Economist: To «Mayday» των θαλασσών που απειλεί την παγκόσμια οικονομία και ασφάλεια

Στην Ερυθρά Θάλασσα, οι αντάρτες Χούθι εξαπέλυσαν από τον Νοέμβριο δεκάδες επιθέσεις σε πλοία με drones και πυραύλους, εκμηδενίζοντας σχεδόν τη δραστηριότητα των containerships στη διώρυγα του Σουέζ, η οποία περιορίστηκε σε μόλις 10% των υπό κανονικές συνθήκες διελεύσεων.

Χθες, 12 Ιανουαρίου, ΗΠΑ και Βρετανία απάντησαν με περισσότερες από 60 θαλάσσιες και αεροπορικές επιθέσεις σε στόχους των Χούθι στην Υεμένη σε μια προσπάθεια να αποκαταστήσουν το ανοιχτό πέρασμα, επαληθεύοντας έναν μεγάλο φόβο, αυτόν της επέκτασης του εύρους των συγκρούσεων στην περιοχή, με τον Τζο Μπάιντεν να προειδοποιεί με διεύρυνση της στρατιωτικής δράσης. «Η Αμερική», είπε, «δεν θα επιτρέψει σε εχθρικούς παράγοντες να θέτουν σε κίνδυνο την ελευθερία της ναυσιπλοΐας σε μια από τις πιο κρίσιμες εμπορικές διαδρομές του κόσμου».

Η κλιμάκωση στην Ερυθρά Θάλασσα είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.

Η Μαύρη Θάλασσα γεμίζει νάρκες και κατεστραμμένα πολεμικά πλοία.

Η Βαλτική και η Βόρεια Θάλασσα αντιμετωπίζουν έναν σκιώδη πόλεμο δολιοφθορών σε υποθαλάσσιους αγωγούς και καλώδια.

Στην άλλη άκρη της Ασίας, ο κόσμος παρακολουθεί με έκδηλη ανησυχία τη μεγαλύτερη συσσώρευση ναυτικής δύναμης από τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, με την Κίνα να προσπαθεί να επιβληθεί στην Ταϊβάν και τις ΗΠΑ να προσπαθεί να αποτρέψει μια κινεζική εισβολή. Και μάλιστα,  είναι υπαρκτός ο κίνδυνος μετά τις εκλογές της Ταϊβάν στις 13 Ιανουαρίου, οι εντάσσεις να κλιμακωθούν.

Όλα αυτά, όχι μόνο δεν είναι τυχαία, αλλά αποτελούν αδιαμφισβήτητες ενδείξεις μιας βαθιάς αλλαγής που εκτυλίσσεται στους ωκεανούς του πλανήτη, όπως επισημαίνει ο Economist.

Η παγκοσμιοποιημένη οικονομία

Περίπου το 80% του όγκου και το 50% της αξίας του παγκόσμιου εμπορίου διακινείται από έναν στόλο 105.000 containerships, δεξαμενόπλοιων και φορτηγών πλοίων που ταξιδεύουν στους ωκεανούς νυχθημερόν.

Ωστόσο, ο ανταγωνισμός μεταξύ των υπερδυνάμεων και η αποσύνθεση των παγκόσμιων κανόνων σημαίνουν ότι οι γεωπολιτικές εντάσεις βαθαίνουν.

Η αναπόφευκτη και υποτιμημένη, τονίζει ο Economist, συνέπεια είναι ότι οι ωκεανοί αποτελούν αμφισβητούμενη ζώνη για πρώτη φορά μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.

Παλιά ιστορία…

Η επιδίωξη για εξουσία στη θάλασσα έχει βαθιές ρίζες στην ιστορία.

Τον 17ο αιώνα ο Grotius, ένας Ολλανδός νομικός, καθόρισε την αρχή της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας και τον 19ο η Βρετανία την επέβαλε μέσω του Βασιλικού Ναυτικού και ενός δικτύου λιμανιών και οχυρών.

Οι ανοιχτοί ωκεανοί κατοχυρώθηκαν μετά το 1945 και, από τη δεκαετία του 1990, το θαλάσσιο status quo αντανακλούσε την άνοδο της παγκοσμιοποίησης και της αμερικανικής ισχύος ήτοι αποτελεσματικότητα και μεγάλη συγκέντρωση.

Το status quo

Σχηματικά: σήμερα, το 62% των εμπορευματοκιβωτίων μεταφέρεται από πέντε ασιατικές και ευρωπαϊκές εταιρείες, το 93% των πλοίων κατασκευάζεται από την Κίνα, την Ιαπωνία και τη Νότια Κορέα και το 86% διαλύεται στο Μπαγκλαντές, στην Ινδία ή στο Πακιστάν.

Ο ειδικός ρόλος του αμερικανικού ναυτικού ήταν να εξασφαλίζει  –σχεδόν μονοπωλιακά- την απαραίτητη ασφάλεια, χρησιμοποιώντας περισσότερα από 280 πολεμικά πλοία με 340.000 άτομα πλήρωμα.

