Όταν είσαι ανήθικος είσαι και άσχημος όπως πίστευαν οι αρχαίοι Έλληνες;

Σε περιόδους κρίσης, συχνά αναμένουμε οι αγαπημένες μας διασημότητες να έχουν τις ίδιες πεποιθήσεις με εμάς. Όταν δεν το κάνουν, τους χαρακτηρίζουμε άσχημους. Αλλά γιατί συνδέουμε την ομορφιά με την ηθική και πώς αυτό επηρεάζει την αντίληψή μας για τον κόσμο;

«Ασχημομούρης»

Τους τελευταίους μήνες, γίνεται όλο και πιο σαφές ότι ο Timothée Chalamet, το χρυσό αγόρι του Χόλιγουντ, έχει πέσει στα μάτια των νέων. Πολλοί πίστευαν ότι αυτή η μέρα δεν θα ερχόταν ποτέ, καθώς ο Chalamet, με τα φουντωτά καστανά μαλλιά και τα πράσινα μάτια, έπαιξε συγκλονιστικά, ευαίσθητους χαρακτήρες στις ταινίες Call Me By Your Name (2017), Beautiful Boy (2018) και Little Women (2019).

«Υποστηρίζει ότι ένα άτομο που διαθέτει εξωτερική ομορφιά πρέπει επίσης να επιδεικνύει ηθική ακεραιότητα και υπεροχή»

Όταν τον βλέπαμε να νοσταλγεί απεγνωσμένα τον Oliver (Armie Hammer) και την Jo (Saoirse Ronan), νιώθαμε ότι εκπροσωπούσε άρτια το όραμα που έχουν πολλοί νέοι για τους άνδρες: ότι μπορούν να είναι όμορφοι, ευγενικοί και ευαίσθητοι.

Λόγω της ευαλωτότητας που επέδειξε σε αυτούς τους ρόλους, σε συνδυασμό με το λεπτό του σώμα, θεωρήθηκε το αντίθετο της «τοξικής αρρενωπότητας» και έτσι έγινε γνωστός ως ο «επίσημος φίλος του διαδικτύου». Ενώ η θέση του παρέμεινε σχετικά αδιαμφισβήτητη για χρόνια, τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν.

god took his looks quick omg https://t.co/oEmcVRYZq5

— jade ♱ (@C6TWOMAN) February 15, 2024

Τον τελευταίο καιρό, η ηθική του Chalamet έχει τεθεί υπό αμφισβήτηση. Από το «αστείο» που έκανε πέρυσι στο SNL για τη Χαμάς μέχρι τη σχέση του με την Kylie Jenner, τη «νεότερη αυτοδημιούργητη δισεκατομμυριούχο του κόσμου», η εικόνα που είχαν πλάσει πολλοί θαυμαστές για εκείνον, έχει αρχίσει να καταρρέει.

Όλα αυτά σε συνδυασμό με το ρόλο του ως ο διαβόητα μη σέξι Willy Wonka στην ταινία Wonka του Paul King,  είχαν ως αποτέλεσμα οι νέοι όχι μόνο να καταγγέλλουν τη συμπεριφορά του στο διαδίκτυο, αλλά και να συζητούν για το πώς ο Chalamet γίνεται όλο και πιο «άσχημος» λόγω των πράξεών του.

Η κριτική ενός ατόμου για το Dune: Part 2 ήταν ότι ο Chalamet είναι «ασχημομούρης», ενώ ένας άλλος χρήστης του X παρατήρησε σε μια φωτογραφία του ηθοποιού ότι «ο Θεός του πήρε γρήγορα την ομορφιά του».

Αυτές οι προκαταλήψεις αντικατοπτρίζουν την ιδεολογία μας, όπως ανακάλυψε ο ψυχολόγος Edward L Thorndike το 1920, όταν επινόησε το «φαινόμενο φωτοστέφανου» που αναφέρεται στο πώς οι ελκυστικοί άνθρωποι θεωρούνται πιο κοινωνικά καταρτισμένοι, αξιόπιστοι, με αυτοπεποίθηση και ικανότητες, καθώς και ότι είναι πιο πιθανό να τους καλέσουν ξανά για μια δουλειά και να τους επιβληθεί πιο επιεικής ποινή για ένα έγκλημα

Τέτοια σχόλια δεν είναι ασυνήθιστα όταν νιώθουμε πληγωμένοι ή προδομένοι από κάποιον. Η εικόνα τους διαβάλλεται στο μυαλό μας και τα άτομα που κάποτε θαυμάζαμε γίνονται εξωτερικά και εσωτερικά άσχημα. Για παράδειγμα, η Amy Schumer, έχει επίσης αντιμετωπίσει τα ίδια σχόλια για την εμφάνισή της λόγω της πρόσφατης αύξησης του βάρους της.

