Κλασική Εποχή: Η ποίηση στη σκιά των τριών Μεγάλων (Μέρος Β’)

Πέραν των τριών μεγάλων τραγικών και του Ίωνος του Χίου, για τον οποίον κάναμε λόγο στο τελευταίο άρθρο μας, οι αλεξανδρινοί φιλόλογοι είχαν συμπεριλάβει στον Κανόνα των Τραγικών και τον Αχαιό, ο οποίος καταγόταν από την Ερέτρια και έχαιρε εκτιμήσεως κυρίως για τα σατυρικά του δράματα.

Ένας άλλος αξιομνημόνευτος τραγικός ποιητής της Κλασικής Εποχής υπήρξε ο Αγάθων ο Αθηναίος, ο οποίος γεννήθηκε πιθανώς λίγο μετά το 450 π.Χ. και άκμασε προς τα τέλη του 5ου αιώνα π.Χ., δηλαδή στα όψιμα χρόνια της ευριπίδειας ποιητικής παραγωγής. Την περίοδο εκείνη βρέθηκε μάλιστα μαζί με τον Ευριπίδη στη μακεδονική αυλή, στην οποία επέπρωτο και να πεθάνει.

Την ανασύνθεση της προσωπικότητας και του έργου του Αγάθωνος καθιστούν δυνατή μέχρις ενός βαθμού οι σχετικές μαρτυρίες του Αριστοφάνη, του Πλάτωνος και του Αριστοτέλη. Ο πρώτος εξ αυτών, προπάντων στις Θεσμοφοριάζουσες, βάζει στο στόχαστρο της κριτικής του τον Αγάθωνα, τον οποίον περιγράφει –ακολουθώντας προφανώς την οδό της κωμικής υπερβολής– ως ένα θηλυπρεπή και ματαιόδοξο ωραιοπαθή. Μέσω των παρωδιών του ο Αριστοφάνης χλευάζει την υπερβολική λεκτική μεγαλοπρέπεια –μαζί και την αντίστοιχη μουσική– των έργων του Αγάθωνος, ο οποίος είχε επηρεαστεί σαφέστατα από το νεοαττικό διθύραμβο (την επίδραση αυτού είχε δεχτεί και ο Ευριπίδης, όπως φανερώνει ο χορικός λυρισμός του στην όψιμη δημιουργική του περίοδο).

Εξάλλου, στο Συμπόσιον του Πλάτωνος τιμάται η νίκη του Αγάθωνος σε δραματικούς αγώνες που είχαν τελεστεί στα Λήναια (σύμφωνα με τις πηγές, το 417 ή το 416 π.Χ.). Ανάμεσα στους σπουδαίους ομιλητές που υμνούν τον Έρωτα συγκαταλέγεται και ο ίδιος ο τιμώμενος. Το εγκώμιό του, όπως το παρουσιάζει ο Πλάτων, βρίθει από γοργίεια γλωσσικά τεχνάσματα (ηχηρές λέξεις και παρηχητικά σχήματα).

Μια τέτοια λεκτική υπερφόρτωση ωθούσε εκ των πραγμάτων τα λυρικά μέρη της τραγωδίας προς την ανεξαρτησία. Ενδεικτικό της εξέλιξης αυτής είναι ένα χωρίο της Ποιητικής, όπου ο Αριστοτέλης αναφέρει ότι πρώτος ο Αγάθων άρχισε να μετατρέπει τα χορικά σε παραγεμίσματα (εμβόλιμα άδειν) άσχετα προς τη δράση, προς την υπόθεση του δράματος.

Ο εν λόγω νεωτερικός χορικός λυρισμός του Αγάθωνος, ασφαλώς το πλέον εντυπωσιακό γνώρισμα των έργων του, δέχτηκε τα πυρά της κλασικής αττικής κωμωδίας. Το γεγονός αυτό, όμως, δεν πρέπει να μας οδηγήσει στο να παραγνωρίσουμε την αξία του ως δραματικού ποιητή, αξία που παραδέχεται κατ’ αρχήν ο Αριστοτέλης, αλλά ακόμα και ο ίδιος ο Αριστοφάνης ως ένα βαθμό.

*Στη φωτογραφία του παρόντος άρθρου, ο Αγάθων ο Αθηναίος (προτομή του 2ου αιώνα μ.Χ., Ρώμη, Μουσείο Καπιτωλίου, πηγή: Εκδοτική Αθηνών/greekencyclopedia.com).

Κλασική Εποχή: Η ποίηση στη σκιά των τριών Μεγάλων (Μέρος Α’)