Το 75% των θανάτων οφείλονται σε νόσους που προλαμβάνονται

Πρωταθλητές στο κάπνισμα οι Έλληνες, έχουμε εγκαταλείψει τη μεσογειακή διατροφή, είμαστε από τους πιο παχύσαρκους λαούς της Ευρώπης και ασκούμαστε λιγότερο από τους περισσότερους Ευρωπαίους. Αλλά και στους εμβολιασμούς, την κρίσιμη αυτή περίοδο, παρουσιάζουμε από τα υψηλότερα ποσοστά άρνησης μεταξύ 16 ευρωπαϊκών χωρών.

Όσο για τις βασικές προληπτικές εξετάσεις, κι εδώ η εικόνα είναι απογοητευτική.

Και όλα αυτά συμβαίνουν παρότι το 75% των θανάτων στη χώρα μας οφείλονται σε καρδιαγγειακές παθήσεις και διάφορες μορφές καρκίνου, δύο κατηγορίες νοσημάτων μπορούν να προληφθούν  σε μεγάλο βαθμό.

Στην Ελλάδα, η πρόληψη είναι ιδιαίτερα υποβαθμισμένη στις επιλογές της Πολιτείας, στις πρακτικές των γιατρών και στη συνείδηση των πολιτών.

Στις δυνατότητες της πρόληψης, αλλά και της αγωγής υγείας που θα μπορούσε να μας οδηγήσει σε μια στάση ζωής που να προάγει την υγεία μας, αναφέρεται ο ομ. καθηγητής Ιατρικής, ΕΚΠΑ και  Διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής (ΙΚΠΙ) Γιάννης Τούντας.

Ο καθηγητής εξηγεί πως η πρόληψη περιλαμβάνει τρεις διακριτούς τομείς:

• την πρωτογενή πρόληψη, για την καταπολέμηση των παραγόντων κινδύνου και την αύξηση της άμυνας του οργανισμού (διατροφή, κάπνισμα, κράνος, εμβολιασμοί, κ.ά.),
• τη δευτερογενή πρόληψη, για τον προσυμπτωματικό έλεγχο προλήψιμων νόσων (μαστογραφία, pap – test, κ.ά.)  και
• την τριτογενή πρόληψη, για την αντιμετώπιση των αρνητικών επιπτώσεων χρόνιων νοσημάτων.

Συγκρίνοντας μεταξύ τους, τους πιο επιβαρυντικούς παράγοντες για την υγεία, ο κ. Τούντας ανέφερε:

1. O μεγαλύτερος επιβαρυντικός παράγοντας είναι το κάπνισμα, εξαιτίας του οποίου έχουμε τουλάχιστον 15.000 νεκρούς κάθε χρόνο.
2. Ακολουθεί η διατροφή, γιατί υπάρχει τα τελευταία 20-30 χρόνια απόκλιση κατά 50% από την μεσογειακή διατροφή και το 20% των καρκίνων σχετίζονται με την κακή διατροφή, όπως επίσης και τα καρδιαγγειακά που αποτελούν την πρώτη αιτία θανάτου στην Ελλάδα.
3. Στην τρίτη θέση ακολουθεί η έλλειψη άσκησης. Μάλιστα σε συνδυασμό με την κακή διατροφή,  η έλλειψη άσκησης στην Ελλάδα – έχει μια από τις χειρότερες επιδόσεις στην Ε.Ε. – έχει προκαλέσει επιδημία παχυσαρκίας, η οποία αποτελεί έναν πολύ σημαντικό παράγοντα νοσηρότητας.
4. Στην τελευταία θέση μπαίνει η κατάχρηση του αλκοόλ, όπου ευτυχώς ακόμη δεν έχουμε σημαντικό πρόβλημα με αυτό από πλευράς υψηλής κατανάλωσης. Όμως η κατανάλωσή του αυξάνεται σταθερά στις νέες ηλικίες και αυτό σιγά – σιγά θα οδηγήσει σε επιπτώσεις στη διάρκεια της μετέπειτα ζωής τους, με τις συνέπειες να φανούν τα επόμενα χρόνια.

«Από τις έρευνες υγείας HellasHealth, που διενεργούμε τακτικά από το 2006 σε αντιπροσωπευτικό δείγμα του ενήλικου πληθυσμού», σημειώνει ο κ. Τούντας, «διαπιστώνουμε μεταξύ άλλων πως κατά την προηγούμενη διετία από τη εκάστοτε έρευνα:

– μία στις τέσσερις γυναίκες δεν είχε κάνει pap – test,

– μία στις δύο γυναίκες άνω των 40 ετών δεν είχε κάνει μαστογραφία, και

– μόνο ένα στα δέκα άτομα άνω των 50 ετών είχε κάνει αιματολογική κοπράνων για έγκαιρη ανίχνευση του καρκίνου του παχέος εντέρου.

Επίσης, άτομα από τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα διενεργούσαν τις προληπτικές εξετάσεις σε σημαντικά μικρότερα ποσοστά από τα άτομα στα ψηλότερα εισοδηματικά στρώματα.