Οι προκλήσεις

Αυτό το τεράστιο και περίπλοκο σύστημα αντιμετωπίζει δύο προκλήσεις.

Η πρώτη σε γεωπολιτικό επίπεδο. Αυτό σημαίνει ότι η αύξηση της παρουσίας της ναυτικής δύναμης της Κίνας αμφισβητεί την κυριαρχία του αμερικανικού παράγοντα στον Ειρηνικό για πρώτη φορά από το 1945. Υπάρχουν περισσότεροι απατεώνες.

Επίσης, οι Χούθι, με την υποστήριξη του Ιράν, έχουν αποδειχθεί ανθεκτικοί στις επιθέσεις από τη Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ, υποδηλώνοντας ότι θα ηττηθούν γρήγορα από τα αμερικανικά και βρετανικά πλήγματα.

Εκτός από τους Χούθι, ο δικτάτορας της Αιθιοπίας που βρίσκεται στην ξηρά μισθώνει μια ναυτική βάση στην Ερυθρά Θάλασσα στη γειτονική Σομαλιλάνδη.

Ο νόμος της θάλασσας βρίσκεται σε παρακμή. Η Κίνα αγνοεί τις αποφάσεις του δικαστηρίου στις οποίες αντιτίθεται.

Και η επιβολή κυρώσεων από τη Δύση έχει πυροδοτήσει μια έκρηξη λαθρεμπορίου: το 10% όλων των δεξαμενόπλοιων αποτελούν μέρος ενός άναρχου «σκοτεινού στόλου» που λειτουργεί εκτός της επικρατούσας νομοθεσίας και των οικονομικών —διπλάσιο από ό,τι πριν από 18 μήνες.

Τεχνολογία και κλιματική κρίση

Την ίδια στιγμή, οι γεωπολιτικοί άνεμοι ενισχύονται από την τεχνολογία και την κλιματική κρίση.

Η Κίνα έχει επενδύσει σε πυραύλους κατά πλοίων, ωθώντας τα πλοία του Πολεμικού Ναυτικού των ΗΠΑ πιο μακριά, στην ανοικτή θάλασσα.

Η διάδοση των όπλων σημαίνει ότι πολιτοφυλακές όπως οι Χούθι διαθέτουν πλέον πυραύλους κρουζ, μια ικανότητα που, μέχρι πρόσφατα, είχαν μόνο τα επίσημα κράτη.

Η οικονομία της πληροφορίας —και η κυριαρχία της Wall Street και της Silicon Valley— εξαρτώνται από 600 υποθαλάσσια καλώδια δεδομένων που είναι εκτεθειμένα σε δολιοφθορές.

Οι αλλαγές στο κλίμα επιφέρουν αλλαγές και στη γεωγραφία και στα κίνητρα.

Στο κανάλι του Παναμά κατεβαίνει η στάθμη του νερού.

Οι εμπορικοί δρόμοι επεκτείνονται στην Αρκτική καθώς λιώνουν οι πάγοι και η έκρηξη της πράσινης ενέργειας είναι καταλύτης για τη μάχη της εξόρυξης των βυθών.

Ως εκ τούτου, η αταξία κάνει ισχυρή την παρουσία της στους ωκεανούς.

Το πρώτο κόστος για την παγκόσμια οικονομία συνδέεται με το θαλάσσιο εμπόριο το οποίο αποτελεί περίπου στο 16% του παγκόσμιου ΑΕΠ.

Το σύστημα αποστολής φορτίων είναι μεν προσαρμόσιμο, αλλά μόνο μέχρι ένα σημείο.

Απλοί κραδασμοί και μεγάλες συγκρούσεις

Οι απλοί κραδασμοί μπορούν συχνά να απορροφηθούν. Οι επιθέσεις των Χούθι προκάλεσαν μέχρι στιγμής άνοδο στις ασφαλιστικές και ναυτιλιακές τιμές, αλλά δεν έχουν ακόμη οδηγήσει σε ευρύτερες αυξήσεις των τιμών, επειδή οι αγορές εμπορευματοκιβωτίων και ενέργειας έχουν πλεονάζουσα χωρητικότητα. Αυτό, όμως, είναι κάτι που εύκολα αλλάζει.

Οι τιμές του πετρελαίου αυξήθηκαν μετά την είδηση των αμερικανικών και βρετανικών επιθέσεων και εάν η διαταραχή επεκταθεί στα στενά του Ορμούζ, από όπου διέρχεται μεγάλο μέρος του πετρελαίου και του φυσικού αερίου στον κόσμο, ή εάν το Ιράν εμπλακεί άμεσα, υπάρχει ορατός κίνδυνος να εκτοξευτούν.

Και όταν οι αγορές είναι στενές ή υπάρχουν σύγχρονες αναταραχές, οι επιπτώσεις είναι πολύ σοβαρές. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ναυτιλιακή κρίση μετά το lockdown το 2021 και οι διαταραχές με τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα το 2022 προκάλεσαν παγκόσμιο πληθωρισμό.

