Κοροναϊός: Άγνωστες παράμετροι και ανεξήγητες εξαφανίσεις στοιχείων δυσκολεύουν την αποκωδικοποίηση της προέλευσής του

Στις 8 Δεκεμβρίου του 2019, ένας λογιστής άρχισε να αισθάνεται άρρωστος.

Δεν πήγαινε στην αγορά τροφίμων Huanan της Ουχάν, όπως θα εξηγούσε αργότερα στους ειδικούς του ΠΟΥ που ερευνούσαν την προέλευση του νέου κοροναϊού.

Δεν είχε ταξιδέψει εκτός της Ουχάν τις ημέρες πριν παρουσιάσει συμπτώματα. Και αν ο κοροναϊός προέκυψε από έναν περίεργο επισκέπτη σπηλιών γεμάτων νυχτερίδες, δεν ήταν εκείνος.

Στην αναζήτηση για την προέλευση της πανδημίας, το επίσημο μονοπάτι τελειώνει στον Ασθενή 1, το πρώτο επιβεβαιωμένο κρούσμα κοροναϊού, η περίπτωση του οποίου περιγράφεται σε πολύ αδρές γραμμές στην έκθεση που εξέδωσαν από κοινού ο ΠΟΥ και η Κίνα τον Μάρτιο.

Δεν ήταν πωλητής στην αγορά, ούτε κυνηγός, ούτε επιστήμονας ιολογικού εργαστηρίου. Ήταν ένας λογιστής, με το επώνυμο Τσεν , που συνήθιζε να ψωνίζει από ένα τεράστιο σουπερμάρκετ.

«Στην πραγματικότητα γνωρίζουμε εντυπωσιακά λίγα πράγματα για την προέλευση της πανδημίας», υποστηρίζει μιλώντας στην Washington Post ο Σεργκέι Ποντ, καθηγητής βιολογίας του Πανεπιστημίου Temple που έχει αναλύσει ορισμένες από τις πιο πρώιμες αλληλουχίες γονιδίων του SARS-CoV-2. «Εξετάζουμε ελάχιστες αλληλουχίες και προσπαθούμε να μάθουμε πολλά για αυτές».

Ακόμη και αναφορικά με τον Ασθενή 1, αυτά που γνωρίζουμε είναι ελάχιστα και ασαφή. Η έκθεση του ΠΟΥ περιλαμβάνει μια ταυτότητα δείγματος αλληλουχίας για εκείνον, την EPI_ISL_403928, η οποία όμως στην πραγματικότητα ανήκει σε άλλο ασθενή, έναν 61χρονο εργαζόμενο στην αγορά που πέθανε από σηπτικό σοκ αφού ασθένησε στις 20 Δεκεμβρίου του 2019, σύμφωνα με την επίσημη βάση δεδομένων του Εθνικού Κέντρου Βιοπληροφοριών της Κίνας.

Το προφίλ του Ασθενή 1 θυμίζει περισσότερο εκείνο του 41χρονου που ανησύχησε τους γιατρούς με τη διάγνωσή του με κοροναϊό στα τέλη Δεκεμβρίου, οδηγώντας τον πληροφοριοδότη, Λι Γουενλιάνγκ στη διαρροή της είδησης στα κοινωνικά δίκτυα.

Όμως σύμφωνα με τη βάση δεδομένων αυτός ο ασθενής παρουσίασε συμπτώματα στις 16 Δεκεμβρίου.

Εκπρόσωπος του ΠΟΥ δήλωσε πως η υπηρεσία αναζητά εξηγήσεις για την απόκλιση στις πληροφορίες.

Όλα αυτά μπορεί να μην είναι ευχάριστα, δεν είναι όμως κατ’ ανάγκην και εντυπωσιακά. Όσο και αν θέλουμε να κατανοήσουμε ποια ήταν η πηγή της πανδημίας, οι επιστήμονες συχνά χρειάζονται χρόνια για να εντοπίσουν τα πρώτα βήματα μιας νέας ασθένειας. Και η κινεζική κυβέρνηση δεν διευκολύνει την κατάσταση, καθώς περιορίζει την πρόσβαση στα δείγματα και στα αρχικά αρχεία, ακόμη και στον ΠΟΥ.

Ερευνητές έχουν συλλέξει ορισμένα στοιχεία, σε μέρη που απέχουν από την Κίνα όσο το Παρίσι ή το Μιλάνο, και τα οποία ενδέχεται να δίνουν κάποιες ενδείξεις για τα όσα συνέβησαν πριν ο Ασθενής 1 εμφανίσει τα πρώτα του συμπτώματα. Ορισμένα δεδομένα είναι ασαφή ή αντικρουόμενα, και οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι δεν αποκλείεται να εμφανιστούν νέες πληροφορίες που θα τα αναιρέσουν.

