Αδίστακτη απρονοησία

Πατριδοκαπηλία. Και δεν είναι μόνο εξόφθαλμες περιπτώσεις του παρελθόντος, όπως του δικτάτορα Ιωαννίδη που «απειλούσε» εισβάλλοντας να πάει μέχρι την Κωνσταντινούπολη, μετά το πραξικόπημα που ο ίδιος οργάνωσε στην Κύπρο, τη συνακόλουθη τουρκική εισβολή και την απόλυτη στρατιωτική αδράνεια Μπονάνου και δικτατορικού καθεστώτος. Υπάρχει μια πατριδοκαπηλία πλατιά, διαβρωτική και συνεχής. Καταλογίζουν στην Αριστερά μειωμένο εθνικό φρόνημα «γιατί είναι διεθνιστές», «ανθέλληνες» κ.λπ. Χοντροκομμένες και αγράμματες κουβέντες, εκτός κάθε επιστημονικής τεκμηρίωσης, αλλά εκστομίζονται πανεύκολα. Την περίοδο των «Πρεσπών» (με τις αθλιότητες περί μη μείωσης των συντάξεων, έναντι της Συμφωνίας), την περίοδο της προσφυγικής έκρηξης, όπου διακινούντο απόψεις περί «ισλαμοποίησης» από αυτούς ακριβώς που αρνούνταν να πάνε τα προσφυγόπουλα στο ελληνικό σχολείο. Η απαγόρευση ελληνομάθειας ήταν μια πράξη πατριωτισμού!

Είναι βέβαιο ότι με τις οικονομικές και λοιπές κρισιακές καταρρεύσεις, με αυτή την αλυσίδα συνδυασμένων αποδομήσεων, έχει διαμορφωθεί μια βαθιά ανάγκη ταυτοτικής επιβεβαίωσης. Μεγάλο μέρος του λαού νιώθει εκμηδενισμένο ταυτοτικά και ζητεί αναπλήρωμα. Αυτό το εκμεταλλεύτηκαν και ακροδεξιά στοιχεία, αλλά και τυχοδιώκτες μιας δεξιάς πολιτικής, δημιουργώντας, συχνά συνθήκες εθνικιστικής οξύτητας. Αλλά αυτό το στοιχείο καριερίστικης ευτέλειας που εκμεταλλεύεται παραχαρακτικά την έννοια της πατρίδας δεν αίρει τη θεμελιώδη συγκροτησιακή αναμόρφωση που συμβαίνει στο εσωτερικό της ελληνικής κοινωνίας (αλλά και ευρύτερα, πολλών ευρωπαϊκών χωρών). Τα στοιχεία αυτοαναγνώρισης είναι πολύ σημαντικά, προκύπτοντα από την αλληλουχία οικονομικών καταστροφών και των πολιτιστικών ρηγμάτων που αυτές οι καταστροφές δημιουργούν. Οταν παραλείπεις (συστημικά και πολιτικά) τον πολίτη, αυτός ψάχνει τρόπους αυτοεπισήμανσης, εγγραφής, έκφρασης.

Η ανάγκη ταυτοτικής επιβεβαίωσης, αυτή η εύλογη, ευεξήγητη και ανεπεξέργαστη ευαισθησία, ενίοτε εξελίσσεται σε μια παρόξυνση με εθνικιστικά χαρακτηριστικά, αλλά δεν την εξουδετερώνεις με εύκολες ενοχοποιήσεις ή καταστολή. Για παράδειγμα, στις φάσεις της προσφυγικής έκρηξης, υπήρχαν (και συνεχίζουν να υπάρχουν), προβλήματα ιδεολογικής συνοχής (και οι ρατσιστικές ακρότητες είναι ο βασικός μηχανισμός παραγωγής ρηγμάτων) αλλά υπήρχαν και προβλήματα αστικής και διοικητικής λειτουργικότητας. Π.χ. δεν αρκούσαν οι περιορισμένες υποδομές μιας περιοχής (νοσοκομεία, διοικητικοί, επισιτιστικοί μηχανισμοί κ.λπ.) για να εκτονώσουν μεγάλες πληθυσμιακές πιέσεις. Το γεγονός γεννούσε κοινωνική δυσφορία, συγκρούσεις. Πολλές ιδεολογικές στρεβλώσεις με ρατσιστική ή ακροδεξιά εξέλιξη ξεκινούσαν από λειτουργικές δυσλειτουργίες και διοικητική αφλογιστία.

Σήμερα, πολύ εύκολα και με κάθε αφορμή, ενεργοποιούνται τα ρήγματα στο κοινωνικό συνεχές. Και στα ζητήματα του Εβρου και στο ζήτημα της τραγωδίας έξω από την Πύλο, διεγείρεται μια υπόγεια κοινωνική ανασφάλεια, ένα υποκείμενο τραύμα, δηλαδή ένας συνδυασμός βιώματος, αναλυτικής αδυναμίας και πολιτικής πονηρίας που εσωτερικεύεται από τους πολίτες ως γενική αδυναμία, ως ήττα. Από τη μια αδυνατεί το πολιτικό σύστημα να αναλύσει τα φαινόμενα και από την άλλη, ιδίως η συντηρητική παράταξη, θέλει να ρίξει τις ευθύνες (όπως άλλωστε το συνηθίζει), σε κάποιον «Χατζηπετρή».

Οι πολιτικαντισμοί είναι ένα θέμα μέσα στην καθημερινή πολιτική τύρβη, η αναλυτική όμως και ερμηνευτική αδυναμία είναι το σοβαρότερο. Για παράδειγμα δεν μπορεί στη περίπτωση του Προξενείου, η συντηρητική παράταξη που κυβερνά τα τελευταία τέσσερα χρόνια και έχει μεταδικτατορικά κυβερνήσει συνολικά 23 χρόνια, να χειρίζεται το θέμα σαν έκπληκτος και αμέτοχος θεατής. Ή να το σηκώνει ανοήτως. Πώς εσύ, ο ηγεμονικός πολιτικός παίκτης, έχεις αφήσει τα πολυετή προβλήματα να πυορροούν;

Τέλος πάντων το κέντρο μου δεν είναι οι διάφορες εκδηλώσεις πατριδοκαπηλίας, όσο το βάθος μιας χαίνουσας πληγής που αποσυναρμολογεί με επιμέλεια. Το έχω γράψει πολλές φορές ότι οι πολιτιστικές απολήξεις της κρίσης ξανακτίζουν τους όρους της επόμενης κρίσης.

Ο Δημήτρης Σεβαστάκης είναι ζωγράφος, καθηγητής στη Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του ΕΜΠ

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ ΝΕΑ