Το «τέλος του μνημονίου» του ΣΥΡΙΖΑ και ο απολογισμός μιας αποτυχίας

Παρότι η κυβέρνηση επέλεξε το δρόμο της «σεμνότητας» ως προς την αναγγελία της τυπικής λήξης του ελληνικού προγράμματος, ακυρώνοντας την αρχική της επιλογή για «πανηγυρικές» εκδηλώσεις, εντούτοις είναι σαφές ότι η επίσημη κυβερνητική ρητορική, όπως και η ανεπίσημη αναπαραγωγή της από τα διάφορα «φίλια» ΜΜΕ θα επικεντρώσει στην υποτιθέμενη επιτυχία και τους νέους δρόμους ανάπτυξης που ανοίγονται.

Η επιτροπεία ήρθε για να μείνει

Όμως, τα πράγματα είναι αρκετά διαφορετικά. Καταρχάς, αυτό που συμβαίνει είναι το τυπικό τέλος του ελληνικού προγράμματος. Τελειώνει, δηλαδή, η περίοδος όπου  με βάση τους όρους της δανειακής σύμβασης που υπογράφηκε τον Αύγουστο του 2015 η εκταμίευση κάθε δόσης του δανείου περνούσε μέσα από επιτυχείς αξιολογήσεις, που με τη σειρά τους προϋπέθεταν την ψήφιση και υλοποίηση μιας σειράς συμφωνηθέντων μέτρων, που περιλαμβάνονταν στο αρχικό μνημόνιο, στην κατά καιρούς επικαιροποίησή του και στο μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα.

Το τέλος αυτής της τυπικής φάσης δεν σημαίνει και τέλος της αυστηρής επιτήρησης. Αυτή στην πραγματικότητα θα διαρκέσει, με τον έναν ή τον άλλο τρόπο, για όλο το διάστημα που αποπληρώνονται τα δάνεια προς τους θεσμούς.

Μάλιστα, ειδικά για τα επόμενα χρόνια η επιτήρηση αυτή θα είναι ακόμη πιο αυστηρή. Η Ελλάδα όπως και κάθε χώρα που πέρασε από τη διαδικασία του μνημονίου για ένα διάστημα θα υφίσταται ενισχυμένη επιτήρηση. Αυτό ενισχύεται και από το ότι η Ελλάδα έχει δεσμευτεί με το ισχύον μεσοπρόθεσμο πρόγραμμα σε πολύ συγκεκριμένες πολιτικές για το επόμενο διάστημα, που περιλαμβάνουν υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% μέχρι το 2022 και 2,2% έως το 2060 και σειρά μέτρων όπως η μείωση των συντάξεων κατά 18% από τον Ιανουάριο και η μείωση του αφορολόγητου ορίου.

Επιπλέον, από την επιτυχή ή όχι αξιολόγηση της μεταμνημονιακής πορείας της ελληνικής οικονομίας θα εξαρτηθεί το εάν και κατά πόσο η Ελλάδα θα πάρει τα χρήματα από τα κέρδη των ελληνικών ομολόγων (600 εκατομμύρια ευρώ) και από την άρση της ποινής επιτοκίου που είχε επιβληθεί αρχικά (200 εκατομμύρια ευρώ).

Σε αυτή την «ειδική» επιτήρηση που σχετίζεται με τα μνημόνια, έρχεται να προστεθεί η αυστηρή παρακολούθηση όλων των κρατών-μελών και των προϋπολογισμών τους που αποτελεί οργανικό στοιχείο της τρέχουσας φάσης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

Μέσα από θεσμούς όπως το «Ευρωπαϊκό εξάμηνο» οι προϋπολογισμοί των κρατών μελών και συνολικά η οικονομική τους πολιτική, είναι υπό διαρκή παρακολούθηση, ενώ υπάρχουν και προβλέψεις για μηχανισμούς τιμωρητικούς σε περιπτώσεις αποκλίσεων.

Άλλωστε, όλοι καταλαβαίνουμε ότι μια χώρα η οποία θα επιδιώξει να «επιστρέψει στις αγορές» θα εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από τη δυνατότητα να στέλνονται «θετικά μηνύματα» από τους «θεσμούς».

