Ανακωχή Μουδανιών: Η άπελπις διπλωματική μάχη της ηττημένης Ελλάδας

Στις 3 Οκτωβρίου (20 Σεπτεμβρίου με το παλαιό ημερολόγιο) 1922, λίγες μόλις εβδομάδες μετά την αποχώρηση των δυνάμεων του Ελληνικού Στρατού από τη μικρασιατική ενδοχώρα και την καταστροφή της Σμύρνης, συνεκλήθη στα Μουδανιά, λιμένα στη Θάλασσα του Μαρμαρά (Προποντίδα), διάσκεψη των εκπροσώπων της Αντάντ, της Ελλάδας και της Τουρκίας, προκειμένου να επιτευχθεί η κατάπαυση των εχθροπραξιών και να αποφασιστούν οι επώδυνοι για την ελληνική πλευρά όροι της ανακωχής.

Πέραν του θέματος των Στενών, που αποτελούσε, όπως ήταν αναμενόμενο, ένα ακανθώδες ζήτημα για τους διαπραγματευτές, σημείο τριβής αποτέλεσαν τα όρια υποχώρησης των ελληνικών ενόπλων δυνάμεων και ο συνακόλουθος καθορισμός της νέας ελληνοτουρκικής μεθορίου.

Μάλιστα, οι διαπραγματεύσεις περιέπεσαν σε αδιέξοδο, που διήρκεσε από τις 6 έως τις 9 Οκτωβρίου. Η τουρκική πλευρά, που έδειξε πυγμή στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, αξίωσε την αποχώρηση των ελληνικών στρατευμάτων και του ελληνορθόδοξου πληθυσμού από τα εδάφη της Ανατολικής Θράκης έως τον ποταμό Έβρο, καθώς και από το Κάραγατς, το προάστιο της Αδριανούπολης, αυτήν την εξέχουσα δυτικά του Έβρου. Η ελληνική αντιπροσωπεία επιχείρησε να διαμορφώσει τους καλύτερους δυνατούς όρους για την αποχώρηση του ελληνικού πληθυσμού από τα εδάφη της Ανατολικής Θράκης, αλλά η προσπάθειά της έπεσε στο κενό. Οι εκπρόσωποι της Αντάντ και η Τουρκία καθόρισαν τελικά ως γραμμή υποχώρησης του Ελληνικού Στρατού τον ποταμό Έβρο.

Στις 6:00 το πρωί της 11ης Οκτωβρίου (28ης Σεπτεμβρίου με το παλαιό ημερολόγιο) 1922 το κείμενο της Συνθήκης (Ανακωχής) των Μουδανιών, γραμμένο στα γαλλικά, υπεγράφη από τους αντιπροσώπους της Τουρκίας και των Μεγάλων Δυνάμεων.

Τα μέλη της ελληνικής αντιπροσωπείας αρνήθηκαν να υπογράψουν το κείμενο της Ανακωχής, επικαλούμενα την έλλειψη εξουσιοδότησης προς τούτο. Παρά ταύτα, η ελληνική κυβέρνηση αναγκάστηκε ύστερα από τρεις μόλις ημέρες να συμμορφωθεί προς τις επιθυμίες των νικητών Τούρκων και των Μεγάλων Δυνάμεων και να υπογράψει το κείμενο της Ανακωχής, που αποτέλεσε κατ’ ουσίαν το προανάκρουσμα της περίφημης Συνθήκης της Λωζάννης (24 Ιουλίου 1923).

Βάσει των όσων συνομολογήθηκαν στα Μουδανιά, η Ανακωχή θα ετίθετο σε ισχύ τρεις ημέρες μετά την υπογραφή της, τη νύχτα της 14ης προς την 15η Οκτωβρίου. Οι ελληνικές ένοπλες δυνάμεις ήταν υποχρεωμένες να εγκαταλείψουν την Ανατολική Θράκη εντός ενός δεκαπενθημέρου, οι δε Μεγάλες Δυνάμεις θα επέβλεπαν τη μεταβίβαση της διοίκησης της Ανατολικής Θράκης στις τουρκικές Αρχές εντός 30 ημερών.

Στην τελευταία σελίδα του φύλλου του «Ελευθέρου Βήματος» που είχε κυκλοφορήσει την επαύριον της υπογραφής της Ανακωχής των Μουδανιών, την Πέμπτη 29 Σεπτεμβρίου 1922 (σύμφωνα ασφαλώς με το παλαιό ημερολόγιο, που ήταν ακόμα σε ισχύ), αναφέρονταν τα ακόλουθα σε σχέση με τις κρίσιμες διπλωματικές εξελίξεις που είχαν σημειωθεί την προτεραία:

Η Κυβέρνησις έλαβε χθες την μεσημβρίαν ραδιογράφημα του κ. Μαζαράκη (σ.σ. ο αντιστράτηγος —μετέπειτα ακαδημαϊκός και υπουργός— Αλέξανδρος Μαζαράκης-Αινιάν ήταν ο επικεφαλής της ελληνικής διπλωματικής αποστολής στα Μουδανιά) αγγέλλοντος ότι υπεγράφη παρά των Συμμάχων και του Κεμαλικού αντιπροσώπου το πρωτόκολλον της ανακωχής εν Μουδανίοις. Ο κ. Μαζαράκης προσέθετε εις το τηλεγράφημά του ότι στερούμενος σχετικών οδηγιών δεν υπέγραψεν εκ μέρους της Ελληνικής Κυβερνήσεως, επιφυλαχθείς.

