο – χωρίς να τον εμποδίσει το δικαστήριο – και δεν αναφέρθηκε στις συγκεκριμένες κατηγορίες που τον βαρύνουν, παρά μόνο για να δηλώσει δημαγωγικά ότι “αναλαμβάνει όλες τις ευθύνες” των συγκατηγορουμένων του και ότι προσφέρει τον εαυτό του “ως εξιλαστήριον θύμα όλης αυτής της τραγικής ιστορίας”.

Τι είπε ο Ιωαννίδης

»Ο Ιωαννίδης επιχείρησε να αντιμετωπίσει μία προς μία τις κατηγορίες που του αποδίδονται και χρησιμοποίησε την ευκαιρία για να προετοιμάσει το έδαφος για την υπεράσπισή του σε μια άλλη δίκη, που φαίνεται να τον απασχολεί περισσότερο: Τη δίκη για την προδοσία της Κύπρου…

»Χωρίς κανένα δισταγμό, ο άλλοτε διοικητής της ΕΣΑ – που τη συμμετοχή της στα γεγονότα του Πολυτεχνείου χαρακτήρισε “μηδενική” – διέψευσε τους ισχυρισμούς των συγκατηγορουμένων του μελών της τότε ηγεσίας του Στρατού, που υποστήριξαν με ιδιαίτερη επιμονή ότι στα στρατιωτικά τμήματα που κινήθηκαν είχε δοθεί εντολή να μην πυροβολούν.

»Η εντολή ήταν να μην πυροβολούν “ασκόπως”, τόνισε. Κανείς δεν διέταξε “παύσατε πυρ”. Kι αυτό από τον φόβο της συνενώσεως λαού και στρατού, που θα μπορούσε να ανατρέψει τη δικτατορία, φόβο που είχε καταλάβει, ύστερα από την ηρωική εξέγερση του Πολυτεχνείου, τον “σκληρό πυρήνα” του δικτατορικού καθεστώτος.

»Θα μπορούσαν να διαλυθούν τα στρατιωτικά τμήματα, αν δεν πυροβολούσαν, ισχυρίσθηκε ο Ιωαννίδης  και επικαλέσθηκε, για να στηρίξει τον ισχυρισμό του, προηγούμενα του…1936 και του εμφυλίου πολέμου.

“Είναι εύκολο πράγμα η διάλυση των τμημάτων, είπε, όταν έλθουν σε επαφή με διαδηλωτές”. Αρνήθηκε, πάντως ότι όσοι πυροβολούσαν είχαν “ανθρωποκτόνον πρόθεσιν», και, ούτε λίγο, ούτε πολύ, απέδωσε τους φόνους και τους τραυματισμούς που σημειώθηκαν σε “αποστρακισμούς σφαιρών” και σε σφάλματα, τα οποία συμβαίνουν “ακόμη και στα στρατόπεδα”».

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 31.12.1975, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

 Η απόφαση

Η δίκη διήρκησε 2,5 μήνες και κατέθεσαν σε αυτήν περισσότεροι από 350 μάρτυρες. Μετά την ολοκλήρωση της ακροαματική διαδικασία και υστερα από σύσκεψη και 6 ημερών, ο πρόεδρος του δικαστηρίου ανακοίνωσε τις ποινές σε βάρος είκοσι από τους κατηγορούμενους, ενώ απάλλαξε τους υπόλοιπους δώδεκα.

• Δημήτριος Ιωαννίδης (επικεφαλής της στρατιωτικής αστυνομίας – ΕΣΑ την εποχή της εξέγερσης): 7 φορές ισόβια για ηθική αυτουργία σε 7 ανθρωποκτονίες από πρόθεση και 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε 38 απόπειρες ανθρωποκτονιών και πρόκληση διάπραξης κακουργημάτων, καθώς και διαρκής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.
• Γεώργιος Παπαδόπουλος (εν ενεργεία δικτάτορας την εποχή της εξέγερσης): 25 χρόνια κάθειρξη για απλή συνέργεια σε ανθρωποκτονίες από πρόθεση και απόπειρες ανθρωποκτονιών, καθώς και δεκαετής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.
• Σταύρος Βαρνάβας (αντιστράτηγος ε.α.): 3 φορές ισόβια για ηθική αυτουργία σε 3 ανθρωποκτονίες από πρόθεση και 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε 17 απόπειρες ανθρωποκτονιών και πρόκληση διάπραξης κακουργημάτων, καθώς και διαρκής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων.
• Νικόλαος Ντερτιλής (ταξίαρχος ε.α.): Ισόβια κάθειρξη και διαρκής στέρηση των πολιτικών του δικαιωμάτων για ανθρωποκτονία από πρόθεση του φοιτητή Μυρογιάννη.

Τέσσερις ακόμα ανώτατοι αξιωματικοί καταδικάστηκαν σε 25 χρόνια κάθειρξη κατά συγχώνευση για ηθική αυτουργία σε συνολικά 12 ανθρωποκτονίες και 56 απόπειρες ανθρωποκτονιών, καθώς και σε δεκαετή στέρηση των πολιτικών τους δικαιωμάτων.

Τέλος, 12 κατηγορούμενοι τιμωρήθηκαν με ελαφρύτερες ποινές, από 5 μήνες έως 10 χρόνια κάθειρξη για διάφορες κατηγορίες, κυρίως για ηθική αυτουργία σε επικίνδυνες σωματικές βλάβες.