Στο άλλο άκρο, η Anne Hathaway δέχεται πάντα κομπλιμέντα για την εμφάνισή της και λέγεται ότι «γερνάει καλά».  Αυτό εγείρει το ερώτημα: γιατί είμαστε τόσο πρόθυμοι να σχολιάσουμε την εξωτερική εμφάνιση κάποιου, ενώ αυτό που στην πραγματικότητα επικρίνουμε είναι η ηθική του υπόσταση;

Ρατσισμός, μισαναπηρία, χοντροφοβία υπό το πέπλο της «ασχήμιας»;

«Παίρνουμε μια πολύ περίπλοκη κατάσταση και την περιορίζουμε στο επιφανειακό. Δεν θα ήταν τόσο εύκολο αν οι άσχημοι άνθρωποι ήταν κακοί και οι όμορφοι ήταν καλοί και ξέραμε με ποιον πρέπει να συμφωνήσουμε και ποιος είναι ο σωστός τρόπος να υπάρξουμε στον κόσμο; Αυτή η υπεραπλούστευση του «άσχημος» που σημαίνει «κακός» και του «όμορφος» που σημαίνει «καλός» είναι κάτι που διδασκόμαστε από την παιδική ηλικία», λέει χαρακτηριστικά η ειδικός σε θέματα ομορφιάς, Jessica DeFino, στο περιοδικό Dazed.

Στη Μικρή Γοργόνα (1989), η Ούρσουλα είναι χοντρή ενώ η Άριελ είναι αδύνατη.

Στη Χιονάτη και τους επτά νάνους (1937), η κακιά βασίλισσα σχεδιάστηκε αρχικά ως ένας χοντρός χαρακτήρας και μας συστήνεται ως μια άσχημη ηλικιωμένη γυναίκα. Στον Βασιλιά των Λιονταριών (1994), ο Σημαδεμένος έχει παραμορφωμένο πρόσωπο, όπως και ο Ζούκο, ο πρίγκιπας του έθνους της φωτιάς στο Avatar: Ο Βόλντεμορτ στη σειρά Harry Potter, ο Two-Face στον Σκοτεινό Ιππότη (2008) και αρκετοί από τους αντιπάλους του Τζέιμς Μποντ στις ταινίες 007.

Σε παιδικά τηλεοπτικά προγράμματα ή ταινίες, οι κακοί συχνά βρίσκονται εκτός των κοινωνικών προτύπων ομορφιάς. Αυτοί οι χαρακτήρες είναι είτε χοντροί, είτε ανάπηροι, είτε αλλοδαποί ή έχουν πιο σκούρα επιδερμίδα από τους ηρωικούς και ηθικά ακέραιους ομολόγους τους.

Στην ανοιχτά οπτικοποιημένη κουλτούρα μας, αυτές οι υπεραπλουστεύσεις πιστεύεται ότι είναι ένας εύκολος τρόπος για να επικοινωνηθεί ποιος είναι καλός και ποιος κακός στο νεαρότερο κοινό, ώστε να διασφαλιστεί ότι γνωρίζουν πώς να διατηρούνται ασφαλείς.

but he disrespected women so saturn made him bald and ugly, that’s the rule https://t.co/mYZOglZvQZ

— moon babe 🌙🌴 geminis and scorpios’ lawyer (@supermoongirl9) March 12, 2024

Ωστόσο, αυτές οι απεικονίσεις υποδηλώνουν ότι όσοι έχουν σκουρόχρωμο δέρμα, αναπηρίες ή οπτικά σημάδια γήρανσης είναι εγγενώς ανάξιοι εμπιστοσύνης. Υποδηλώνουν επίσης ότι τα σημάδια γήρανσης, η αναπηρία ή η αύξηση του βάρους αποτελούν τιμωρία για ανήθικη συμπεριφορά. Στο παραπάνω tweet για τον Chalamet, ο συντάκτης αναφέρει ότι ήταν ο Θεός που του πήρε την εμφάνιση, τονίζοντας την πανταχού παρούσα πεποίθηση ότι η ομορφιά και η ηθική συνδέονται.

«Ένα πολιτικό μήνυμα» από την Αρχαία Ελλάδα

Οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ολόψυχα σε αυτό, με μια από τις πιο θεμελιώδεις αρχές τους να είναι η «καλοκαγαθία».

«Η καλοκαγαθία χρησίμευε ως φιλοδοξία», εξηγεί η ιστορικός τέχνης Eugenia Ivanova. «Υποστηρίζει ότι ένα άτομο που διαθέτει εξωτερική ομορφιά πρέπει επίσης να επιδεικνύει ηθική ακεραιότητα και υπεροχή… [Παρακινεί] τα άτομα να προσπαθούν για μια ισορροπημένη και ενάρετη ζωή».

Στο άρθρο της, «Escape history’s failings, separate beauty from morality» για το The Emory Wheel, η Alexandra Kauffman γράφει ότι οι Έλληνες, ειδικά όσοι προέρχονταν από αριστοκρατικές οικογένειες, πίστευαν τόσο πολύ σε αυτή τη φιλοσοφία, ώστε επιδίωκαν την φιλοτέχνηση έργων τέχνης που απεικόνιζαν τους εαυτού τους, με σκοπό να υπογραμμιστεί η εξωτερική τους ομορφιά – άρα και η εσωτερική; -.

Είναι ένας από τους λόγους που το «αρχαϊκό χαμόγελο» ήταν τόσο έντονα διαδεδομένο στην πρώιμη ελληνική γλυπτική, καθώς «έδειχνε την ευγένεια της αριστοκρατίας, με μια λεπτή κλίση των χειλιών να απεικονίζει την αιώνια ευτυχία των αιώνια όμορφων».

Οι αριστοκράτες Έλληνες απεικόνιζαν τους εαυτούς τους ως όμορφους όχι μόνο για λόγους καλαισθησίας, αλλά και ως έναν τρόπο για να «επιβεβαιώσουν την υπεροχή τους ως άρχουσα τάξη που άξιζε την εξουσία, καθώς η ηθική τους υποδηλωνόταν τόσο ξεκάθαρα από την ανώτερη αισθητική», γράφει η Kauffman. «Αυτό το έργο τέχνης έστελνε, και συνεχίζει να στέλνει, ένα πολιτικό μήνυμα».

«Φαινόμενο του φωτοστέφανου»

Αυτή η πίστη στην εμφάνιση που σχετίζεται με την ηθική και στη συνέχεια χρησιμοποιείται για να διακηρύξει την υπεροχή έναντι των άλλων έχει χρησιμοποιηθεί στην κοινωνία μας για να δικαιολογήσει φρικτά πράγματα. Για παράδειγμα, στη δεκαετία του 1800, το σαπούνι και η καθαριότητα προωθήθηκαν στους λευκούς στις ΗΠΑ ως ένας τρόπος για να δικαιολογηθεί ο ρατσισμός και να επιτευχθεί η φυλετική κυριαρχία.

Στο βιβλίο του Clean: The New Science of Skin, ο James Hamblin γράφει ότι το 1899, η μάρκα σαπουνιών Pear δημιούργησε μια διαφήμιση που έδειχνε έναν αξιωματικό του ναυτικού να πλένει τα χέρια του σε ένα μπάνιο, έχοντας απέναντι αποικιοκρατικές εικόνες. «Το πρώτο βήμα για την ελάφρυνση του βάρους του λευκού ανθρώπου είναι η διδασκαλία των αρετών της καθαριότητας», έγραφε η διαφήμιση.

«Το σαπούνι Pears είναι ένας ισχυρός παράγοντας που φωτίζει τις σκοτεινές γωνιές της γης καθώς ο πολιτισμός προχωράει». Στη δεκαετία του 1930, οι Ναζί χρησιμοποίησαν ομοίως την αρχαία ελληνική ρητορική γύρω από την ομορφιά και την ηθική για να επιβεβαιώσουν την υπεροχή της άριας φυλής, η οποία οδήγησε στη δολοφονία έξι εκατομμυρίων Εβραίων.

Έτσι, όσο αθώο κι αν αισθανόμαστε το να κολλάμε στην εμφάνιση αυτών που θεωρούμε άθλιους – δεν είναι καθόλου άκακο.

Αυτές οι προκαταλήψεις αντικατοπτρίζουν την ιδεολογία μας, όπως ανακάλυψε ο ψυχολόγος Edward L Thorndike το 1920, όταν επινόησε το «φαινόμενο φωτοστέφανου» που αναφέρεται στο πώς οι ελκυστικοί άνθρωποι θεωρούνται πιο κοινωνικά καταρτισμένοι, αξιόπιστοι, με αυτοπεποίθηση και ικανότητες, καθώς και ότι είναι πιο πιθανό να τους καλέσουν ξανά για μια δουλειά και να τους επιβληθεί πιο επιεικής ποινή για ένα έγκλημα.

*Με πληροφορίες από Dazed | Κεντρική φωτογραφία θέματος: YARA NARDI | REUTERS