Ιωάννης Μεταξάς: Ο νόμιμος πρωθυπουργός που έγινε δικτάτορας

4 Αυγούστου 1936. Ο πρωθυπουργός Ιωάννης Μεταξάς, με την πρόφαση ότι «η κηρυχθησομένη γενική απεργία θα μετεβάλλετο εις στασιαστικήν εκδήλωσιν με αντικειμενικόν σκοπόν την ανατροπήν του νομίμου πολιτικού και κοινωνικού καθεστώς της χώρας» επιβάλλει Δικτατορία.

Άμεσα ο Τύπος τίθεται υπό τον έλεγχο του μεταξικού καθεστώτος. Το λογοκριμένο «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» γράφει στις 6 Αυγούστου 1936:

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 6.8.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Πώς καταλύθηκε το πολίτευμα

«Συνήλθες προχθές την εσπέραν (σ.σ. 4η Αυγούστου 1936) εις το υπουργείον των Εξωτερικών το υπουργικόν συμβούλιον υπό την προεδρίαν του κ. Πρωθυπουργού προς λήψιν αποφάσεων διά την αντιμετώπισην της προαναγγελθείσης ως ανεκοινώθη γενικής απεργίας των εργατών.

»Κατά την διάρκειαν του υπουργικού συμβουλίου διεβιβάσθηκαν εκ μέρους των αρμοδίων αστυνομικών και στρατιωτικών αρχών υπεύθυνοι πληροφορίαι, κατά τας οποίας η κηρυχθησομένη γενική απεργία θα μετεβάλλετο εις στασιαστικήν εκδήλωσιν με αντικειμενικόν σκοπόν την ανατροπήν του νομίμου πολιτικού και κοινωνικού καθεστώτος της χώρας.

»Το υπουργικόν συμβούλιον, μετά βραχείαν συζήτησιν, απεφάσισεν όπως αντιμετωπίση την κατάστασιν διά της λήψεως σειράς ριζικών μέτρων διά των οποίων θα απετρέπετο οιαδήποτε διατάραξις της εννόμου τάξεως.

»Προς τον σκοπόν αυτόν, διαρκούντος του υπουργικού συμβουλίου κατηρτίσθησαν τα σχετικά διατάγματα και αι εισηγητικαί εκθέσεις αυτών εκομίσθησαν δε υπό του κ. Πρωθυπουργού εις τα ανάκτορα και υπεγράφησαν υπό του Βασιλέως, προηγηθείσης σχετικής εισήγησεως.

»Τα διατάγματα ταύτα εδημοσιεύθησαν την νύκτα εις έκτακτον φύλλον της «Εφημερίδος της Κυβερνήσεως» ομού μετά του καταρτισθέντος διαγγέλματος του υπουργικού συμβουλίου προς τον ελληνικόν λαόν».

Από νόμιμος πρωθυπουργός…δικτάτορας

Σε κείμενο του στο «ΒΗΜΑ», στις 4 Αυγούστου του 1996, ο διακεκριμένος καθηγητής της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών Ι. Μ. Κονιδάρης επισημαίνει το πόσο σημαντικό ρόλο έπαιξε το γεγονός ότι ο Μεταξάς, την στιγμή που εγκαθιδρούσε δικτατορία, ήταν ο νόμιμος πρωθυπουργός της χώρας:

«Ακριβώς σαν σήμερα πριν από εξήντα χρόνια ο στρατηγός Ιωάννης Μεταξάς καταργούσε σε συμφωνία με τον βασιλέα Γεώργιο Β’ το Σύνταγμα και επέβαλλε τη δικτατορία, ανακόπτοντας έτσι την ομαλή εξέλιξη της πολιτικής και κοινωνικής ζωής στη χώρας μας.

»Δεν θα πρέπει να λησμονείται ότι σε αυτό το αποτέλεσμα συνέβαλε αποφασιστικά η κρίση των πολιτικών δυνάμεων της εποχής εκείνης και η αδυναμία συνεννοήσεως μεταξύ τους.

»Κορύφωση αυτής της καταστάσεως υπήρξε η υπερψήφιση, σχεδόν από το σύνολο της Βουλής, της κυβερνήσεως υπό τον Ιωάννη Μεταξά και μάλιστα η παροχή εξουσιοδοτήσεως για έκδοση νομοθετικών διαταγμάτων με ισχύ νόμου, πράγμα που διευκόλυνε αποφασιστικά την επιβολή της δικτατορίας της 4ης Αυγούστου 1936».

«ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ», 6.8.1936, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» | «ΤΑ ΝΕΑ»

Όπως προκύπτει και από την ανωτέρω δημοσιευμένη εισηγητική έκθεση του Ιωάννη Μεταξά προς τον Βασιλιά Γεώργιο Β’ αλλά και τα διατάγματα διαλύσεως της βουλής και επιβολής στρατιωτικού νόμου, οι ιθύνοντες νόες της δικτατορίας προφασίζονται σοβαρό κίνδυνο της δημόσιας τάξης.

Ο Μεταξάς στην εισηγητική έκθεση προς τον βασιλιά Γεώργιο Β’ γράφει:

«Μεγαλειότατε,

Η Υμετέρα Κυβέρνησις, της οποίας έχω την τιμήν να προΐσταμαι, θεωρεί καθήκον της να αναφέρη εις την Υμετέραν Μεγαλειότητα, ότι η χώρα ευρίσκεται εις έκρυθμον κατάστασιν και εις τας παραμονάς ανατρεπτικής στασιαστικής κινήσεως».

