Σφαγή του Κατίν: Η διαλεκτική της ιστορίας

Ένα άρθρο μας που δημοσιεύτηκε στο in πριν από έναν ακριβώς χρόνο, στις 13 Απριλίου 2022, ήταν αφιερωμένο σε ένα από τα πλέον ειδεχθή εγκλήματα που διεπράχθησαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στη διαβόητη σφαγή του Κατίν.

Για τους μη γνωρίζοντες, το δάσος του Κατίν, πλησίον της ρωσικής πόλης Σμολένσκ, αποτέλεσε τόπο μαρτυρίου και βάρβαρης εξόντωσης για χιλιάδες αξιωματικούς του Πολωνικού Στρατού και μέλη της πολωνικής διανόησης, που είχαν συλληφθεί προ της ναζιστικής εισβολής στην ΕΣΣΔ (τον Ιούνιο του 1941) από τους Σοβιετικούς και κρατούνταν σε στρατόπεδα αιχμαλώτων πολέμου εντός της σοβιετικής επικράτειας.

Οι ναζιστικές Αρχές είχαν ανακοινώσει πριν από οκτώ ακριβώς δεκαετίες, στις 13 Απριλίου 1943 (η συγκεκριμένη ημερομηνία έχει καθιερωθεί ως Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα της Σφαγής του Κατίν), ότι είχαν ανακαλύψει το χώρο όπου είχαν ταφεί μαζικά οι φονευθέντες Πολωνοί (μεταξύ αυτών, εκατοντάδες εβραϊκής καταγωγής) και είχαν κατηγορήσει τις σοβιετικές Αρχές για τη σφαγή, υποστηρίζοντας ότι αυτή είχε πραγματοποιηθεί από τους Σοβιετικούς το Μάιο του 1940.

Από τη δική τους πλευρά, οι Σοβιετικοί είχαν αρνηθεί κάθε εμπλοκή τους στη σφαγή του Κατίν και είχαν φορτώσει την ευθύνη για το αποτρόπαιο αυτό έγκλημα στους ναζί.

Στο περσινό άρθρο μας είχαμε αναφερθεί στις αλληλοκατηγορίες αυτές και είχαμε προβεί στην παράθεση εντελώς αντικρουόμενων απόψεων αναφορικά με τους αυτουργούς του στυγερού εγκλήματος στο Κατίν. Ως εκ τούτου, παρέλκει μια αντίστοιχη προσέγγιση τού υπό εξέταση ζητήματος στο παρόν άρθρο.

Αντίθετα, θεωρούμε χρήσιμη, με αφορμή τη σημερινή Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα της Σφαγής του Κατίν, την προβολή μιας επιφυλλίδας που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Τα Νέα» στις 12 Δεκεμβρίου 1991. Συντάκτης της επιφυλλίδας αυτής, που έφερε τον τίτλο «Ο Γκορμπατσώφ και ο Χαράλαμπος», ήταν ο λαμιώτης Σπύρος Τσακνιάς (1929-1999), ποιητής, μεταφραστής, δοκιμιογράφος και κριτικός λογοτεχνίας.

Έγραφε, λοιπόν, ο Τσακνιάς το 1991 τα εξής:

Ο Γκορμπατσώφ είναι διάσημος, ο Χαράλαμπος είναι άσημος. Ο Γκορμπατσώφ είναι πρόεδρος μιας μεγάλης χώρας, μιας υπερδύναμης, τραυματισμένης, έστω, ή ξεδοντιασμένης, αλλά υπερδύναμης πάντα, αφού διατηρεί ανέπαφο το τρομερό πυρηνικό της οπλοστάσιο. Ο Χαράλαμπος έχει φροντιστήριο ξένων γλωσσών στα Άνω Πετράλωνα, ένα ευρύχωρο διαμέρισμα στην Καλλιθέα, εξοχικό σπίτι στη Λούτσα, ένα «Τογιότα» με ζυγό αριθμό κι ένα «Φίατ» με μονό, κι όπου να ’ναι αγοράζει και κρις-κραφτ. Ο Γκορμπατσώφ υπήρξε μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος της ΕΣΣΔ, στέλεχος υψηλοτάτου επιπέδου και, ως γνωστόν, κατέληξε γενικός γραμματέας του κόμματος. Ο Χαράλαμπος, ως μη γνωστόν, δεν υπήρξε ποτέ μέλος του ΚΚΕ, αλλά ήταν πάντα φανατικός και αμετακίνητος οπαδός του, εύγλωττος κήρυκας των μαρξιστικών ιδεών, ακατάβλητος υπερασπιστής των κατακτήσεων του σοσιαλισμού σε όλο τον κόσμο, από τη Ρωσία ως την Κούβα και από την Πολωνία ως την Καμπότζη.

