Κωνσταντίνος Μάνος: Έρωτα ακαταμάχητε…

[…]

Είχα παρακαλέσει θερμώς τον ποιητήν Κωνσταντίνον Μάνον, στενώτατον φίλον μου, να μεταφράση την «Αντιγόνην» του Σοφοκλέους διά να την παίξωμεν εις το Βασιλικόν Θέατρον. Ο Κωνσταντίνος Μάνος, ο πολύκλαυστος και αλησμόνητος ποιητής και ενθουσιώδης πατριώτης και λάτρης του ωραίου, μία φύσις εντελώς ξεχωριστή και ιδιότυπος και βαθύτατα αισθητική, ήρχισε να μεταφράζη την «Αντιγόνην» με έναν απερίγραπτον ενθουσιασμόν και με μίαν θείαν έμπνευσιν και με μίαν πεποίθησιν ασάλευτον ότι θα έκαμνε κάτι τι καλόν.

Και πραγματικώς η μετάφρασις εκείνη της «Αντιγόνης» του Σοφοκλέους υπήρξεν ένα αριστούργημα και ένας αληθινός αδάμας της συγχρόνου ελληνικής λογοτεχνίας. Η μετάφρασις ετελείωσε· ο ποιητής μού παρέδωσε το χειρόγραφον. Κανείς δεν εγνώριζε τίποτε. Και γεμάτος από χαράν εζήτησα να ίδω τον βασιλέα διά να του αναγγείλω την προσεχή παράστασιν της «Αντιγόνης» εις το Βασιλικόν Θέατρον.

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 9.3.1928, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Ο βασιλεύς, πλήρης θυμού και κατάπληκτος από την φιλολογικήν αυτήν είδησιν, μου είπε:

– Αλλά δεν ξέρεις λοιπόν ότι ο Μάνος είνε αντιδυναστικός; Ότι επολέμησε και αυτός τον υιόν μου, τον πρίγκηπα Γεώργιον, εις την Κρήτην; Ότι είνε φίλος του Βενιζέλου; Είνε δυνατόν έργον του Μάνου να παιχθή εις το Βασιλικόν Θέατρον;

– Αλλά, Μεγαλειότατε, η φιλολογία δεν έχει καμμίαν σχέσιν με την πολιτικήν. Άλλως τε την «Αντιγόνην» ο Μάνος την μετέφρασε κατά παράκλησίν μου και διά να παιχθή εις το Βασιλικόν Θέατρον. Πώς ημπορώ τώρα εγώ να αρνηθώ την παράστασιν; Τι να του ειπώ; Η θέσις μου είνε πολύ δύσκολος. Με αναγκάζετε να παραιτηθώ…

Ο βασιλεύς έγινε έξω φρενών:

– Και άλλοτε σου είπα ότι εδώ μέσα είνε μοναρχία· έξω είνε το σύνταγμα.

Η συνομιλία διεκόπη αποτόμως, χωρίς ο βασιλεύς να θελήση να λάβη υπ’ όψιν την υποβολήν της παραιτήσεώς μου.

Ο Κωνσταντίνος Μάνος

Το βράδυ εγευμάτισα με τον Μάνον και με τον Κακλαμάνον (σ.σ. ο Δημήτριος Κακλαμάνος ήταν βενιζελικών φρονημάτων διπλωμάτης, δημοσιογράφος και συγγραφέας), οι οποίοι δεν ημπορούσαν να εξηγήσουν την βαθυτάτην αθυμίαν από την οποίαν είχα καταληφθή. Έκρυψα το πράγμα επί ένα σχεδόν μήνα, με την ελπίδα ότι θα ηδύνατο ο βασιλεύς ν’ αλλάξη γνώμην· αλλ’ αντί τούτου, όλοι οι πρίγκηπες και όλοι οι αυλικοί μού επετέθησαν, διότι ετόλμησα ν’ αναφέρω εις τον βασιλέα το όνομα του Κωνσταντίνου Μάνου!

Όταν μετά τινα χρόνον εις τον Κωνσταντίνον Μάνον, όλως εμπιστευτικώς, ανεκοίνωσα τα λαβόντα χώραν, έσκασεν από τα γέλια, δεν εθύμωσε καθόλου, ενθυμούμαι μόνον ότι μου είπε:

– Σε λυπούμαι διά τα μαρτύρια που τραβάς με αυτούς τους ανθρώπους· αλλά σε ευχαριστώ, διότι σε σένα οφείλεται η μετάφρασις της «Αντιγόνης».

