Πένθιμα και επαναστατικά τραγούδια πυροδοτούν την αραβική αλληλεγγύη υπέρ των Παλαιστινίων

Μόλις δύο νότες έπαιξε ο οργανοπαίχτης με το ούτι του, όταν μια «αχτίδα αναγνώρισης» απλώθηκε στα πρόσωπα των Αιγυπτίων που είχαν συγκεντρωθεί ένα βράδυ σε μια ιστορική συνοικία του Καΐρου.

Μαζί με τους μουσικούς που βρίσκονταν στη σκηνή, το κοινό τραγούδησε τoυς περίφημους εναρκτήριους στίχους: «Ω, Παλαιστίνιοι!» Μέχρι τον δεύτερο στίχο -για τους νεκρούς και τους εκτοπισμένους- χτυπούσαν παλαμάκια στον ρυθμό των τυμπάνων ενώ τραγουδούσαν δυνατά για μια κοινωνία που σφυρηλατήθηκε μέσα στο σπαραγμό για μια από τις μακροβιότερες και βαθύτερες πληγές της Μέσης Ανατολής.

«Διεισδύουν στην ψυχή σου»

Το τραγούδι, «Ya Falasteeniya», δημιουργήθηκε πριν από 50 και πλέον χρόνια ως κραυγή για συσπείρωση μετά την ήττα των Αράβων στον πόλεμο του 1967 με το Ισραήλ.

Το κυρίως νεανικό κοινό εκείνο το βράδυ το τραγούδησε για να τιμήσει τους νεκρούς – τους περισσότερους από 20.000 Παλαιστίνιους που σκοτώθηκαν στον πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα, αφού μαχητές της Χαμάς σκότωσαν 1.200 ανθρώπους στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου.

«Οι ηχογραφήσεις αυτών των καλλιτεχνών λεηλατήθηκαν το 1948», δήλωσε ο Brehony. Ορισμένες φυλάχθηκαν σε ισραηλινά αρχεία. «Άλλες διασκορπίστηκαν, όπως και οι ίδιοι οι άνθρωποι»

Το κλασικό τραγούδι αποτελεί μέρος μιας πλούσιας μουσικής παράδοσης που κληροδοτείται -και εμπλουτίζεται- σε κάθε ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση. Οι στίχοι για την εξορία και την αντίσταση έχουν διαρκέσει επειδή η σύγκρουση έχει διαρκέσει. Σε βίαιες συγκυρίες, η μουσική ήταν μια υπενθύμιση για αλληλεγγύη, μια καταγραφή των παραπόνων του παρελθόντος και μια διέξοδος.

«Όλες οι αραβικές χώρες τραγουδούν τέτοιου είδους άσματα», δήλωσε ο Χάνι Ελ Χαμζάουι, ένας καλλιτέχνης που συμμετείχε στο μουσικό σύνολο εκείνο το βράδυ. «Διεισδύουν στην ψυχή σου».

Λίστες αναπαραγωγής με τίτλους όπως «Παλαιστινιακοί Ήχοι» και «Παλαιστίνη για πάντα» έχουν εμφανιστεί στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στις  μουσικές streaming υπηρεσίες από τότε που ξέσπασε ο πόλεμος, συνδυάζοντας παλαιότερους στίχους που μιλούσαν για απαλλοτρίωση και ξεριζωμό με νεότερους, πιο επαναστατικούς και μαχητικούς.

«Ουσιαστικά λένε άντε γαμ**ου στην κατοχή», δήλωσε ο Andrew Simon, ιστορικός της ποπ κουλτούρας στον αραβικό κόσμο στο Πανεπιστήμιο Dartmouth. Το in-your-face (επιθετικό) στυλ, είπε, «είναι αρκετά διαφορετικό από [τον Λιβανέζο σούπερ σταρ] Fairuz που τραγουδούσε τη δεκαετία του ’70 και του ’80 για την ιστορία μιας γέφυρας από την οποία εκδιώχθηκαν οι Παλαιστίνιοι».