Σε αυτό ας προσθέσουμε και μια σειρά από άλλες παραμέτρους. Για παράδειγμα, τα υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα, ακόμη και εάν υποθέσουμε ότι ισχύει αυτό που λέει η κυβέρνηση και ότι πλέον θα μπορεί να διαλέξει το δικό της «μίγμα δημοσιονομικών μέτρων», δεν αφήνουν πολλά περιθώρια για αλλαγές πολιτικής.

Για παράδειγμα, οι φόροι που αποτελούν τη ραχοκοκαλιά της δημοσιονομικής πολιτικής, όπως ο ΕΝΦΙΑ ή οι αυξημένοι ΦΠΑ, δύσκολα μπορούν να μειωθούν, όπως και δύσκολα μπορούν να μην προχωρήσουν κινήσεις με αντίστοιχο χαρακτήρα, όπως για παράδειγμα τα αυξημένα έσοδα από τη μείωση του αφορολόγητου.

Στο ίδιο πλαίσιο της διαμόρφωσης ενός ούτως ή άλλως ασφυκτικού πλαισίου για την ελληνική οικονομία, μπορούμε να δούμε και άλλες προβλέψεις. Για παράδειγμα, η διαμόρφωση του θεσμικού πλαισίου για τις ιδιωτικοποιήσεις με τον αναβαθμισμένο ρόλο του Υπερταμείου, σημαίνει ότι και σε αυτή την περίπτωση πρέπει να μιλάμε για πορεία προδιαγεγραμμένη.

Ο απολογισμός μιας αποτυχίας

Η κυβέρνηση προσπαθεί να παρουσιάσει ως επιτυχία το ίδιο το γεγονός του τέλους του προγράμματος. Μόνο που αυτό σε πολύ μικρό βαθμό οφείλεται στο ότι το μνημόνιο αυτό, όπως και τα προηγούμενα, πέτυχε το στόχο του.

Απλώς, με την ελληνική οικονομία πιο σταθεροποιημένη, με ένα χρηματοδοτικό μαξιλάρι 24,1 δισεκατομμύρια ευρώ διαθέσιμο από την τελευταία δόση για να καλύψει δανειακές ανάγκες για τους επόμενους τουλάχιστον 20 μήνες, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις απαλλάσσονται από την ευθύνη μιας νέας δανειακής σύμβασης, που θα τις έφερνε αντιμέτωπες με την πολεμική λαϊκιστικών και ακροδεξιών φωνών που θα τις εγκαλούσαν ότι πετούν τα «λεφτά των φορολογουμένων» για τους «τεμπέληδες Έλληνες».

Από εκεί και πέρα ο ίδιος ο απολογισμός του μνημονίου είναι αυτός μιας αποτυχίας.

Ο βραχνάς του χρέους παραμένει

Αυτό φαίνεται πρώτα από όλα στο θέμα του χρέους. Το πρώτο τρίμηνο του 2018, με βάση τα στοιχεία της ίδιας της Eurostat το χρέος ήταν στα 322,568 δισεκατομμύρια ευρώ και στο 180,4% του ΑΕΠ. Στο τέλος του 2014, πριν την ανάληψη της διακυβέρνησης από τον ΣΥΡΙΖΑ και τους ΑΝΕΛ ήταν στο 178,6% και στο τέλος του 2009, όταν θεωρήθηκε μη βιώσιμο ήταν στο 126,7%. Στην πραγματικότητα τα μνημόνια σήμαιναν μια χωρίς προηγούμενο υπερχρέωση της χώρα που με τη σειρά της επιβάλλει τα διηνεκή υψηλά πρωτογενή πλεονάσματα και τη διαρκή επιτήρηση.

Προφανώς και υπάρχουν συσσωρευμένες ευθύνες και των προηγούμενων κυβερνήσεων αλλά και των ευρωπαϊκών θεσμών, ήδη από την αρχική καταστροφική, όπως αποδείχτηκε, επιλογή να συνδυαστεί  ένα επιθετικό πρόγραμμα ιδιωτικοποιήσεων, μείωσης των πραγματικών αποδοχών («εσωτερική υποτίμηση») και ελαστικοποίησης των εργασιακών σχέσεων, με την επιμονή στην αποπληρωμή του χρέους (και όχι τη διαγραφή μεγάλου μέρους του), επιλογή που διαμόρφωσε ένα φαύλο κύκλο ύφεσης και υπερχρέωσης.