Ο Γεώργιος, από την πλευρά του, σημειώνει στην απόφαση επιβολής του στρατιωτικού νόμου: «μετά πρότασιν του υπουργικού συμβουλίου, αναστέλλομεν τας διατάξεις των άρθρων 5, 6, 10, 11, 12, 14, 20 και 95 του εν ισχύι Συντάγματος καθ’ όλον το κράτος ως απειληθείσης σοβαράς διαταράξεως της δημοσίας τάξεως».

Η 4η Αυγούστου και το ηρωικό ’40

Η δικτατορία Μεταξά έλαβε τέλος όταν ήρθε και το βιολογικό τέλος του Ιωάννη Μεταξά, στις 29 Ιανουαρίου 1941,  μεσούντος του Ελληνοϊταλικού Πολέμου και λίγες εβδομάδες πριν τα ναζιστικά στρατεύματα εισβάλουν στην ελληνική επικράτεια. Ο ελληνικός Τύπος συνέχισε να βρίσκεται σε καθεστώς λογοκρίσιας μέχρι και την Απελευθέρωση στις 12 Οκτωβρίου 1944.

Τον Μάιο του 1945, οι δύο εφημερίδες του εμβληματικού εκδότη και δημοσιογράφου Δημήτριου Λαμπράκη, ελεύθερες και πάλι, επανεκδίδονται. Το «ΕΛΕΥΘΕΡΟΝ ΒΗΜΑ» ονομάζεται πια «ΤΟ ΒΗΜΑ» και τα «ΑΘΗΝΑΪΚΑ ΝΕΑ» ονομάζονται «ΤΑ ΝΕΑ».

Στο κύριο άρθρο τους, στο φύλλο της 17ης Μαΐου 1945 ,«ΤΑ ΝΕΑ» εκφράζουν, μετά από χρόνια, ελεύθερα τη γνώμη τους για τη δικτατορία Μεταξά και για όσα αυτή προκάλεσε στην Ελλάδα. Μεταξύ άλλων αναφέρει:

«Εις την πολιτικήν μας εξέλιξιν εσημειώθη μία διακοπή εννέα σχεδόν χρόνων. Εμείναμεν ακίνητοι, απληροφόρητοι και ακατατόπιστοι όλο αυτό το διάστημα, με τις πόρτες και τα παράθυρά μας κλεισμένα, για όλα τα ρεύματα των ιδεών που κυκλοφορούν εις τον κόσμο, για όλην αυτή τη λειτουργία της πνευματικής γονιμοποιήσεως που γίνεται με τον αέρα της ελευθερίας.

»Επί εννέα χρόνια. Τα πέντε σχεδόν είνε της δικτατορίας, η οποία είχε καθηλώσει, είχε παγώσει την ελληνικήν ζωήν. Ας μη διατυπωθή η εύκολος και αστήρικτη παρατήρησις ότι επί δικτατορίας ακριβώς έγινεν ένας από τους ενδοξότερους πολέμους της ιστορίας μας.

»Το γνωρίζομεν. Αλλ’ αυτή η απαράμιλλη έκρηξις του ελληνικού ηρωισμού, και ανεξάρτητα ακόμη της ιστορικής διαπιστώσεως ότι δεν εύρε το φυσικόν της πλάτος, ούτε είχεν όλα τα αποτελέσματα διά τα οποία ήταν αναμφισβήτητα ικανή, διότι περιωρίσθη από τον παρασκηνιακόν και καχύποπτον τρόπον που χαρακτηρίζει την πολεμικήν διαχείρισιν όλων των δικτατοριών, δεν περιλαμβάνεται μέσα εις τα στενά περιθώρια ενός καθεστώτος.

»Της 4ης Αυγούστου μάλιστα! Εκ της φύσεώς της, η λαμπροτέρα μάχη που έδοσεν ο ελληνικός λαός υπέρ της εθνικής του ελευθερίας όταν αντελήφθη ότι εκινδύνευε και εκείνη, είνε αδύνατον να συνδεθή με την πηγήν του καθεστώτος, η οποία είχεν ήδη δηλητηριάσει τις πολιτικές του ελευθερίες.

»Ο αλβανικός πόλεμος έδωδε μίαν ευκαιρίαν ενεργού διοχετεύσεως εις τον κοινόν Ελληνικόν πόθον της ελευθερίας και μέσα εις την γενικήν θέλησιν που κατηύθυνεν αυτήν την θυελλώδη ορμήν εναντίον του Ιταλού δικτάτορος, περιείχετο, έστω και κατά τρόπον ασυναίσθητον, η αντίδρασις ενός πιεζομένου λαού.

»Πρώτη λοιπόν η δικτατορία απέφραξεν όλους τους πνευματικούς αεραγωγούς της Ελλάδος, και υπεχρέωσεν εκατομμύρια ανθρώπων να αναπνέουν νυχθημερόν μέσα εις την πνιγηράν ατμόσφαιραν του Φασιστικού δόγματος. (…)

»Η πενταετία του επισήμου ελληνικού Φασισμού, με την μεθοδικότητα που έπληξεν όλα τα κέντρα της δημοκρατικής παραδόσεως, επροκάλεσε την καταστρεπτικώτερην οπισθοδρόμησιν της Ελλάδος».