Τους τελευταίους δύο μήνες, καλλιτέχνες από την περιοχή κυκλοφόρησαν έναν «ωκεανό» τραγουδιών με θέμα τη Γάζα σε διάφορα είδη μουσικής.

Οι νεαροί που διαθέτουν γνώση των μέσων ενημέρωσης προσθέτουν αγγλικούς υπότιτλους και τα διαδίδουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, ελπίζοντας να κερδίσουν νέους ακροατές στη Δύση, η οποία έχει δει μεγάλες διαδηλώσεις υπέρ των Παλαιστινίων στην Ουάσιγκτον, το Παρίσι και το Λονδίνο.

Αλλά ο βασικός κοινό-στόχος παραμένει ο αραβικός κόσμος, ιδίως οι νεότερες γενιές που δεν θυμούνται τις προηγούμενες συγκρούσεις.

Ο Αιγύπτιος ράπερ Ganainy κυκλοφόρησε τον περασμένο μήνα ένα single που είναι γεμάτο με παραπομπές στην κατοχή και τη γεωγραφία, «μεταφέροντας κάποιο χάρτη και κομμάτια της ιστορίας, ακόμα κι αν είναι απλώς ένα τραγούδι».

«Συγγνώμη που το δέρμα μου δεν είναι λευκό»

Ένα άλλο θέμα που διέπει τις πρόσφατες μουσικές επιτυχίες είναι τα διπλά στάνταρ των δυτικών πολιτικών.

Το αιγυπτιακό ροκ συγκρότημα Cairokee, με περισσότερους από 3,2 εκατομμύρια συνδρομητές στο YouTube, κυκλοφόρησε ένα πένθιμο κομμάτι που ανοίγει με μια ατάκα για τη διάσωση θαλάσσιων χελωνών αλλά τη θανάτωση «ανθρώπινων ζώων», που αποτελεί αναφορά στην απάνθρωπη ορολογία ενός Ισραηλινού αξιωματούχου για τους Παλαιστίνιους.

«Τα παλαιότερα τραγούδια ήταν πιο μελαγχολικά. Τα νεότερα είναι πιο εξεγερτικά, πιο καυστικά απέναντι στο σύστημα»

Το συνοδευτικό εξώφυλλο δείχνει ένα άγαλμα της Ελευθερίας με δύο πρόσωπα, με τη μία πλευρά να είναι ένας διάβολος.

Το θέμα διέπει επίσης τους στίχους του «Rajieen», που σημαίνει «Θα επιστρέψουμε», μιας συνεργασίας 25 καλλιτεχνών της Μέσης Ανατολής από διαφορετικά είδη. Σε ένα τμήμα, ένας ράπερ αντιδρά στον γενικό χαρακτηρισμό των Παλαιστινίων ως τρομοκρατών και ένας άλλος ραπάρει στα αραβικά: «Συγγνώμη που δεν είμαι από την Ουκρανία. Συγγνώμη που το δέρμα μου δεν είναι λευκό».

Ο βίαιος μαζικός ξεριζωμός του 1948

«Τα παλαιότερα τραγούδια ήταν πιο μελαγχολικά. Τα νεότερα είναι πιο εξεγερτικά, πιο καυστικά απέναντι στο σύστημα», δήλωσε η Ghada Eissa, μια 26χρονη Αιγύπτια που φορούσε ένα κολιέ με έναν μικροσκοπικό παλαιστινιακό χάρτη που αγόρασε πρόσφατα.

Η Eissa βρισκόταν σε μια καφετέρια με μια φίλη της, την Yassmina Orban, 25 ετών, η οποία ξεθάβει παλαιότερα παλαιστινιακά τραγούδια για να ακούσει.

«Βλέπουμε τους ανθρώπους μας να σκοτώνονται κάθε μέρα», είπε η Orban, με τα μάτια της δακρυσμένα.

Τα τραγούδια για τον αγώνα των Παλαιστινίων ξεκινούν από τη Νάκμπα, που στα αραβικά σημαίνει «καταστροφή», τον όρο που χρησιμοποιείται από τους Παλαιστίνιους για τον βίαιο μαζικό ξεριζωμό που συνέβη το 1948 κατά τη δημιουργία του Ισραήλ.

Οι παλιές λαϊκές μελωδίες για τον αποχωρισμό των εραστών απέκτησαν νέο νόημα καθώς οι οικογένειες χωρίζονταν από τα εδάφη τους, δήλωσε ο Louis Brehony, ακαδημαϊκός με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο, του οποίου το βιβλίο «Palestinian Music in Exile: Voices of Resistance» κυκλοφόρησε τον περασμένο μήνα.

Η Νάκμπα διέκοψε επίσης μια πιο κοσμοπολίτικη παλαιστινιακή μουσική σκηνή, η οποία εμπνεύστηκε από τους Αιγύπτιους σταρ της εποχής που βρίσκονταν στη διπλανή πόρτα. Λίγα πράγματα έχουν απομείνει από αυτό το κίνημα σήμερα.

«Οι ηχογραφήσεις αυτών των καλλιτεχνών λεηλατήθηκαν το 1948», δήλωσε ο Brehony. Ορισμένες φυλάχθηκαν σε ισραηλινά αρχεία. «Άλλες διασκορπίστηκαν, όπως και οι ίδιοι οι άνθρωποι».

«Η Γάζα βρίσκεται στις καρδιές των Αράβων»

Καθώς η σύγκρουση εξελισσόταν και οι Παλαιστίνιοι μαχητές έπαιρναν τα όπλα, τα μουσικά μοτίβα μετεξελίχθηκαν από την τραγωδία και τη λαχτάρα στη σθεναρότητα και την αντίσταση. Οι Άραβες καλλιτέχνες που υπερασπίστηκαν τον αγώνα συχνά καταδιώκονταν από τα αυταρχικά καθεστώτα, τα οποία ήταν ανήσυχα όταν μιλούσαν για τουφέκια και εξέγερση.

Καθώς τα τραγούδια του Sheikh Imam απαγορεύονταν να ακουστούν στο ραδιόφωνο, διαδόθηκαν μέσω άτυπων ηχογραφήσεων σε κασέτες που έκαναν ο Ιμάμ και ο επί χρόνια συνεργάτης του, ο ποιητής Αχμέντ Φουάντ Νεγκμ. Οι δύο τους φυλακίστηκαν επανειλημμένα για ανατρεπτικούς στίχους που τραγουδούν ακόμη και σήμερα οι Αιγύπτιοι ως μέσο για να παρακάμψουν την απαγόρευση των διαδηλώσεων από την κυβέρνηση.

Αυτή ήταν η εμπειρία του Sheikh Imam, ενός εμβληματικού Αιγύπτιου τραγουδιστή και συνθέτη του κλασικού «Ya Falasteeniya».

Στην τελευταία παράσταση, οι μουσικοί της Sheikh Imam Society τραγούδησαν επίσης το «Nixon Baba» – ένα καυστικό ερμηνευτικό σχόλιο για την επίσκεψη του προέδρου Richard M. Nixon στην Αίγυπτο το 1974 – αλλά αναθεώρησαν μια γραμμή σε «Biden Baba», ένα σχόλιο για την υποστήριξη της αμερικανικής κυβέρνησης στον πόλεμο του Ισραήλ στη Γάζα.

«Με τις φρικαλεότητες που συμβαίνουν … βρήκα τον εαυτό μου να γυρίζει πίσω στον Σεΐχη Ιμάμ», δήλωσε ο Μαχμούντ Εζάτ, ο διευθυντής της εταιρείας που είναι αφιερωμένη στην κληρονομιά του τραγουδιστή. «Η Γάζα βρίσκεται στις καρδιές των Αράβων».

*Mε πληροφορίες από WSP | Κεντρική φωτογραφία θέματος: Ο Παλαιστίνιος μουσικός Khader El-Bayed, ο οποίος μετέτρεψε το σπίτι του σε μουσικό χώρο, εκπαιδεύει άνδρες στο πώς να χρησιμοποιούν μουσικά όργανα στην πόλη της Γάζας, 7 Νοεμβρίου 2021. Η φωτογραφία τραβήχτηκε στις 7 Νοεμβρίου 2021. REUTERS/Mohammed Salem