Δύσπνοια: Χωρίς ανάσα…

Ένα από τα πιο κοινά και συγχρόνως από τα πιο σοβαρά συμπτώματα στην ιατρική πρακτική είναι η εμφάνιση δύσπνοιας. Ο ασθενής πολλές φορές δεν αναφέρει τη συγκεκριμένη λέξη, αλλά κάνει λόγο για ‘κοντή ανάσα’, ‘λαχάνιασμα’, ‘αδυναμία βαθιάς αναπνοής’, ‘πνίξιμο’ ή ‘σφίξιμο στο στήθος’. Σε αυτές τις περιπτώσεις δύο είναι οι κύριες κατηγορίες νοσημάτων που πρέπει να διερευνήσει ο ιατρός: τα νοσήματα των πνευμόνων και τα νοσήματα της καρδιάς.

Πώς ορίζεται η δύσπνοια;

Ο ιατρικός όρος δύσπνοια σημαίνει κυριολεκτικά δυσκολία στην αναπνοή και πρόκειται για σύμπτωμα με την έννοια ότι είναι κάτι που βιώνει ο ίδιος ο ασθενής. Είναι όμως και σημείο, δηλαδή ιατρικό εύρημα αφού πολλές φορές είναι έκδηλη η αύξηση της αναπνευστικής προσπάθειας και του ρυθμού αναπνοής, ενώ πολλές φορές ο πάσχων αναγκάζεται να διακόπτει την ομιλία του για να πάρει αναπνοή.

Υπάρχουν διάφοροι βαθμοί δύσπνοιας, από τη δύσπνοια με καταβολή προσπάθειας, μέχρι τη δύσπνοια σε ηρεμία και την ορθόπνοια. Η ορθόπνοια είναι η πιο βαριά μορφή δύσπνοιας και αναφέρεται στην κατάσταση κατά την οποία ο άρρωστος υποχρεώνεται σε κατάσταση ηρεμίας να βρίσκεται με ανασηκωμένο το κεφάλι και το θώρακα σε σχεδόν κάθετη θέση, ενώ το βράδυ κοιμάται απαραίτητα με δύο και τρία μαξιλάρια. Αν και ο μηχανισμός της ορθόπνοιας είναι άγνωστος, στην όρθια θέση χαμηλώνει το διάφραγμα επιτρέποντας έτσι μεγαλύτερες αναπνευστικές κινήσεις.

Ποια είναι τα κυριότερα αίτια δύσπνοιας;

Α. Καρδιακά αίτια

• Συμφορητική καρδιακή ανεπάρκεια
• Στεφανιαία νόσος
• Μυοκαρδιακό έμφραγμα
• Καρδιομυοπάθειες
• Βαλβιδοπάθειες
• Αρρυθμίες
• Περικαρδίτιδα

Β. Πνευμονικά αίτια

• Χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια
• Aσθμα
• Πνευμονική εμβολή
• Πνευμοθώρακας (ύπαρξη αέρα μεταξύ πνεύμονα και θωρακικού τοιχώματος, πχ από τραυματισμό)
• Πνευμονία
• Όγκοι των πνευμόνων
• Κληρονομικά πνευμονικά νοσήματα
• Περιοριστικές πνευμονοπάθειες, όπως οι πνευμοκονιώσεις, η σαρκοείδωση και τα νοσήματα του κολλαγόνου. Εδώ περιλαμβάνονται και η παχυσαρκία και σκελετικές ανωμαλίες του θωρακικού κλωβού.

Γ. Εξωπνευμονικά και εξωκαρδιακά αίτια

• Μεταβολικές καταστάσεις, όπως η οξέωση, πχ σε συγκεκριμένες δηλητηριάσεις αλλά και σε εκσεσημασμένη υπεργλυκαιμία σε διαβητικούς ασθενείς (διαβητική κετοξέωση)
• Νευρομυϊκά νοσήματα, όπως η πολλαπλή σκλήρυνση
• Αναιμία
• Πόνος ποικίλης αιτιολογίας
• Αποφρακτικές καταστάσεις της μύτης (πχ ρινικοί πολύποδες και σκολίωση του ρινικού διαφράγματος) και της περιοχής του λάρυγγα και της τραχείας (ξένα σώματα, όγκοι, διφθερίτιδα κλπ)
• Έλλειψη οξυγόνου στον αέρα ή διαμονή σε μεγάλο υψόμετρο
• Ψυχιατρικά νοσήματα, όπως η αγχώδης διαταραχή και οι διαταραχές πανικού, οπότε παρατηρείται υπεραερισμός χωρίς οργανικό υπόβαθρο

Πώς γίνεται η διάγνωση;

Ο ιατρός παίρνει πολύτιμες πληροφορίες από το ιστορικό του ασθενούς. Η διάρκεια και η βαρύτητα της δύσπνοιας, η συσχέτιση με την καταβολή προσπάθειας, η εμφάνιση της κατά τη διάρκεια της νύχτας ή της ημέρας, η συνοδός παρουσία αισθήματος παλμών, θωρακικού πόνου, βήχα ή αιμόπτυσης είναι κάποια βασικά χαρακτηριστικά που προσανατολίζουν τον ιατρό στη σωστή κατεύθυνση. Άλλα σημαντικά στοιχεία που θα αντλήσει ο ιατρός από το ιστορικό είναι αν ο ασθενής είναι καπνιστής, έχει αλλεργίες και ιστορικό άσθματος ή στεφανιαίας νόσου ή διαβήτη.

Ανάλογης σημασίας είναι και η φυσική εξέταση του ασθενούς. Με την πρώτη ματιά μια εικόνα ωχρότητας φανερώνει υποβόσκουσα αναιμία ενώ η φρουτώδης οσμή της αναπνοής είναι ενδεικτική διαβητικής κετοξέωσης. Στη συνέχεια η εξέταση του τραχήλου θα αποκαλύψει τυχόν αύξηση του μεγέθους ή παρουσία όζων του θυρεοειδούς αδένα, ενώ η εξέταση του θώρακα θα αποκαλύψει πιθανή κυφοσκολίωση. Αυτονόητο είναι ότι η ακρόαση της καρδιάς και των πνευμόνων είναι κριτικής σημασίας για τη διάγνωση.

Στη συνέχεια ο ιατρός θα παραγγείλει ακτινογραφία θώρακα και ηλεκτροκαρδιογράφημα, δύο σημαντικότατες διαγνωστικές εξετάσεις που φωτίζουν το παθολογικό υπόστρωμα της δύσπνοιας. To ΗΚΓ θα δείξει ανωμαλίες του ρυθμού, σημεία ισχαιμίας, παλιό ή πρόσφατο έμφραγμα, υπερτροφία της αριστερής κοιλίας κ.λπ. Η ακτινογραφία θώρακα θα δείξει σκελετικές ανωμαλίες του θώρακα, π.χ. κυφοσκολίωση, διαταραχές στο πνευμονικό παρέγχυμα, π.χ. πνευμονία, συλλογή υγρού, ύπαρξη όγκου, αλλά και αύξηση του μεγέθους της καρδιάς ή περικαρδίτιδα.

Θεμελιώδους αξίας είναι και γενική εξέταση αίματος και κάποιες βιοχημικές εξετάσεις που θα αποκαλύψουν υποκείμενη αναιμία, λοίμωξη, διαταραχές του μεταβολισμού της γλυκόζης, διαταραχές του θυρεοειδούς αδένα

Aλλες βασικές εξετάσεις είναι:

• η σπιρομέτρηση που γίνεται από πνευμονολόγο και η οποία αξιολογεί την πνευμονική λειτουργία και διαφοροδιαγιγνώσκει την αποφρακτική από την περιοριστική πνευμονοπάθεια. Ο ασθενής αφού πάρει βαθιά ανάσα εκπνέει με δύναμη όλη την ποσότητα αέρα που μπορεί μέσα στον ειδικό αγωγό του σπιρομέτρου. Πρόκειται για απόλυτα ασφαλή εξέταση που όμως για να είναι ακριβής προϋποθέτει τη συνεργασία του ασθενούς.
• η εκτίμηση των αερίων του αρτηριακού αίματος που αποκαλύπτει υποκείμενη υποξαιμία (μείωση του οξυγόνου του αίματος) ή υπερκαπνία (αύξηση του διοξειδίου του άνθρακα). Συνήθως η λήψη αρτηριακού αίματος γίνεται σε εμφάνιση οξείας δύσπνοιας για τη διάγνωση του αιτίου αλλά και σε περιπτώσεις χρόνιας πνευμονοπάθειας για την παρακολούθηση της νόσου.
• η δοκιμασία κοπώσεως που σκοπό έχει να αποκαλύψει λανθάνουσα καρδιακή ισχαιμία που συνδέεται με προσπάθεια και είναι η γενεσιουργός αιτία της δύσπνοιας και δεν αποκαλύπτεται στο παραδοσιακό ηλεκτροκαρδιογράφημα. Γενικά η δοκιμασία κοπώσεως είναι ασφαλής αφού μόνο ένας στους 10.000 ασθενείς που υποβάλλονται σε αυτήν πεθαίνει από κακοήθη αρρυθμία ή έμφραγμα του μυοκαρδίου και μόνο δύο στους 10.000 εκδηλώνουν σοβαρή αρρυθμία ή άλλη επιπλοκή.

Ποιές καταστάσεις πρέπει να μας οδηγήσουν στον ιατρό;

Από μόνη της η εμφάνιση δύσπνοιας είναι ένα ανησυχητικό γεγονός που κινητοποιεί τον ασθενή να ζητήσει ιατρική συμβουλή, πολλές φορές όμως εγκαθίσταται σταδιακά και ο ασθενής προσαρμόζεται ή άλλες φορές θεωρεί φυσιολογικό το λαχάνιασμα μετά από προσπάθεια και δεν του δίνει τη δέουσα προσοχή. Οι καταστάσεις που παραθέτουμε είναι επείγουσες και πρέπει να μας οδηγήσουν στο γιατρό που είναι ο μόνος κατάλληλος να τις αξιολογήσει:

• Εμφάνιση δύσπνοιας μετά από καταβολή προσπάθειας. Εδώ μεγάλη σημασία έχει η αλλαγή του προτύπου ανοχής στην κόπωση, οπότε παρατηρείται μείωση στην αντοχή από τον ίδιο τον ασθενή. Για παράδειγμα ένα άτομο που ανέβαινε τις σκάλες του σπιτιού του χωρίς να εμφανίζει δύσπνοια και τώρα όχι, οφείλει να επισκεφτεί τον ιατρό του.
• Δύσπνοια που συνοδεύει πόνο στο θώρακα. Εδώ πιθανότατα κρύβεται ισχαιμία του μυοκαρδίου, επαπειλούμενο έμφραγμα αλλά και πιθανή πνευμονική εμβολή.
• Δύσπνοια που έπεται αισθήματος παλμών.
• Δύσπνοια που εμφανίζεται σε άτομο που έχει ιστορικό στεφανιαίας νόσου και ιδιαίτερα κατά την ηρεμία.
• Δύσπνοια με συνοδό βήχα, πυρετό, αιμόπτυση, κυάνωση.
• Εμφάνιση δύσπνοιας μετά από δήγμα εντόμου ή λήψη φαρμάκων που σηματοδοτούν επαπειλούμενο αναφυλακτικό σοκ.
• Ορθόπνοια και νυχτερινή δύσπνοια.
• Δύσπνοια που συνδέεται με το χώρο εργασίας. Εδώ μπορεί να κρύβεται αλλεργικό άσθμα αλλά και επαγγελματικό νόσημα του πνεύμονα, μια σοβαρότερη κατάσταση που αν εξελιχθεί γίνεται μη αναστρέψιμη.

health.in.gr