Αν και η ναυτιλία συμμετέχει με ένα χαμηλό ποσοστό στη διαμόρφωση της τελικής των περισσότερων προϊόντων, η απρόβλεπτη κατάσταση στη θάλασσα θα οδηγούσε τις εταιρείες να συρρικνώσουν τις αλυσίδες εφοδιασμού τους, αυξάνοντας το κόστος, προειδοποιούν οι οικονομολόγοι.

Οι μεγάλης κλίμακας συγκρούσεις στη θάλασσα, όμως, μπορούν να αποβούν καταστροφικές.

Οι θαλάσσιες αντιπαραθέσεις έχουν τις δικές τους ιδιαιτερότητες. Και, παρόλο που η κλιμάκωση είναι λιγότερο πιθανή από ό,τι στην ξηρά, δεν είναι δύσκολο να εντοπιστούν οι επόμενες εστίες.

Οι επιθέσεις, για παράδειγμα, από το Ιράν ή τη Ρωσία σε αγωγούς, διαδρομές LNG ή καλώδια δεδομένων μπορούν πραγματικά να ακρωτηριάσουν την οικονομία.

Οι διαμάχες σε νησιωτικές περιοχές στρατηγικής σημασίας θα μπορούσαν να προκαλέσουν αντιπαράθεση στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και στον Ινδικό Ωκεανό.

Και το μπάργκο οικονομιών πιο εξελιγμένων από της Ρωσίας ή του Ιράν θα μπορούσαν να προκαλέσουν τεράστια ζημιά. Μια προσομοίωση από το Bloomberg δείχνει αποκλεισμό της Ταϊβάν και δυτικά αντίμετρα μειώνοντας το παγκόσμιο ΑΕΠ κατά 5%.

Πάντως, ενώ είναι αναμφισβήτητη η ανάγκη αποτροπής εχθρικών επιδιώξεων, τα ήρεμα νερά της δεκαετίας του ’90 έχουν διαταραχθεί με τέτοιον τρόπο ώστε δεν είναι εύκολη η επιστροφή στη νηνεμία.

Οι εκκλήσεις για την τήρηση των καθολικών νόμων είναι απίθανο να πετύχουν, εκτιμούν οι αναλυτές.

Ενδεικτικά αναφέρουν ότι η εξαρτώμενη από το εμπόριο Κίνα έχει πολλά να χάσει, αλλά θέλει να ανατρέψει τις δυτικές κυρώσεις και είναι ισχυρές οι επιδιώξεις της στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας.

Επίσης, δεν βοηθάει το γεγονός ότι η Αμερική δεν έχει επικυρώσει την κύρια παγκόσμια συνθήκη για το ναυτικό δίκαιο.

Ταυτόχρονα, ούτε η Δύση μπορεί να αποκαταστήσει γρήγορα τη ναυτική της κυριαρχία μετά από χρόνια υποεπενδύσεων. Με ένα ασήμαντο 5% της παγκόσμιας χωρητικότητας ναυπηγείων, θα χρειαστεί δεκαετίες για να ξαναχτίσει τους στόλους της.

Πού βρίσκεται η απάντηση

Χρειάζεται διαφορετική απάντηση, προτείνει ο Economist.

Οι δυτικές χώρες πρέπει να εμμείνουν στη διατήρηση της τεχνολογικής τους υπεροχής, για παράδειγμα, σε υποβρύχια και αυτόνομα πλοία.

Η συνεργασία της κυβέρνησης και του ιδιωτικού τομέα για την παρακολούθηση ευάλωτων θαλάσσιων υποδομών, όπως οι αγωγοί, είναι κρίσιμης σημασίας, όπως και τα αντίγραφα ασφαλείας των καλωδίων δεδομένων μέσω θαλάσσης και δορυφόρου.

Και οι συμμαχίες πρέπει να διευρυνθούν προκειμένου να διατεθούν περισσότεροι πόροι για την αστυνόμευση των θαλασσών.

Η Αμερική αναπροσαρμόζει τα ναυτικά της σύμφωνα στην Ασία και η διαφαινόμενη απάντηση στους Χούθι στην Ερυθρά Θάλασσα θα μπορούσε τελικά να αποτελέσει ένα πρότυπο.

Ενώ η Αμερική και η Βρετανία εξαπέλυσαν τα τελευταία πλήγματα στους Χούθι, τέσσερις άλλες χώρες παρείχαν στρατιωτική υποστήριξη και ένα πολύ μεγαλύτερο ναυτικό, συμπεριλαμβανομένων εκείνων των ασιατικών κρατών, δραστηριοποιείται τώρα στην Ερυθρά Θάλασσα.

Λόγω των όσων υψίστης σημασίας διακυβεύονται η διατήρηση μιας θαλάσσιας τάξης είναι το ελάχιστο προαπαιτούμενο στη διεθνή συνεργασία. Είναι κάτι που πρέπει να προσυπογράψουν οι πάντες. Μηδενός εξαιρουμένου. Χωρίς αυτό, η παγκόσμια οικονομία θα βυθιστεί.

Πηγή: ΟΤ