Όμως, η ειδική ευθύνη των κυβερνήσεων Τσίπρα-Καμμένου είναι ακριβώς ότι ενώ ήρθαν στην εξουσία εκπροσωπώντας ένα αίτημα σκληρής διαπραγμάτευσης και πραγματικής μείωσης του χρέους, αυτό εξαντλήθηκε σε λεονταρισμούς χωρίς σχέδιο και τελικά σε μια άνευ όρων συνθηκολόγηση σε ένα ακόμη μνημόνιο και ακόμη μία δανειακή σύμβαση με τα γνωστά αποτελέσματα.

Αρνητικό κοινωνικό τοπίο και αναιμική ανάπτυξη

Το κοινωνικό τοπίο κάθε άλλο παρά μπορεί να θεωρηθεί ότι ταιριάζει σε πανηγυρισμούς. Η ανεργία υποχώρησε τον Μάιο κάτω από το «ψυχολογικό» όριο του 20% και έπεσε στο 19,5% αλλά μόνο χαμηλό δεν μπορεί να θεωρηθεί αυτό το ποσοστό. Με τους σημερινούς ρυθμούς απομείωσης θα χρειαστούν τουλάχιστον άλλα 5 χρόνια για να υποχωρήσουμε στα επίπεδα του 2008. Και αυτό εάν δεν επιβραδυνθεί ο ρυθμός αύξησης της απασχόλησης και αποδειχτεί συγκυριακό φαινόμενο το αρνητικό ισοζύγιο προσλήψεων-αποχωρήσεων που έδειξε το σύστημα «Εργάνη» για τον Ιούλιο 2018.

Επιπλέον, σε μεγάλο βαθμό η όποια αύξηση της απασχόλησης στην πραγματικότητα αφορά θέσεις μερικής απασχόλησης σε πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από παλαιότερα. Έτσι το 2017, από τις νέες προσλήψεις, το 54,9% αφορά συμβάσεις μερικής ή εκ περιτροπής εργασίας. Και βέβαια ελαστική εργασία σημαίνει και κακοπληρωμένη εργασία. Στο τέλος του 2017 ο μέσος μισθός των εργαζομένων με μερική απασχόληση ήταν λίγο πιο κάτω από το 400 ευρώ.

Όσο για την ανάπτυξη, η επίτευξη ρυθμού αύξησης του ΑΕΠ 1,4% το 2017 και η πρόβλεψη για ανάπτυξη 1,9% το 2018 και 2,3% το 2019, σε καμία περίπτωση δεν παραπέμπουν σε κάποια ισχυρή αναπτυξιακή δυναμική.

Στην πραγματικότητα, όπως είχε παρατηρηθεί ήδη από τη μικρή ανάκαμψη του 2014, όταν μια οικονομία φτάσει στο αρνητικό όριο μιας καθοδικής πορείας, τότε τείνει να ανακάμπτει, όμως αυτό δεν αναιρεί τις επιπτώσεις της προηγούμενης συρρίκνωσης. Και αυτό γίνεται ακόμη πιο έντονο σε μια οικονομία που θα πρέπει να αντιμετωπίζει και τις επιπτώσεις από τις πολιτικές λιτότητας.

Ούτε βέβαια είναι τυχαίο ότι σε μεγάλο βαθμό η επίτευξη θετικών δημοσιονομικών αποτελεσμάτων ήρθε ως αποτέλεσμα μιας χωρίς προηγούμενο υπερφορολόγησης που λειτουργεί ως φρένο στην όποια αναπτυξιακή δυναμική, την ίδια ώρα που διαμορφώνει και ένα διαρκή πειρασμό φοροδιαφυγής.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι ίδιες οι εκθέσεις της ΑΑΔΕ δείχνουν ότι συχνά τα φορολογικά έσοδα «βελτιώνονται» από έσοδα που αφορούσαν προηγούμενες χρήσεις και τώρα μπαίνουν σε ρύθμιση ή δηλώνονται προς αποφυγή μεγάλων προστίμων.

Στην πραγματικότητα, η ελληνική οικονομία θα παραμείνει μια οικονομία με μεγάλες ανοιχτές πληγές, αναιμική ανάπτυξη, απουσία δυναμισμού και οράματος.

