Ευρωπαϊκό πολιτικό κραχ φέρνει το έλλειμμα ηγεσίας

«Δεν υπάρχει ηγεσία στην Ευρώπη» ούτε στις ΗΠΑ, δήλωσε σε συνέντευξή του στο Bloomberg o πρώην γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Άντερς Ράσμουσεν και παρότι η δήλωσή του κυρίως αφορούσε το γεωστρατηγικό συσχετισμό και το πώς αυτό επιτρέπει στον Βλαντιμίρ Πούτιν και στο Σι Ζινπίνγκ να παίρνουν πρωτοβουλίες, θα μπορούσε να θεωρηθεί και ένδειξη ενός συνολικότερου προβλήματος στην Ευρώπη σήμερα.

Και αυτό γιατί πληθαίνουν τα σημάδια ότι σε μια ήπειρο που μετά το 1945 κατεξοχήν σφραγίστηκε από φιγούρες που συγκεφαλαίωναν μια ισχυρή έννοια ηγεσίας, από τον Αντενάουερ και τον Ντε Γκωλ μέχρι τον Κολ, τη Θάτσερ, τον Μιτεράν, σήμερα υπάρχει μια αίσθηση ότι δεν παράγονται πια τέτοιες ηγετικές μορφές αλλά και  ότι λείπει ένας ανάλογος σαφής προσανατολισμός.

Η κρίση ηγεσίας στην Ευρώπη

Στη Γερμανία η Άνγκελα Μέρκελ, αδιαμφισβήτητη κάποτε ηγετική προσωπικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης και για τον Μπαράκ Ομπάμα θεματοφύλακας των αξιών της Δύσης απέναντι στον Ντόναλντ Τραμπ, βρίσκεται στη δύση της καριέρας της. Μπορεί να εξασφάλισε την εκλογή της εκλεκτής στην ηγεσία (χαρίζοντας στον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε άλλη μια εσωκομματική ήττα), αλλά δεν είναι πια η ήρεμη δύναμη στο τιμόνι της Γερμανίας, ούτε μπόρεσε να πείσει για την ορθότητα π.χ. των απόψεών της για το μεταναστευτικό.

Στη Γαλλία ο Εμανουέλ Μακρόν, ο κατεξοχήν υποψήφιος «του μικρότερου κακού» στις προηγούμενες εκλογές, βρέθηκε αντιμέτωπος με μια χωρίς προηγούμενο κινητοποίηση αδυνατώντας να μπορέσει να κάνει πράξη τη ρητορική του περί μεταρρύθμισης στην Ευρώπη.

Στη Βρετανία η Τερέζα Μέι διαχειρίζεται μία από τις μεγαλύτερες τομές στη σύγχρονη βρετανική ιστορία, όμως με μεγάλη αμφισβήτηση από όλες τις κατευθύνσεις και έχει ήδη δηλώσει ότι δεν θα διεκδικήσει ξανά την πρωθυπουργία.

Στην Ιταλία έχουμε την αντιφατική συνύπαρξη δύο κομμάτων, με πιο ισχυρή προσωπικότητα έναν ακροδεξιό λαϊκιστή τον Ματέο Σαλβίνι.

Ακόμη και στα όργανα της ΕΕ, φτάσαμε στο σημείο να θεωρείται εν μέρει εχέγγυο ότι επικεφαλής της Κομισιόν ήταν ο Ζαν Κλωντ Γιουνκέρ, μια φιγούρα που δύσκολα μπορεί να θεωρηθεί ότι είχε γράψει ιστορία στην Ευρώπη.

Η αδυναμία λήψης αποφάσεων σε κρίσιμα ζητήματα

Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η ηγεσία δύσκολα μπορεί να πάρει αποφάσεις σε κρίσιμες στιγμές και αυτό φάνηκε σε όλη την προηγούμενη δεκαετία.

Η ΕΕ δεν μπόρεσε να πάρει έγκαιρα μέτρα για την αντιμετώπιση της οικονομικής κρίσης, παρότι είχε και έχει πολύ μεγαλύτερα εργαλεία παρέμβασης, ειδικά εντός της Ευρωζώνης.