Προς το παρόν, σύμφωνα με την Washington Post, αυτά είναι όλα όσα γνωρίζουμε:

Στοιχεία από την Ευρώπη

Τρεις ημέρες πριν ασθενήσει ο Ασθενής 1, στις 5 Δεκεμβρίου του 2019, γιατροί στο Μιλάνο είχαν πάρει στοματικό επίχρισμα από ένα 4χρονο αγόρι, που πίστευαν ότι ίσως έπασχε από ιλαρά. Μήνες αργότερα, το δείγμα θα έβγαινε θετικό στο RNA του κοροναϊού. Το συγκεκριμένο περιστατικό, που περιγράφεται σε άρθρο που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Emerging Infectious Diseases, προέρχεται μόνο από μια από αρκετές ευρωπαϊκές μελέτες που δείχνουν ότι ο ιός ενδέχεται να κυκλοφορούσε επί εβδομάδες – αν όχι μήνες – πριν ταυτοποιηθεί για πρώτη φορά.

Ερευνητές στη Γαλλία αναφέρουν ότι εντόπισαν ίχνη του ιού ακόμη νωρίτερα, και συγκεκριμένα τον Νοέμβριο. Ομάδα του Εθνικού Ινστιτούτου για την Έρευνα στην Υγεία και την Ιατρική της Γαλλίας, σε συνεργασία με άλλα ινστιτούτα, εξέτασαν 9.000 δείγματα ορού αίματος που είχαν ληφθεί στο πλαίσιο ενός προγράμματος δημόσιας υγείας, μεταξύ του Νοεμβρίου του 2019 και του Μαρτίου του 2020.

«Εντοπίσαμε αντισώματα στην πρώτη εβδομάδα του Νοεμβρίου, όμως δεν διαθέταμε τους πόρους να προχωρήσουμε βαθύτερα στο παρελθόν», δηλώνει στην Washington Post η Μαρί Ζινς, επιστημονική διευθύντρια του προγράμματος. «Και είναι κρίμα, επειδή τον Νοέμβριο είχαμε επτά εθελοντές που βγήκαν θετικοί, δύο εκ των οποίων την πρώτη εβδομάδα».

Στη σχετική δημοσίευση, η ομάδα της Ζιν αναγνωρίζει το ενδεχόμενο ψευδώς θετικών αποτελεσμάτων, όμως αναφέρει ότι δεν είναι ιδιαιτέρως πιθανό να ισχύει κάτι τέτοιο για όλα τα θετικά κρούσματα.

Και υπάρχει και μια ακόμη πιο αμφιλεγόμενη μελέτη: Σε δημοσίευση του Νοεμβρίου, ερευνητές από την Ιταλία ανέφεραν ίχνη του κοροναϊού ήδη από τον Σεπτέμβριο του 2019, ανακοινώνοντας μάλιστα ότι η έρευνά τους ενδέχεται να «ανατρέψει την ιστορία» της πανδημίας. Επιστήμονες από το Εθνικό Ινστιτούτο για τον Καρκίνο του Μιλάνου και το Πανεπιστήμιο της Σιένα ανέλυσαν σχεδόν 1.000 δείγματα αίματος που είχαν συλλέξει στη διάρκεια του 2019 από μια μελέτη διάγνωσης καρκίνου. Ανέφεραν ότι πάνω από το 10% περιείχε αντισώματα κοροναϊού, συμπεριλαμβανομένων των δειγμάτων που είχαν συλλέξει εντός του Σεπτεμβρίου.

Το αποτέλεσμα ήταν τόσο εντυπωσιακό ώστε ακόμη και ο ΠΟΥ αναγκάστηκε να ζητήσει την εξέταση των δειγμάτων από άλλο εργαστήριο, αυτή τη φορά στην Ολλανδία. Πλέον, η επανεξέταση έχει ολοκληρωθεί, όμως το εργαστήριο αρνήθηκε να δημοσιεύσει λεπτομέρειες, ενώ ο ΠΟΥ στράφηκε εκ νέου στους αρχικούς Ιταλούς ερευνητές.

Ένας εκ των συγγραφέων της αρχικής έρευνας, ο Τζιοβάνι Απολόνε, επιστημονικός διευθυντής του Εθνικού Ινστιτούτου Καρκίνου στο Μιλάνο, υπονόησε ότι υπήρξαν διαφωνίες γύρω από την ερμηνεία των αποτελεσμάτων της επανεξέτασης και σημείωσε ότι η ομάδα του εργάζεται για ένα νέο επιστημονικό άρθρο – που δεν θα φέρει την υπογραφή των Ολλανδών.

«Μπορώ να σας πω πως από τη δική μας οπτική, τα αποτελέσματα ευνοούν την αρχική μας μελέτη, όμως μέσα από ένα πολύ περίπλοκο σενάριο», σημείωσε ο Απολόνε.

Ο Εμανουέλε Μοντομόλι, ένας εκ των συγγραφέων, διατύπωσε σε συνέντευξή του τη θεωρία ότι ενδέχεται να έχουν εντοπίσει ένα «λιγότερο μεταδοτικό» στέλεχος, που δεν προκάλεσε μεγάλες εξάρσεις.

Ορισμένοι γιατροί αμφισβητούν το σενάριο ο ιός να κυκλοφορούσε για τόσο πολύ καιρό χωρίς να γίνει αντιληπτός, και αναφέρουν ότι τα τεστ αντισωμάτων μπορούν να φέρουν ψευδώς θετικά αποτελέσματα.

Άλλη μια μελέτη δείχνει ότι η χαμηλή μετάδοση σε αρχικό στάδιο αποτελεί πραγματική πιθανότητα. Πρόκειται για μια δημοσίευση στο περιοδικό Science τον Απρίλιο, στο πλαίσιο της οποίας οι επιστήμονες πραγματοποίησαν 1.000 προσομοιώσεις έξαρσης του SARS-CoV-2 και διαπίστωσαν ότι δύο στις τρεις φορές η εξάπλωσή του διακοπτόταν. Η συγκεκριμένη επιστημονική ομάδα, μάλιστα, εκτιμά πως η εστία της Ουχάν δημιουργήθηκε ήδη από τον Νοέμβριο, χωρίς όμως να μπορεί να αποκλείσει και το σενάριο κρουσμάτων ακόμη νωρίτερα.

Επιπλέον, μέχρι στιγμής δεν έχει βρεθεί σύνδεση των ευρωπαϊκών «κρουσμάτων» με την Κίνα.

Κινέζοι αξιωματούχοι έχουν υποστηρίξει ότι ο ιός εισήχθη στην Ουχάν από κάποια άλλη χώρα. Αυτή η θεωρία, όμως, μέχρι στιγμής δεν υποστηρίζεται από στοιχεία από άλλες χώρες, ενώ τίθεται εν μέρει υπό αμφισβήτηση και βάσει της γενετικής ομοιότητας του SARS-CoV-2 και γνωστών κοροναϊών των νυχτερίδων στον κινεζικό νότο.

Στην Ουχάν, οι προσπάθειες εντοπισμού ασθενών πριν τον Ασθενή 1 έχουν αποβεί ανεπιτυχείς, παρά την εξαιρετικά προηγμένη τεχνολογία επιτήρησης στη χώρα. Στην έκθεση του ΠΟΥ αναφέρεται πως τοπικά νοσοκομεία εξέτασαν δεκάδες από τα πρώτα ύποπτα κρούσματα, όμως όλα βγήκαν αρνητικά.

Στην πηγή του κοροναϊού

Ο κοροναϊός στην Ουχάν εμφανίστηκε μετά από μια πολύ δύσκολη περίοδο γρίπης, επομένως θα μπορούσε να έχει περάσει απαρατήρητος για καιρό. Τα επίσημα στοιχεία δείχνουν ότι το Νοέμβριο του 2019 καταγράφηκαν πενταπλάσια κρούσματα γρίπης σε σχέση με το 2018, ενώ τον Δεκέμβριο εννιαπλασιάστηκαν.

Ορισμένοι αμερικανοί βουλευτές ζητούν έρευνα για πιθανά κρούσματα στους αθλητικούς αγώνες για τον στρατό που είχαν πραγματοποιηθεί στην πόλη λίγους μήνες πριν, καθώς και σε άλλες τεράστιες συναθροίσεις.

Οι φήμες πάντως κυκλοφορούσαν καιρό πριν. Μια κάτοικος της Ουχάν, η Στέλλα Ζου, λέει στη Washington Post πως θυμάται να ακούει για μια μυστηριώδη πνευμονία σε έναν παιδικό σταθμό στις 8 Δεκεμβρίου του 2019 – την ημέρα που εμφάνισε συμπτώματα ο Ασθενής 1 και ένα μήνα πριν την επίσημη ανακοίνωση. Μια άλλη κάτοικος, η Ζου Γουέι, σημειώνει ότι το πιθανότερο είναι κάποια από τα πρώτα κρούσματα να έμειναν αδιάγνωστα.

