Όταν οι εφημερίδες ήταν οι ναυαρχίδες της ενημέρωσης

Και ο γράφων και κάποιες χιλιάδες δημοσιογράφων που ανδρώθηκαν και εργάστηκαν στο λειτούργημα της δημοσιογραφίας, μέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 1980, όλοι αυτοί ανήκουν στη γενιά της καθημερινής και περιοδικής έντυπης ενημέρωσης. Στην εποχή των λινοτυπικών μηχανών της τυπογραφίας. Στους χρόνους, όπου το χειρόγραφο για τους περισσότερους ήταν το απόσταγμα ενός αγώνα για την ενημέρωση και βασιζόταν κατά το πλείστον σε υψηλά επίπεδα εγκύκλιων γνώσεων και όχι μόνον, αλλά και σε προσωπικούς οδηγούς αυτομόρφωσης και συνακόλουθης εμπειρίας.

Cursus honorum

Τότε, το να διαβείς την είσοδο ιστορικών εφημερίδων ισοδυναμούσε με εξετάσεις ακαδημαϊκού επιπέδου. Και ανεξάρτητα από αυτό θα έπρεπε ν’ ακολουθήσεις το λατινικό cursus honorum, δηλαδή την υπεύθυνη και παραγωγική διαδρομή αξιωμάτων. Από την άποψη αυτή, δεν ήταν τυχαίο ότι οι διαπρεπέστεροι των διευθυντικών στελεχών των εφημερίδων και περιοδικών ξεκινούσαν σεμνά και ταπεινά, αλλά με ενδόμυχη ευθύνη και σοβαρότητα από το ελεύθερο ρεπορτάζ. Περιγράφοντας και παρουσιάζοντας ακόμη και τα απεχθέστερα και πιο πεζά κοινωνικά θέματα και προβλήματα, με υποδειγματική χρήση του ελληνικού γραπτού λόγου. Κυρίως όμως με κείμενο, που περιέκλειε τα χαρίσματα, όχι της βιαστικής και αβασάνιστης γραφής, αλλά με λόγια που αφύπνιζαν, προβλημάτιζαν και ευαισθητοποιούσαν τον αναγνώστη.

Και θα επιμείνω για λίγο ακόμη για την ποιότητα του κειμένου των εφημερίδων, στην περιγραφή όχι μόνον των σοβαρών αλλά και εύθυμων και φαιδρών εικόνων της καθημερινής ζωής. Ήταν πολλές φορές κείμενα που όχι μόνον τα διάβαζες αλλά και-ας μου επιτραπεί η λέξη-τα ρουφούσες απνευστί. Παράδειγμα ο Δημήτρης Ψαθάς στα «Νέα» ή τα τετράστιχα του «Έμμετρου Ξυπνήματος» του Ασημάκη Γιαλαμά στην «Αυγή», του Νίκου Τσιφόρου, τα κείμενα και η ζωγραφική του Μέντη Μποσταντζόγλου (Μποστ), για να μη προχωρήσω στις επιφυλλίδες του Άγγελου Τερζάκη, του Νίκου Φτέρη, του Νίκου Δημαρά, του Αιμίλιου Χουρμούζιου και αμέτρητων άλλων στις καλύτερες εφημερίδες της εποχής. Χωρίς βέβαια να παραλείψω τους καθημερινούς ευφυέστατους διαξιφισμούς στα ανταγωνιστικά πρωτοσέλιδα μονόστηλα της «Καθημερινής» και της «Εστίας» στην εποχή των αντίστοιχων διευθυντών τους, Ελένης Βλάχου και Αδώνιδος Κύρου…

Η άλλη πλευρά

Θα μπορούσε κανείς να γράφει μερόνυχτα, αλλά προσωπικά ο γράφων έδωσε παραπάνω ενδεικτικά και όχι περιοριστικά δείγματα προσώπων και κειμένων. Απλώς, κέντρισα τη μνήμη αμέτρητων συνομηλίκων, αλλά και προσπάθησα να ερεθίσω  και την εξασθενημένη περιέργεια χιλιάδων συμπαθέστατων νέων που ζουν τη δική τους τύρβη στις σημερινές σειρήνες εφήμερων και μιας χρήσεως ερεθισμάτων. Δικαίωμά τους να ζουν με το λιγότερο κόστος της απάθειας, της αμεριμνησίας και των «επαναστατών χωρίς αιτία» για  να θυμηθούμε και το υπέροχο ομώνυμο φιλμ του Νίκολας Ρέι με τη δυναμική ερμηνεία των Τζέημς Ντιν και Νάταλι Γουντ. Και όμως ορθότερος θα ήταν στο φιλμ αυτό ο τίτλος «Επαναστάτες με αιτία»!

Συνεχίζοντας το σημερινό μου αυτό κείμενο, θεωρώ χρέος μου ν’ αποτίσω φόρο τιμής σε δύο από τις δραστικότερες μορφές του κόσμου της έντυπης ενημέρωσης: Στους λινοτύπες και στους (χωρίς υπερβολές) ηρωικούς εφημεριδοπώλες.