Και ο καλός μου φίλος, ο ενθουσιώδης ποιητής, ήρχισε ν’ απαγγέλλη τα θαυμασίως εις την γλώσσαν μας αποδοθέντα χορικά του αρχαίου αριστουργήματος:

Έρωτα ακαταμάχητε,
εσύ που ξενυχτίζεις
στου κοριτσιού τα μάγουλα,
εσύ που αιχμαλωτίζεις
ως και τον πλούσιον άνθρωπο,
και στις καλύβες μπαίνεις.
Και θάλασσα διαβαίνεις,
και θάλασσα περνάς!
Κι’ ούτε κανείς αθάνατος
εγλύτωσε από σένα,
ούτ’ άνθρωπον εφήμερο
δεν άφησες κανένα.
Εσύ που είσαι το λούλουδο
ζωής τυραννισμένης·
εσύ που ξετρελλαίνεις
εκείνον που κρατάς!

Εσύ και δίκιον άνθρωπο
σπρώχνεις στην αδικία·
εσύ και τώρα εσήκωσες
τέτοια φιλονικία.
Κι’ ο πόθος κόρης όμορφης
πιο βασιλεύει ακόμη,
παρά οι μεγάλοι νόμοι
που εδώσαν οι θεοί.

*Απόσπασμα από άρθρο του επιφανούς δημοσιογράφου, θεατρικού συγγραφέα και λογοτέχνη Στέφανου Στεφάνου (1868-1944) για τον Κωνσταντίνο Μάνο. Είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» στις 9 Μαρτίου 1928. Ο Στεφάνου, ο οποίος είχε διατελέσει παλαιότερα (επί βασιλείας Γεωργίου του Α’) διευθυντής του Βασιλικού (μετέπειτα Εθνικού) Θεάτρου, είχε εκθέσει με σειρά δεκαπέντε άρθρων του στην εφημερίδα (υπό τον τίτλο «Αναμνήσεις από το Βασιλικόν Θέατρον») άγνωστες πληροφορίες –εν είδει απομνημονευμάτων– από την κοσμική, πολιτική και θεατρική ζωή της Αθήνας του τέλους του 19ου και των τριών πρώτων δεκαετιών του 20ού αιώνα.

Ο Κωνσταντίνος (Κωστής) Μάνος, ο οποίος είχε γεννηθεί στην Αθήνα το 1869, υπήρξε μια πολυσχιδής προσωπικότητα.

Αφού σπούδασε στο εξωτερικό (στη Γερμανία και στην Αγγλία), έλαβε μέρος σε επαναστατικά κινήματα της Κρήτης, στο Μακεδονικό Αγώνα, καθώς και στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο ως επικεφαλής εθελοντικών σωμάτων (διακρίθηκε στις μάχες της Νικόπολης, της Πρέβεζας και της Μανωλιάσσας).

Επίσης, ο Μάνος ανέπτυξε αξιόλογη πολιτική δράση (μεταξύ άλλων, βουλευτής Αττικής και πληρεξούσιος της Κρητικής Εθνοσυνέλευσης) ως ομοϊδεάτης και συνεργάτης του Ελευθερίου Βενιζέλου, ενώ συνέβαλε στη διοργάνωση των πρώτων σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων στην Αθήνα, το 1896.

Εξάλλου, ο Μάνος, ένθερμος οπαδός του δημοτικισμού, εξέδωσε την ποιητική συλλογή «Λόγια της καρδιάς» και μετέφρασε την «Αντιγόνη» του Σοφοκλή.

Ο Κωνσταντίνος Μάνος απεβίωσε στις 4 Απριλίου 1913, όταν το αεροσκάφος στο οποίο επέβαινε, ένα μονοπλάνο Bleriot XI με χειριστή τον ανθυπολοχαγό Εμμανουήλ Αργυρόπουλο (τον πρώτο έλληνα αεροναύτη, κατά τον Ελευθέριο Βενιζέλο), κατέπεσε κατά την εκτέλεση αναγνωριστικής πτήσεως στην περιοχή του Λαγκαδά Θεσσαλονίκης εξαιτίας μηχανικής βλάβης και εν μέσω σφοδρής κακοκαιρίας.