Τα μνημόνια φεύγουν, τα μέτρα έρχονται

Παρότι τα μνημόνια τυπικά τελείωσαν, εντούτοις υπάρχει μια ολόκληρη σειρά από μέτρων, τα οποία η ελληνική κυβέρνηση έχει ήδη αποδεχτεί να εφαρμόσει.

Τα μέτρα αυτά που εντάσσονται στο Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα Δημοσιονομικής Στρατηγικής 2019-2022 θα έχουν συνολικό ύψος 5,118 δισεκατομμύρια ευρώ. Αυτά περιλαμβάνουν

• Την εκ νέου αύξηση των αντικειμενικών αξιών το 2019 έτσι ώστε το 2020 να έχουν εξισωθεί με τις αγοραίες.
• Το πάγωμα της συνολικής δαπάνης για μισθούς στο δημόσιο έως το 2022, που με τη σειρά του επηρεάζει και την πολιτική προσλήψεων.
• Τα συνέχιση του προγράμματος ιδιωτικοποιήσεων.
• Τη διατήρηση του ίδιου αριθμού συμβασιούχων του δημοσίου μέχρι το 2022.
• Από 1/1/2019 καταργείται η «προσωπική διαφορά» στις κύριες και επικουρικές συντάξεις, που σημαίνει πρακτικά μείωση 18% στη συντριπτική πλειοψηφία των συντάξεων.
• Την πλήρη κατάργηση από το 2020 του ΕΚΑΣ.
• Τη μείωση από 1/1/2020 του αφορολόγητου ορίου που πλέον κατεβαίνει στα 6250 ευρώ, κάτι που σημαίνει 650-700 ευρώ περισσότερο φόρο και για τους χαμηλόμισθους.

Το τέλος της ελπίδας

Όμως, ο βασικότερος λόγος για τον οποίο η κυβέρνηση δεν θα έπρεπε να πανηγυρίζει είναι ότι αντιμετώπισε τα μνημόνια με τον πιο εργαλειακό και κυνικό τρόπο.

Ένα κόμμα που ήρθε στην εξουσία εκπροσωπώντας τη δικαιολογημένη οργή και αγανάκτηση και την απαίτηση να σταματήσει μια καταστροφική πολιτική, αποδείχτηκε ότι δεν είχε ούτε στρατηγική ούτε τακτική για να το πετύχει.

Γι’ αυτό και πέρασε από τους λεονταρισμούς στη συνθηκολόγηση και τελικά στην πλήρη εφαρμογή τους με τον πιο κυνικό τρόπο: δεν πιστεύουν στα μνημόνια αλλά τα εφαρμόζουν μέχρι κεραίας για να παραμείνουν στην εξουσία.

Ακόμη χειρότερα: την ώρα που τα εφάρμοσαν πολύ πιο αποφασιστικά από τους προηγούμενους αρνούνται να το παραδεχτούν ή να ομολογήσουν τη συνθηκολόγηση προκρίνοντας την ωραιοποίηση της πραγματικότητα ή τη στρεψοδικία του «φταίνε πάντα οι προηγούμενοι».

Μόνο που με αυτόν τον τρόπο, ο ΣΥΡΙΖΑ που κάποτε ξιφουλκούσε κατά του δόγματος «ΤΙΝΑ» (There Is No Alternative-Δεν υπάρχει εναλλακτική), τελικά να το έχει υπηρετήσει με τον πιο καλό τρόπο.

Όχι μόνο με τη συνθηκολόγηση του 2015 αλλά και με τη εμφανή ανάδειξη της έλλειψης οποιουδήποτε σχεδίου ή προετοιμασίας για μια διαφορετική πορεία, ήταν τελικά ο ΣΥΡΙΖΑ που έστειλε το μήνυμα ότι κανείς δεν μπορεί να έχει μια διαφορετική πορεία.

Μόνο που με τον αρνητικό συνολικό υπολογισμό των μνημονίων και τη διαρκή διαπίστωση ότι η ελληνική κοινωνία έχει γίνει μια κοινωνία μειωμένων προσδοκιών, αυτή ήταν ίσως και η χειρότερη υπηρεσία που προσέφερε η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ.