Ρος Ντέιλι : Αφιερωμένος στη μελέτη της κρητικής μουσικής

Η μητέρα του τον παρότρυνε συνεχώς να ασχολείται με τη μουσική από πολύ μικρή ηλικία. Ο πατέρας του λόγω επαγγέλματος άλλαζε συνεχώς τόπους διαμονής με αποτέλεσμα να μεγαλώσει με ερεθίσματα και βιώματα που αγγίζανε τις κουλτούρες όλων των ηπείρων… Ιρλανδός που γεννήθηκε στην Αγγλία το Σεπτέμβριο του 1952 και το όνομα του Ρος Ντέιλι (Ross Daly) έμελλε να ταυτιστεί με την Κρήτη χωρίς τίποτε να προδιέγραφε την πορεία του, ως ο άνθρωπος που λάτρεψε, λάξεψε, δίδαξε και ταξίδεψε την κρητική λύρα και τη μουσική της μεγαλονήσου, ίσως, όσο κανείς άλλος και δη Κρητικός.

Τα πρώτα του βήματα στη μουσική αφορούσαν την κλασική παιδεία, καθώς και κλασικά όργανα όπως το βιολοντσέλο, το πιάνο, η κιθάρα. Τα συνεχή όμως ταξίδια και οι γνωριμίες του με καλλιτέχνες της Ανατολής, του «ανέδυσαν» την πρωτόγονη σχέση του με δυνατό ενδιαφέρον για όλα όσα αφορούσαν το ανατολίτικο πεντάγραμμο και της Ανατολής τους ήχους.

Μέχρι που η Κρήτη, ο Κώστας Μουντάκης ως δάσκαλος της λύρας και η ταυτότητα τής Κρήτης, το 1975 τον επηρεάζουν σε βαθμό τέτοιο ώστε να πάρει την απόφαση να κατοικήσει και να ταξιδέψει το νησί. Ταξίδι που ήταν και παραμένει γεμάτο με εμπειρίες γνώσεις αλλά και απόψεις για όλα όσα αφορούν τον ιδιαίτερο κόσμο της μουσικής όπως αυτός ξανοίγεται από τη μία άκρη του κόσμου έως την άλλη. Αυτός ήταν κι ο λόγος που το 1982 ίδρυσε το Μουσικό Εργαστήρι Λαβύρινθος, ώστε να βάλει από την πλευρά του, το δικό του λιθάρι στη συλλογή, τη διάσωση, την προβολή παραδοσιακών μουσικών οργάνων από όλο τον κόσμο. Το 2004 υπογράφει ως καλλιτεχνικός διευθυντής του πολιτιστικού προγράμματος των Ολυμπιακών Αγώνων για την πόλη του Ηρακλείου τη διεξαγωγή δεκάδων συναυλιών με εκατοντάδες καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο. Το περιβάλλον και η προστασία του βρίσκονται στα άμεσα ενδιαφέροντα του Ρος Ντέιλι επιμένοντας πως μουσική και περιβάλλον είναι κόσμοι ομόκεντροι και αλληλένδετοι.

«Αν και δεν νομίζω ότι μπορώ να μιλήσω εγώ για όλη την ανθρωπότητα, μπορώ όμως να πω μόνο ότι η μουσική μπορεί να μας δώσει ό,τι ζητήσουμε εμείς από αυτήν. Κάποιος μπορεί να ζητήσει από τη μουσική απλώς να τον συνοδεύσει στη διασκέδασή του, και βεβαίως η μουσική θα το κάνει αυτό. Κάποιος άλλος μπορεί να ζητήσει από τη μουσική να τον πάει πέρα από τα όρια του εαυτού του σε διαστάσεις που κάποιος άλλος, ριζωμένος στην ατομικότητα, δεν μπορεί καν να φανταστεί ότι υπάρχουν. Η μουσική και αυτό μπορεί να το κάνει, για αυτόν, που ξέρει να το ζητήσει και που με την σχετική γνώση και την αφοσίωση του είναι σε θέση να δεχθεί μια τέτοια εμπειρία» αναφέρει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. «Αυτό που είναι η μουσική για τον καθένα εξαρτάται κατά πολύ από τον ίδιο και το πώς την προσεγγίζει».

Μα πάνω από όλα για τον Ρος Ντέιλι η μουσική είναι ισορροπία. Είναι παρέα, είναι πρόκληση.

Στο πόσο σημαντικό είναι το στοιχείο της παρέας, στη ζωή ενός μουσικού ενός καλλιτέχνη ενός ανθρώπου που ταξιδεύει τον κόσμο έχοντας πάντα όμως το λιμάνι του, απαντάει. «Η παρέα… δηλαδή το έμβιο μας περιβάλλον. Στη δική μου περίπτωση αυτό το περιβάλλον απαρτίζεται από ανθρώπους, ζώα και φυτά και προσπαθώ να διατηρήσω μια όσο γίνεται πιο «φυσική» ισορροπία ανάμεσα σε όλα αυτά τα στοιχεία. Η παρέα μας πρέπει να μας ηρεμεί και να μας ξεκουράζει, αλλά ταυτόχρονα πρέπει να μας προκαλεί και να μας δοκιμάζει. Απέναντι στα ζώα και τα φυτά που βρίσκονται στο περιβάλλον μας οφείλουμε να είμαστε έντιμοι και αφοσιωμένοι υπηρέτες, σε σχέση με τους ανθρώπους. Κι είναι καλό να βρισκόμαστε μαζί με ανθρώπους που μας εμπνέουν και που εμπνέονται από μας, να είμαστε σοβαροί συνομιλητές και κυρίως καλοί ακροατές, μα βέβαια να έχουμε κατανόηση ο ένας για τον άλλον περιμένοντας πάντα κάτι καλό από τον άλλον».

Όπως καλό μπορεί να περιμένουν τα παιδιά από αυτή καθ΄ αυτή τη μουσική, όταν είναι μέρος της ζωής τους. «Η εκπαίδευση στη μουσική για τα παιδιά έχει για μένα πολύ μεγάλη σημασία, καθώς έχει ένα σημαντικό ρόλο να παίξει στην ευρύτερη καλλιέργεια ενός ανθρώπου. Ο μέσος άνθρωπος δεν διαθέτει τη διάρκεια και την ένταση συγκέντρωσης που απαιτείται να παιχτεί ένα δεκάλεπτο κομμάτι μουσικής, διότι, απλούστατα δεν έχει μια σχετική εκπαίδευση και εξάσκηση. Ο καθένας όμως μπορεί να αποκτήσει αυτή την ικανότητα με τον πιο ευχάριστο και μάλλον πιο αποτελεσματικό τρόπο, για να την αποκτήσει είναι μαθαίνοντας μουσική. Η μουσική απαιτεί από τον μουσικό να είναι πάντα έτοιμος για μη προβλέψιμες αλλαγές και να είναι σε θέση να τοποθετηθεί απέναντι σε αυτές (ο αυτοσχεδιασμός πχ). Αυτή η ικανότητα θα είναι η πλέον σημαντική και καίρια για τις μελλοντικές γενιές. Πέρα βέβαια από αυτούς και άλλους παρόμοιους λόγους, η μουσική μπορεί να διαδραματίσει ένα κεντρικό ρόλο στη γενικότερη πνευματική ανάπτυξη και καλλιέργεια ενός ατόμου», λέει ο κ. Ντέιλι.

Και με την ευκαιρία κουβέντας με το ΑΠΕ- ΜΠΕ για τα παιδιά και τους νέους, απευθύνεται στους νέους ανθρώπους λέγοντας: «Μπαίνουμε (ή μάλλον ήδη μπήκαμε) στους πιο δύσκολους καιρούς που έχει γνωρίσει ποτέ η ανθρωπότητα. Η καταστροφή αλλά και η σωτηρία του ίδιου του βιοτικού μας περιβάλλοντος βρίσκεται πια στα χέρια μας. Έχουμε αναπτυχθεί σε υπερβολικό βαθμό τεχνολογικά τα τελευταία 100 χρόνια, αλλά πνευματικά, σε πολύ μεγάλο βαθμό, βρισκόμαστε σε εντελώς πρωτόγονα επίπεδα. Τώρα, όχι απλώς είναι καιρός να κάνουμε κάτι για αυτό, μάλλον είναι επιτακτική ανάγκη να δοθεί πολύ μεγάλη έμφασή σε αυτή τη διάσταση της ύπαρξής μας. Όσο συνεχίζουμε ως άπληστοι πίθηκοι, απλώς τρέχουμε ολοταχώς προς τον γκρεμό. Παιδεία, ευελιξία, κριτική σκέψη, ανιδιοτέλεια, και από-χαλιναγώγηση από τους τοξικούς μύθους που μας έφεραν ως εδώ, είναι, κατά την άποψη μου, τα «όπλα» μας του μέλλοντος».

Μιας και μιλάμε για τα όπλα μας ως άνθρωποι για το μέλλον, τον ρωτήσαμε αν η Κρήτη ήταν το δικό του «όπλο» στον αγώνα της ζωής σε ένα παγκόσμιο ταξίδι που κάποτε ξεκίνησε μα ακόμη δεν έχει ολοκληρωθεί. Η Κρήτη έγινε μέρος της ζωής του, πατρίδας του, τόπος δημιουργίας και επικοινωνίας… Τι ήταν όμως αυτό που κυριάρχησε στην επιλογή αυτή και την απόφαση του να γίνει η στέγη του, το λιμάνι του. «Δυο φορές «αποφάσισα» να πάω στην Κρήτη, μια φορά το 1975 μέχρι το 1987 και άλλη μια φορά το 1992 μέχρι σήμερα, αφού ήμουν 12 χρόνια στην Αθήνα τότε. Και τις δυο φορές καταλαβαίνω εκ των υστέρων ότι δεν ήταν ακριβώς «απόφαση» αλλά μια αυτονόητη κίνηση μέσα σε μια πορεία που καθορίζεται από πολύ περισσότερους παράγοντες από τις δικές μου «επιλογές» μόνο. Βέβαια, κάπως έτσι είναι η πορεία όλων μας στην ουσία, είτε το καταλαβαίνουμε είτε όχι. Απλώς όσοι έχουμε περάσει σε ηλικίες άνω των εξήντα το βλέπουμε αρκετά καθαρά πλέον. Για να το πω πιο απλά, βρίσκομαι στην Κρήτη επειδή η ίδια μου η φύση με οδήγησε εδώ και έτσι η «φυσική» μου θέση είναι εδώ».

Από το 1975 έχει αφιερωθεί στη μελέτη της κρητικής μουσικής. Στην ερώτηση αν βρίσκει διαφορές από το χθες στο σήμερα, στο αν επίσης υπάρχει θετική εξέλιξη στα ακούσματα ή αν έχει κάποιο παράπονο, απαντάει: «Το σίγουρο είναι ότι υπάρχει εξέλιξη, και βέβαια καμία εξέλιξη δεν είναι αμιγώς θετική η αρνητική. Εμείς απλώς έχουμε την υποχρέωση και τη δυνατότητα να κάνουμε τις δικές μας επιλογές μέσα από αυτά που προσφέρονται. Σαν γενική τάση μπορώ όμως να πω το εξής: Η κρητική μουσική είναι κατά βάση μια απλή μουσική και εκεί ακριβώς βρίσκεται η ομορφιά της. Οι φόρμες και οι δομές της έχουν κάτι το απλό (όχι απλοϊκό) και ανεπιτήδευτο και, όπως το κάθε τι αυθεντικό και απλό, η κρητική μουσική διακρίνεται από λεπτές και ευαίσθητες ισορροπίες. Εκεί ακριβώς βρίσκεται η μεγάλη πρόκληση για αυτούς που θέλουν να ασχοληθούν δημιουργικά μαζί της. Για να κάνει κανείς παρεμβάσεις που είναι όντως δημιουργικές και ανανεωτικές σε μια μουσική που διακρίνεται από την απλότητα απαιτείται βαθιά γνώση, ωριμότητα και λεπτούς χειρισμούς. Αυτά τα χαρακτηριστικά δυστυχώς σπανίζουν στην εποχή μας που τα θέλει όλα γρήγορα και που συχνά μπερδεύει το ακραίο με το πρωτοπόρο, την ανανέωση με την ανατροπή, και το πρόχειρο με το άμεσο. Δύσκολοι καιροί……».

Ιρλανδία.. Κόσμος… Κρήτη… Χουδέτσι. Αναρωτηθήκαμε στο ΑΠΕ- ΜΠΕ αν με δύο λόγια μπορεί να αποτυπωθεί μιας ζωής πορεία. «Είμαι στην καταγωγή Ιρλανδός, αλλά λόγω πολύ περιορισμένων βιωμάτων στη συγκεκριμένη χώρα είμαι μάλλον ένα κακό δείγμα Ιρλανδού. Οι συνθήκες των νεανικών μου χρόνων ήταν τέτοιες που μεγάλωσα σε διάφορες χώρες (Αγγλία, Καναδάς, ΗΠΑ, Ιαπωνία). Στη συνέχεια ταξίδευα και διέμεινα σε χώρες της Ασίας στο πλαίσιο των μουσικών μου αναζητήσεων και κατέληξα στην Ελλάδα (κυρίως Κρήτη) όπου μένω τώρα 43 χρόνια. Μου είναι εντελώς ξένη η εμπειρία τού να έχω γεννηθεί και μεγαλώσει σε ένα συγκεκριμένο τόπο και στα πλαίσια ενός συγκεκριμένο πολιτισμού. Και έτσι ό,τι υπάρχει σε μένα από την έννοια της εθνικής ταυτότητας (εάν έχει απομείνει τίποτα) προφανώς θα διαφέρει σημαντικά από αυτό που βιώνει ο περισσότερος κόσμος. Εγώ ωστόσο δεν αισθάνομαι καμία έλλειψη εξαιτίας αυτής της ιδιομορφίας, και ίσα- ίσα αισθάνομαι πάρα πολύ τυχερός που η ζωή μου πήρε αυτή την εξέλιξη. Όλοι είμαστε κάτοικοι του ίδιου πλανήτη, άρα πατριώτες, κι όλοι έχουμε όφελος από τη χαρά των άλλων και ζημιά από τη δυστυχία τους. Πολύ καλό θα ήταν να το καταλάβουμε καλά αυτό».

Πώς αντιδράτε στους χαρακτηρισμούς «εκκεντρικός», «χίπις», που σας έχουν αποδοθεί κατά καιρούς; «Δεν ασχολούμαι καθόλου με τους διάφορους χαρακτηρισμούς που μου έχουν αποδοθεί από ανθρώπους που δεν με ξέρουν καν. Λαμβάνω όμως πολύ σοβαρά υπόψη μου την καλοπροαίρετη και εποικοδομητική κριτική που μου ασκούν οι πραγματικοί μου φίλοι».

Φίλη ή μητέρα η Ελλάδα, μπορεί άραγε να έχει πληγώσει έναν καλλιτέχνη του κόσμου που όμως η Θάλασσα του είναι η Μεσόγειος και λιμάνι του το Κρητικό Πέλαγος; «Και να έχει συμβεί αυτό καμία φορά, δεν έχει καμία ιδιαίτερη σημασία για μένα, και φαντάζομαι ούτε για την Ελλάδα», απαντάει με όση ψυχική χάρη μπορεί να έχει ένας άνθρωπος όπως ο Ρος Ντέιλι ο οποίος μόλις του αναφέρεις απλές φράσεις, απλές λέξεις, είναι έτοιμος να καταθέσει όχι μόνο άποψη αλλά και προτροπή.