Όπως βλέπετε, υπάρχουν ουσιώδεις διαφορές ανάμεσα στον Γκορμπατσώφ και τον Χαράλαμπο. Η σημαντικότερη απ’ όλες όμως είναι ότι ο Γκορμπατσώφ ζητάει συχνά συγγνώμην απ’ όλους, ενώ ο φίλος μου ο Χαράλαμπος δεν ζητάει ποτέ από κανέναν, ούτε καν από μένα, που με έχει προσβάλει κατ’ επανάληψη. Ο Γκορμπατσώφ ζητάει συγγνώμην από τους Ουγγαρέζους για την εισβολή στη Βουδαπέστη, από τους Τσεχοσλοβάκους για τη βάναυση καταστολή της Άνοιξης της Πράγας, από τους Πολωνούς για τη σφαγή του Κατίν, από τους Αφγανούς για τον βρώμικο πόλεμο που εξαπέλυσε εναντίον τους ο Κόκκινος Στρατός, από τους κόκκινους στρατιώτες που εισέβαλαν στο Αφγανιστάν και βάφτηκαν κυριολεκτικά κόκκινοι μέσα στο ίδιο τους το αίμα, από τους Σοβιετικούς πολίτες που υπέστησαν τα πάνδεινα από και υπό τον μπολσεβίκικο σοσιαλισμό.

Ο Χαράλαμπος που με σκυλόβριζε κάθε φορά που αμφισβητούσα την ορθότητα οποιασδήποτε από τις ως άνω μνημονευθείσες δραστηριότητες του αλάνθαστου κέντρου της διεθνούς επανάστασης, ή διαμαρτυρόμουν, ή γινόμουν έξω φρενών, ή τις κατήγγελλα με οργή, ο Χαράλαμπος που αναθεωρητή με ανέβαζε, μικροαστικό στοιχείο με κατέβαζε, αποστάτη με στόλιζε, πουλημένο στην αστική ιδεολογία με έλουζε, ο Χαράλαμπος που επί δεκαετίες με οίκτιρε, με καταφρονούσε και με ελεεινολογούσε, ούτε προς στιγμήν διανοήθηκε να μου ζητήσει συγγνώμην, ακόμα και τώρα που αποδείχτηκε πως όσα υποστήριζα εγώ ήταν σωστά κι όσα υποστήριζε εκείνος ήταν τραγικώς λαθεμένα. Αντίθετα, ο Χαράλαμπος τώρα «μου βγαίνει από τα δεξιά»!

Τις προάλλες συναντηθήκαμε σε σπίτι κοινών φίλων. Δεν είχα καμία διάθεση να τον προκαλέσω, αλλά είχα την άτυχη έμπνευση να αρχίσω μια πρόταση με τη φράση «τώρα που κατέρρευσε ο σοσιαλισμός…» Δεν πρόλαβα να ολοκληρώσω την πρότασή μου, γιατί ο Χαράλαμπος —γρήγορο πιστόλι— με κατακεραύνωσε: «Κανένας σοσιαλισμός δεν κατέρρευσε, γιατί κανένας σοσιαλισμός δεν οικοδομήθηκε ποτέ. Το καθεστώς της Σοβιετικής Ένωσης ήταν καθαρόαιμος κρατικός καπιταλισμός».

«Τότε, ρε Χαράλαμπε», λέω εγώ, νοερώς βέβαια, γιατί δεν βρήκα ποτέ το θάρρος να εκστομίσω όσα σκεφτόμουν για τον Χαράλαμπο και τους ομοίους του, «τι υποστήριζες τόσα χρόνια; Τον κρατικό καπιταλισμό; Και εν ονόματι της ορθόδοξης ιδεολογίας του καπιταλισμού μαστίγωνες εμάς τους αιρετικούς και μας έψελνες τον εξάψαλμο και μας αποκαλούσες αναθεωρητές και προδότες και αντικομμουνιστές; Εν ονόματι του κρατικού καπιταλισμού, ρε Χαράλαμπε, δικαιολογούσες τις διώξεις, τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, τα ψυχιατρεία, τις βάναυσες εισβολές στις άτυχες Λαϊκές Δημοκρατίες; Ο κρατικός καπιταλισμός ήταν το ανώτερο ιδανικό, ο τελικός σκοπός χάριν του οποίου οφείλαμε να δικαιολογούμε και να καθαγιάζουμε τα απάνθρωπα μέσα που χρησιμοποιούσε —για να στέκεται στην εξουσία— το κομματικό ιερατείο, οι διαχειριστές και καρπωτές του κρατικού καπιταλισμού, κατά τη σημερινή σου άποψη, που όταν εμείς τους αποκαλούσαμε νομενκλατούρα εσύ έβγαζες σπυριά;»

Ο Χαράλαμπος, σαν να διάβασε τις σκέψεις μου, κούνησε το κεφάλι περιφρονητικά και μ’ ένα ειρωνικό μειδίαμα στα χείλη μού είπε: «Ποτέ σου δεν κατάλαβες τη διαλεκτική της ιστορίας».

Κάγκελο εγώ. Πάλι από πάνω ο Χαράλαμπος!

Άντε τώρα να συζητήσεις με τους Χαράλαμπους για την ταυτότητα της Αριστεράς σήμερα, το μέλλον του σοσιαλισμού, την επαναδιατύπωση του αιτήματος της κοινωνικής δικαιοσύνης και άλλα ηχηρά παρόμοια…