Ένα άλλο πρόβλημα που υφίσταται είναι η εσφαλμένη εντύπωση πως ο προσυμπτωματικός έλεγχος πρέπει να διενεργείται σε ετήσια βάση, το γνωστό ως ετήσιο checkup, όταν οι περισσότερες εξετάσεις πρέπει να επαναλαμβάνονται κάθε 2-3 χρόνια, εφόσον δεν υπάρχουν παθολογικά ευρήματα».

Η αξία της πρόληψης γίνεται στην εποχή μας ακόμα πιο σημαντική, χάρις στα πρόσφατα επιτεύγματα της διαγνωστικής.

Προληπτικές εξετάσεις αίματος

Εξετάσεις αίματος μπορούν να ανιχνεύουν περισσότερους από οκτώ διαφορετικούς καρκίνους, ενώ ο έλεγχος του γονιδιώματος  μπορεί να εντοπίζει γονίδια που προδιαθέτουν σε ορισμένους καρκίνους (π.χ. το γονίδιο BRCA για τον καρκίνο του μαστού).

Στον τομέα της ηλεκτρονικής υγείας, η επικείμενη λειτουργία του δικτύου 5G, παρέχει νέες μεγάλες δυνατότητες για την ανάπτυξη της τηλεϊατρικής και για τη δημιουργία ενός «έξυπνου» οικοσυστήματος υγείας,  διαμορφώνοντας όλο και περισσότερες εξ αποστάσεως παροχές πρόληψης, τόσο στον τομέα της διάγνωσης, όσο και στον τομέα της συμβουλευτικής.

Βιοαισθητήρες σε φορητές συσκευές, ακόμα και σε ρολόγια,  καταγράφουν και μεταδίδουν ζωτικές λειτουργίες (θερμοκρασία, καρδιακό ρυθμό, κ.ά.), ενώ η δυνατότητα να δίνονται  συμβουλές υγείας  με εφαρμογές και μηνύματα μέσω της κινητής τηλεφωνίας ή μέσω του διαδικτύου είναι ήδη σε εφαρμογή.

Αγωγή υγείας

Μιλώντας για την αγωγή υγείας που λείπει από τη χώρα μας, καθώς είναι πολύ περιορισμένη και υποβαθμισμένη, ο κ. Τούντας εξήγησε πως πρόκειται για μια εκπαιδευτική δραστηριότητα με βάση ειδικές μεθόδους και τεχνικές, η οποία δεν περιορίζεται στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση, αλλά επιδιώκει αλλαγές στην στάση και στη συμπεριφορά που σχετίζονται με την υγεία, σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο.

Πρόσθεσε ότι η αγωγή υγείας εντάσσεται στη γενικότερη στρατηγική του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, η οποία λέγεται προαγωγή υγείας και η οποία περιλαμβάνει την ευρύτερη στρατηγική και τις παρεμβάσεις για τη βελτίωση του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος, διότι επηρεάζουν άμεσα την υγεία και καθορίζουν τη συμπεριφορά μας.

«Αυτό που μας λείπει» τονίζει ο καθηγητής, «είναι ένας ισχυρός τομέας δημόσιας υγείας. Δεν είναι το ΕΣΥ, όπως εσφαλμένα πιστεύεται, αλλά ο τομέας που περιλαμβάνει 3 βασικά τμήματα: την πρόληψη της ασθένειας, την προστασία της υγείας και την προαγωγή της υγείας. Οι τρεις αυτές παράμετροι αποτελούν την σύγχρονη δημόσια υγεία. Στην Ελλάδα ψηφίστηκε ένας νόμος τον Μάρτιο του 2020, ο οποίος δίνει μεν έμφαση στην πρόληψη, αλλά αγνοεί τελείως την προστασία της υγείας και διατηρεί σχετικά υποβαθμισμένο το κομμάτι της προαγωγής υγείας.

Δημόσια Υγεία

Όμως για να ασκηθεί ισχυρή δημόσια υγεία, χρειάζεται ισχυρή κεντρική υπηρεσία. Για την ώρα υπάρχει μόνο μια γενική γραμματεία δημόσιας υγείας, χωρίς πολλές αρμοδιότητες και πόρους ενώ χρειάζονται ισχυρές υπηρεσίες και στις περιφέρειες και στους δήμους όπου εκεί υπάρχει παντελής έλλειψη.

Τον κεντρικό φορέα θα μπορούσε να αποτελέσει ο ΕΟΔΥ, είναι συνέχεια απασχολούμενος μόνο με τα λοιμώδη νοσήματα, όχι μόνο τώρα με την πανδημία, αλλά και στο παρελθόν, χωρίς καμία ουσιαστική δραστηριότητα στο φάσμα της δημόσιας υγείας. Είναι θέμα οργάνωσης και αντίληψης της διοίκησης πώς θέλει να το προχωρήσει».