Την υπογραφήν της ανακωχής η Κυβέρνησις είχε πληροφορηθή την πρωίαν και εκ μέρους του Ιταλού πρεσβευτού.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 29.9.1922, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Εκ του τηλεγραφήματος του κ. Μαζαράκη η Κυβέρνησις συνεπέρανεν ότι αι διαβιβασθείσαι προς αυτόν προχθές την εσπέραν οδηγίαι περί υπογραφής του πρωτοκόλλου δεν είχον φθάσει εγκαίρως προς την Ελληνικήν αποστολήν. Ως γνωστόν, διά των οδηγιών της η Κυβέρνησις εζήτει συγχρόνως όπως γίνουν δεκταί παρά της Διασκέψεως και αι τρεις επιφυλάξεις της:

1) Η γραμμή υποχωρήσεως να συμπίπτη προς τα Τουρκοβουλγαρικά σύνορα του 1915 επί του Έβρου.

2) Να χορηγηθή αμνηστεία διά τα πολιτικά αδικήματα εν Θράκη και εν Μ. Ασία και

3) Να γίνη ανταλλαγή αιχμαλώτων.

Η Κυβέρνησις δεν έλαβε το κείμενον της ανακωχής, ίνα δυνηθή να κρίνη αν η απόρριψις των τριών τούτων επιφυλάξεων συνετέλεσεν εις την άρνησιν του κ. Μαζαράκη όπως υπογράψη το πρωτόκολλον ή εάν καθυστέρησαν και αι τελικαί της οδηγίαι, όπως ανεξαρτήτως των ως άνω επιφυλάξεων υπογράψη η Ελληνική αποστολή την ανακωχήν.

Περί την εσπέραν η Κυβέρνησις έλαβε τηλεγράφημα του εν Κωνσταντινουπόλει Αρμοστού κ. Σιμοπούλου αγγέλλοντος ότι ο Στρατηγός Χάριγκτων (σ.σ. ο άγγλος στρατηγός σερ Charles Harington, 1872-1940), επιστρέψας εκ Μουδανιών, ανεκοίνωσε προς αυτόν την υπογραφήν της ανακωχής παρ’ όλων των αντιπροσώπων πλην της Ελληνικής αποστολής, ήτις προέβη ενώπιον της Διασκέψεως εις δήλωσιν, καθ’ ην, στερουμένη ρητών οδηγιών, διετέλει εν αδυναμία να υπογράψη το πρωτόκολλον. Ο κ. Χάριγκτων εξουσιοδότησε τον κ. Σιμόπουλον να τηλεγραφήση προς την Ελληνικήν Κυβέρνησιν ότι δύναται μέχρι του Σαββάτου, ότε άρχεται η εφαρμογή της ανακωχής, ν’ αποδεχθή και να υπογράψη το πρωτόκολλον, διετύπωσε δε και προσωπικήν αυτού σύστασιν προς την Ελληνικήν Κυβέρνησιν, όπως, προς αποφυγήν περιπλοκών, αποδεχθή και αύτη το πρωτόκολλον της ανακωχής.

Μετά την λήψιν του τηλεγραφήματος του κ. Σιμοπούλου συνήλθε την 7ην εσπερινήν ώραν εις το υπουργείον των Στρατιωτικών υπουργική σύσκεψις, ήτις παρετάθη μέχρι της 9ης εσπερινής. […] Μετά την λήξιν της υπουργικής συσκέψεως ανακοινώθηκε ότι η Κυβέρνησις δεν έλαβε το κείμενον της ανακωχής, ίνα κρίνη κατά πόσον ελήφθησαν υπ’ όψιν υπό της Διασκέψεως αι Ελληνικαί επιφυλάξεις, υποθέτει όμως, εκ της δημοσιευθείσης περιλήψεως των όρων της ανακωχής εν τω τύπω, ότι ενεκρίθη τελικώς το σχέδιον του Χάριγκτων, καθορίζον την γραμμήν του Έβρου με την προσάρτησιν και του Καραγάτς εις την Τουρκικήν ζώνην. Η Κυβέρνησις ελπίζει ότι εντός τής σήμερον θα λάβη το πλήρες κείμενον του πρωτοκόλλου, είτε εκ Κωνσταντινουπόλεως παρά του κ. Σιμοπούλου, είτε παρά του επιστρέφοντος σήμερον κ. Μαζαράκη, είτε και παρά του κ. Βενιζέλου, ότε και θα αποφασίση περί της υπογραφής της ανακωχής.

Ο εκ των μελών της Επαναστατικής Επιτροπής κ. Πλαστήρας ανεκοίνωσεν επίσης ότι η Κυβέρνησις, μόλις αποφασίση την υπογραφήν της ανακωχής, θα τηλεγραφήση προς τον Χάριγκτων ως πρόεδρον της Διασκέψεως, δηλούσα ότι αποδέχεται τους όρους και θα υπογράψη το πρωτόκολλον εντός της προθεσμίας.

Κατά τας ιδιαιτέρας μας πληροφορίας, η Κυβέρνησις είνε διατεθειμένη οπωσδήποτε να υπογράψη την ανακωχήν.

*Στην κεντρική φωτογραφία του παρόντος άρθρου εικονίζεται το κτίριο όπου υπεγράφη το πρωτόκολλο της Ανακωχής των Μουδανιών.