Άφησε την ελληνική κρίση να εξελιχτεί σε τραγωδία και χρειάστηκε να περάσουν χρόνια προτού δοκιμάσει κάτι σαν την ποσοτική χαλάρωση και ακόμη δεν έχει μπορέσει να συμφωνήσει ότι η δημοσιονομική πειθαρχία μπορεί από ένα σημείο και να γίνει καταστροφική επιλογή.

Αντιμέτωπη με προσφυγικά και μεταναστευτικά ρεύμα μικρότερα από αυτά που υπήρξαν την επαύριον του τέλους του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, επέλεξε τελικά τη λογική του φρουρίου και άφησε την ακροδεξιά στην ανατολική Ευρώπη να επιβάλει τη δική της ατζέντα ήδη από το κλείσιμο του «βαλκανικού διαδρόμου στο τέλος του 2015.

Ενεπλάκη, χωρίς πάντα να το επιλέξει στο σύνολό της, στην γεωπολιτική αντιπαράθεση των ΗΠΑ με τη Ρωσία, υποχρεωνόμενη να αποδεχτεί κυρώσεις που στην πραγματικότητα έβλαπταν και δικά της συμφέροντα.

Η Ευρώπη δεν διαλύεται, αλλά δεν επικοινωνεί και με τις κοινωνίες

«Ναι, αλλά η Ευρώπη δεν διαλύθηκε», υποστηρίζουν ορισμένοι για να υπογραμμίσουν ότι παρ’ όλα αυτά κάποιοι ευρωπαϊκοί θεσμοί λειτουργούν.

Σίγουρα δεν διαλύθηκε αλλά και δεν αντιμετώπισε τα προβλήματά της. Η διαρκής αναβολή της αναμέτρησης με τα ερωτήματα που αφορούν τη μεταρρύθμιση της Ευρωζώνης. Η καταστροφική επιμονή στη δαιμονοποίηση μέτρων αναδιανομής και χαλάρωσης της λιτότητας. Η αναπαραγωγή ως πάγια πρόταση των ίδιων πολιτικών που στην πραγματικότητα οδήγησαν στην προηγούμενη κρίση, από τη συνταγματοποίηση της δημοσιονομικής πειθαρχίας μέχρι τη λογική της διαρκούς επιτήρησης, όλα αυτά αποτυπώνουν την αδυναμία αναμέτρησης με κρίσιμες προκλήσεις.

Όμως, το πιο κομβικό είναι ότι πέραν όλων αυτών σήμερα η ηγεσία της Ευρώπης, βρίσκεται σε ολοένα και μεγαλύτερη απόσταση από τις ευρωπαϊκές κοινωνίες.

Για την ακρίβεια σε όλες σχεδόν τις ευρωπαϊκές χώρες διαπιστώνει κανείς μια βαθιά κρίση νομιμοποίησης όχι απλώς των κυβερνήσεων αλλά των ίδιων των πολιτικών συστημάτων. Απογοήτευση από τους πολιτικούς, μειωμένη δημοτικότητα των παραδοσιακών κομμάτων διακυβέρνησης, δυσαρέσκεια από τη λειτουργία του κράτους αποτυπώνονται στις περισσότερες έρευνες κοινής γνώμης,

Τις περισσότερο φορές το μόνο που κρατούν διάφοροι αναλυτές από την πολιτική κρίση είναι η αύξηση της εκλογικής επιρροής ακροδεξιών κομμάτων, παραβλέποντας ότι σε αξιακό επίπεδο στην Ευρώπη ακόμη κυριαρχούν αιτήματα δημοκρατίας και κοινωνικής αναδιανομής.

Αντίστοιχο σύμπτωμα αμηχανίας και ο τρόπος που διάφορα φαινόμενα και αντιδράσεις αντιμετωπίζονται ως συλλήβδην «λαϊκισμός» αδυνατώντας να γίνει κατανοητό το φορτίο αλλά και η δυναμική διεκδικήσεων.

Πολιτική αμηχανία και κοινωνικές εκρήξεις

Ως αποτέλεσμα όταν έρχεται πιο εκρηκτικά στο προσκήνιο αυτή η κρίση εκπροσώπησης, με πιο πρόσφατο παράδειγμα τα «κίτρινα γιλέκα» η απάντηση να είναι, πέραν της καταστολής, η αμηχανία, η αδυναμία κατανόησης, αυτό το «γιατί εξεγείρονται όταν δεν θα έπρεπε να εξεγείρονται» που ορθά παρομοιάστηκε με αντιδράσεις τύπου Μαρίας Αντουανέτας.

Μόνο που κανείς αναρωτιέται μέχρι που μπορεί να φτάσει η σημερινή αντιμετώπιση μιας κοινωνικής δυσαρέσκειας που στηρίζεται σε μια πραγματική επιδείνωση των όρων ζωής των απλών ανθρώπων (επιδείνωση που είναι σχεδόν αντικειμενικά αδύνατο να συλλάβουν οι πολιτικές ελίτ της Ευρώπης), μόνο με το μίγμα ασαφών υποσχέσεων κοινωνικής δικαιοσύνης και σαφών πρακτικών  άγριας καταστολής που έχει επιλεγεί.

Γιατί π.χ. είναι δύσκολο να εκτιμηθεί το εάν υποχωρεί το κίνημα των «κίτρινων γιλέκων», όταν στο Παρίσι το περασμένο Σάββατο ήταν αδύνατο όχι απλώς να διαδηλώσει κάποιος αλλά και να κινηθεί (σε αντίθεση με την επαρχία όπου έγιναν και πάλι μεγάλες κινητοποιήσεις).

Όμως, το ζήτημα δεν είναι εάν μια κοινωνική διαμαρτυρία θα κλιμακωθεί ή θα υποχωρήσει Το ζήτημα είναι το ρήγμα στους όρους άσκησης πολιτικής στην Ευρώπη παραμένει ενεργό και ανοιχτό. Μπορεί κινήματα όπως τα «κίτρινα γιλέκα» να μην έχουν άμεση πολιτική μετάφραση, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι εκπροσωπούν ένα πραγματικό αίτημα εκ βάθρων ανατροπής των όρων με τους οποίους έχουμε συνηθίσει να ορίζουμε την πολιτική στην Ευρώπη.

Και εάν η ακροδεξιά επιδιώκει να καπηλευτεί τη δυσαρέσκεια ή την οργή, δεν είναι επειδή είναι προβληματική η κοινωνική διεκδίκηση ή ακόμη και έκρηξη, αλλά επειδή αυτά τα αιτήματα δεν συναντούν αυθεντική πολιτική έκφραση. Όμως, αυτό δεν αναιρεί το γεγονός ότι αιτήματα και διεκδικήσεις όπως αυτές των «κίτρινων γιλέκων» δεν χωρούν στο λόγο της ακροδεξιάς.

Με αυτή την έννοια η έλλειψη ηγεσίας (και ηγετικών προσωπικοτήτων) στην Ευρώπη δεν είναι το πρόβλημα αλλά ένα από τα συμπτώματά του. Αποδεικνύεται, άλλωστε, ότι οι ηγεσίες δεν μπορούν να προκύψουν στενά από την πολιτική ή κομματική διαδικασία, ιδίως όταν στα περισσότερα συστημικά κόμματα η στρατηγική τείνει να υποκαθίσταται από την επικοινωνία.

Οι ηγεσίες προκύπτουν στη συνάντηση ανάμεσα στις κοινωνίες και την πολιτική, εκεί όπου μεγάλες κοινωνικές δυναμικές συναντιούνται με ριζοσπαστικές προτάσεις που να δίνουν πραγματικό σχήμα σε αιτήματα δημοκρατίας και κοινωνικής δικαιοσύνης.

Κοντολογίς αυτό ακριβώς που προσπάθησαν όλα τα προηγούμενα χρόνια να αποφύγουν οι πολιτικές ελίτ στην Ευρώπη.