Οι λινοτύπες

Οι λινοτύπες ήταν άριστοι χρήστες του πληκτρολογίου. Αντέγραφαν και τα πιο δύσκολα χειρόγραφα των συντακτών. Με τη βοήθεια των συναδέλφων του τυπογραφείου τα σελιδοποιούσαν «στο μάρμαρο». Εκεί έκαναν τις διορθώσεις και εν συνεχεία τα κείμενα όδευαν στα πιεστήρια. Ο χώρος των τυπογραφείων έμοιαζε με τα γεννητούρια των μαιευτηρίων. Δεν μου επιτρέπεται να ξεχάσω ότι τα στοιχεία, οι λέξεις των κειμένων, έβγαιναν από τα λινοτυπικά μηχανήματα από την τήξη του μετάλλου αντιμόνιον. Από το λιώσιμο αυτό παράγονταν τοξικές αναθυμιάσεις για τις οποίες οι λινοτύπες χρησιμοποιούσαν ως αντίδοτο το παστεριωμένο γάλα.

Το σκληρό επάγγελμα του λινοτύπη στα τυπογραφεία συνδεόταν με τις τοξικές αναθυμιάσεις από το λιώσιμο του αντιμονίου. Οι λινοτύπες έπιναν υποχρεωτικά ως αντίδοτο κατά των αναθυμιάσεων, ολόκληρα μπουκάλια με παστεριωμένο γάλα.

Το μεγάλο πρόβλημα και των πιο έμπειρων λινοτυπών ήταν η ποιότητα γραφής των προς δακτυλογράφηση κειμένων. Τους συντάκτες δυσανάγνωστων χειρογράφων οι λινοτύπες του λέγανε εμπαικτικά «γιατρούς» που βασάνιζαν τους φαρμακοποιούς με τις δυσανάγνωστες συνταγές…

Οι αξέχαστοι εφημεριδοπώλες

Και συνεχίζεται το κείμενό μου αυτό με την ηρωικότερη φρουρά της έντυπης ενημέρωσης: Τους εφημεριδοπώλες, που είναι και η βασική-σπάνια-φωτογραφία του κειμένου μου.

Το περιοδικό του κορυφαίου διανοούμενου και μέλους της Φιλικής Εταιρείας Άνθιμου Γαζή, ήταν ένα από τα επικρατέστερα δείγματα του ελληνικού Διαφωτισμού και υπόδειγμα λαμπράς έντυπης ενημέρωσης.

Η έξοδος των εφημεριδοπωλών, από τα πιεστήρια των εφημερίδων, συνδεόταν με θριαμβευτική είσοδό τους στο ανώνυμο πλήθος. Έσερναν μαζί τους και τρέχοντας ένα βαρύτατο φορτίο από όλες τις ημερήσιες εφημερίδες και διαλαλούσαν όχι τόσο τον τίτλο των εφημερίδων, όσο τα σοβαρότατα γεγονότα με δικά τους εντυπωσιακά λόγια. Δέκα φορές καλύτεροι και από τους πιο λαοφιλείς τελάληδες. Στην περίοδο του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα στην Κύπρο, τα κατορθώματα και οι θυσίες της ΕΟΚΑ γίνονταν γνωστά με τη λαλιά του εφημεριδοπώλη.

Τα βάσανα αλλά και οι ευτυχισμένες στιγμές στα εσωτερικά και εξωτερικά γεγονότα τα διαλαλούσαν με σκηνοθετική μαεστρία αυτοί οι ακάματοι και συμπαθέστατοι βιοπαλαιστές.

Το χτες και το σήμερα

Με λιγότερα λόγια, ήταν μια ρομαντική επανάσταση η έντυπη ενημέρωση. Δεν της έλειψε τίποτε στα δύσκολα αλλά και γοητευτικά της καθήκοντα. Αυτομάτως, το σημερινό μου κείμενο ωθεί τον αναγνώστη σε συγκριτικές εκτιμήσεις του τυπογραφικού χτες με το οπτικοακουστικό και ψηφιακό σήμερα. Ερχόμενος στη θέση του μέσου καλόπιστου δέκτη της ενημέρωσης, χωρίς πάθος ή φόβο, καταλήγω στο συμπέρασμα, ότι οι άπειρες τεχνολογικές δυνατότητες του σήμερα, θα μπορούσαν να ξεπεράσουν τα επιτεύγματα της ρομαντικής επανάστασης της έντυπης ενημέρωσης και να  μη καταντούν συχνά ουραγός σ’ αυτό το γοητευτικό χτες, αλλά υπό τις εξής προϋποθέσεις:

1) Εντατικά και υποχρεωτικά σεμινάρια για τους υπεύθυνους σε όλους τους τομείς ενημέρωσης για την άμυνα και τον στολισμό της ελληνικής γλώσσας κατά το γαλλικό Défense et illustration de la langue française του συγγραφέα Joachim Du Bellay.

Μαζική έξοδος των εφημεριδοπωλών από τα τυπογραφεία-πιεστήρια και πορεία στο πλήθος της πρωτεύουσας.

Χωρίς την προϋπόθεση αυτή, διαιωνίζεται η επαύξηση της σημερινής λεξιπενίας αλλά και γλωσσικής βαρβαρότητας, που μετέτρεψε την οπτικοακουστική και ψηφιακή τεχνολογία από ελπίδα για προοδευτική συνύπαρξη του ρομαντικού χτες με το επαναστατικό σήμερα, σε καταλύτη και αρνητή μιας αξιοπρεπέστατης έντυπης διαπαιδαγώγησης, οδηγώντας έτσι το λαό μας στο σκοτάδι της αμάθειας και στον «έπαινο της μωρίας», στον laus stutitiae, σύμφωνα με τον Έρασμο.

2) Να παύσει η νεοπλουτική ημιμάθεια να μετατρέπει συχνά την οπτικοακουστική και ψηφιακή τεχνολογία σε πυροβόλο χωρίς εκπυρσοκρότηση…