«Όλοι όσοι ξέρω αισθάνονται πως ο πραγματικός αριθμός είναι πολύ υψηλότερος από τα επίσημα στοιχεία», υποστηρίζει η Ζου. «Αρχικά ήταν πολλοί εκείνοι που δεν είχαν τη δυνατότητα να κάνουν τεστ ή να λάβουν ιατρική περίθαλψη».

Η έκθεση του ΠΟΥ αναφέρεται σε ύποπτα κρούσματα, σημειώνοντας όμως ότι τα άτομα αυτά δεν ήταν διαθέσιμα για συνέντευξη.

Επιπλέον, ζητά πρώιμα δείγματα από το Αιματολογικό Κέντρο της Ουχάν και ιατιρκά αρχεία από τους Αγώνες του Στρατιωτικού Κόσμου. Ωστόσο, δεν διευκρινίζει αν έχει συμβεί κάτι από όλα αυτά μέχρι στιγμής.

Για το μεγαλύτερο μέρος του 2020, το πρώτο κρούσμα πιστευόταν πως καταγράφηκε σε έναν κάτοικο της Ουχάν που ασθένησε την 1^η Δεκεμβρίου του 2019, ο οποίος όμως στη συνέχεια κρίθηκε από τον ΠΟΥ ότι είχε περάσει κάποια άλλη ασθένεια και κόλλησε κοροναϊό στα τέλη του ίδιου μήνα.

Ασάφειες και εξαφανισμένα στοιχεία

Οι επιστήμονες υποστηρίζουν πως το πιθανότερο είναι ο κοροναϊός να είχε ήδη μολύνει έναν μικρό αριθμό ανθρώπων στην Ουχάν το Νοέμβριο του 2019. Στις 2 Νοεμβρίου, ιταλοί φοιτητές έφτασαν στο Πανεπιστήμιο της Ουχάν με ένα πρόγραμμα ανταλλαγής και την επόμενη εβδομάδα ένα φεστιβάλ έφερε 2.000 άτομα στην πόλη. Στα τέλη του ίδιου μήνα, περίπου 200.000 άτομα, μεταξύ των οποίων και πολίτες 20 διαφορετικών κρατών, συνέρευσαν στην Ουχάν για μια γεωργική έκθεση.

Τον ίδιο μήνα, ένας επιστήμονας που ασχολείται με τη διάσωση της άγριας ζωής πραγματοποίησε επίσκεψη ρουτίνας στην αγορά Huanan για να επιβεβαιώσει ότι δυο χρόνια μετά την προηγούμενη επίσκεψή του εξακολουθούσαν να πωλούνται άγρια ζώα σε κακές συνθήκες υγιεινής. Αργότερα, η ομάδα του θα έγραφε σχετικό άρθρο για το περιοδικό Nature.

Και στις 19 Νοεμβρίου του 2019, το Ινστιτούτο Ιολογίας της Ουχάν πραγματοποίησε την ετήσια εκπαίδευση ασφαλείας του προσωπικού του, όπου και συζητήθηκαν τα προβλήματα που είχαν παρουσιαστεί ως τότε.

Το ινστιτούτο δεν απάντησε σε σχετική ερώτηση της Washington Post, ενώ η ηγεσία του έχει αρνηθεί καθέτως την επαφή της με τον SARS-CoV-2 πριν την πανδημία, όπως και την ύπαρξη διαρροών από το εργαστήριο.

Η έκθεση του ΠΟΥ χαρακτήρισε το ενδεχόμενο διαρροής «εξαιρετικά απίθανο», όμως έκτοτε αρκετοί επιστήμονες έχουν τονίσει ότι παραμένει πιθανό.

Αξιοσημείωτο είναι το ότι, όπως αναφέρει η Washington Post, τα ηλεκτρονικά αρχεία δύο κρατικών τοπικών εφημερίδων πλέον σταματούν στις 5 Νοεμβρίου του 2019, με τον εκδότη να μην απαντά σε σχετικό ερώτημα της αμερικανικής εφημερίδας.

Επιπλέον, τον περασμένο μήνα προκλήθηκε σάλος όταν ανακοινώθηκε πως για άγνωστους λόγους, ερευνητές της Ουχάν είχαν διαγράψει 13 από τις αρχικές αλληλουχίες γονιδίων του ιού.

Ουσιαστικά, το κυριότερο πράγμα που ξέρουμε μέχρι στιγμής, είναι ότι δεν γνωρίζουμε αρκετά.