Γιατί ο Τζο Μπάιντεν έβαλε τρικλοποδιά στην προσπάθεια επαναπροσέγγισης με την Κίνα

Υποτίθεται ότι ο Άντονι Μπλίνκεν είχε μια σχετικά πετυχημένη επίσκεψη στην Κίνα όπου συναντήθηκε όχι μόνο με τον Κινέζο ομόλογό του Κιν Γκανγκ και τον επικεφαλής της κινεζικής διπλωματίας Γουάνγκ Γι αλλά και με τον ίδιο τον ηγέτη της Κίνας Σι Τζινπίνγκ και μπόρεσε να έχει μια αρχική συμφωνία ότι οι δύο χώρες θα έχουν πλέον πιο κανονικούς διαύλους διπλωματικής επικοινωνίας.

Μάλιστα αρκετοί εκτίμησαν ότι η βασική επιτυχία του Μπλίνκεν δεν ήταν μόνο ότι είδε θετική ανταπόκριση από τον Κιν για μια επίσκεψη στην Ουάσιγκτον, ή ότι συναντήθηκε και με τον ίδιο τον Σι Τζινπίνγκ. Πάνω από όλα φάνηκε ότι σταματούσε η καθοδική πορεία στην οποία είχαν μπει από καιρό οι αμερικανοκινεζικές σχέσεις. Προφανώς και πολλά ζητήματα έμειναν ανοιχτά, αλλά τουλάχιστον αποτυπώθηκε μια κοινή επιθυμία για πιο κανονική διπλωματία μεταξύ των δύο χωρών.

Και μετά ήρθε η ώρα να μιλήσει ο ίδιος ο Τζο Μπάιντεν…

Δεν είχε καλά καλά κοπάσει ο απόηχος της επίσκεψης Μπλίνκεν, όταν ο Αμερικανός Πρόεδρος  εμφανίστηκε σε μια εκδήλωση συλλογής οικονομικών ενισχύσεων από μεγάλους χορηγούς του Δημοκρατικού Κόμματος. Μιλώντας εκεί και παρουσιάζοντας το κυβερνητικό του έργο, κάποια στιγμή αναφέρθηκε στην Κίνα. Ας δούμε το πλήρες απόσπασμα της τοποθέτησής του πάνω στην Κίνα:

«Και έτσι, τα πράγματα αλλάζουν.  Βάλαμε μαζί στη Νοτιοανατολική Ασία – και, παρεμπιπτόντως, σας υπόσχομαι ότι θα το κάνουμε – μην ανησυχείτε για την Κίνα.  Εννοώ, να ανησυχείτε για την Κίνα, αλλά μην ανησυχείτε για την Κίνα.  (Γέλια.)

Όχι, αλλά το εννοώ πραγματικά.  Η Κίνα είναι πραγματική – έχει πραγματικές οικονομικές δυσκολίες.  Και ο λόγος για τον οποίο ο Σι Τζινπίνγκ αναστατώθηκε πολύ όταν κατέρριψα εκείνο το αερόστατο με δύο βαγόνια γεμάτα κατασκοπευτικό εξοπλισμό μέσα σε αυτό είναι ότι δεν ήξερε ότι ήταν εκεί.  Όχι, μιλάω σοβαρά.  Αυτό είναι που αποτελεί μεγάλη αμηχανία για τους δικτάτορες, όταν δεν ήξεραν τι συνέβη.  Αυτό δεν έπρεπε να πάει εκεί που έπρεπε να πάει.  Βγήκε εκτός πορείας μέσω της Αλάσκας και στη συνέχεια μέσω των Ηνωμένων Πολιτειών.  Και δεν το ήξερε.  Όταν καταρρίφθηκε, ντράπηκε πολύ.  Αρνήθηκε ότι ήταν καν εκεί.

Αλλά το πολύ σημαντικό σημείο είναι ότι τώρα βρίσκεται σε μια κατάσταση όπου θέλει να έχει και πάλι μια σχέση.  Ο Τόνι Μπλίνκεν μόλις πήγε εκεί – ο Υπουργός Εξωτερικών μας- έκανε καλή δουλειά.  Και θα χρειαστεί χρόνος.»

Είναι σαφές ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με μια επιστροφή σε μια προηγούμενη ρητορική και μάλιστα με όρους που είναι απαξιωτικοί για την Κίνα και για τον ίδιο τον Σι Τζινπίνγκ. Η Κίνα παρουσιάζεται να είναι πιο αδύναμη και με οικονομικά προβλήματα. Επιπλέον, ο Μπάιντεν παρουσίασε ένα αφήγημα για την υπόθεση με τα κατασκοπευτικά αερόστατα όπου υποτίθεται ότι η Κίνα αναστατώθηκε από την κατάρριψη και ότι ο ηγέτης της «ντράπηκε». Και βέβαια, ο ίδιος ο χαρακτηρισμός του Κινέζου ηγέτη ως «δικτάτορα», επίσης ήχησε πολύ αρνητικά στα κινεζικά αυτιά, καθώς η κινεζική πλευρά πάντα επιμένει ότι υπάρχει μια διαδικασία εκλογής και επιλογής που δεν μπορεί να θεωρηθεί δικτατορική.

Και για να κάνει ακόμη πιο σαφή τη θέση των ΗΠΑ ο Μπάιντεν επέμεινε ότι θα ενεργοποιήσουν και το «Τετράπλευρο» (Quad) δηλαδή τον τετραμερή διάλογο σε ζητήματα ασφάλειας ανάμεσα σε ΗΠΑ, Αυστραλία, Ινδία και Πακιστάν, υποστηρίζοντας μάλιστα ότι αυτό «αναστάτωσε» τον Σι που του ζήτησε να μην το κάνει για να μην τον φέρει «σε δύσκολη θέση».

«Αλλά αυτό για το οποίο ήταν πραγματικά αναστατωμένος ήταν ότι επέμενα να επανενώσουμε το λεγόμενο τετράπλευρο.  Μου τηλεφώνησε και μου είπε να μην το κάνω αυτό γιατί τον έβαζε σε δύσκολη θέση.  Του είπα: “Το μόνο που κάνουμε – δεν προσπαθούμε να σας περικυκλώσουμε, απλώς προσπαθούμε να διασφαλίσουμε ότι οι διεθνείς κανόνες με τις εναέριες και θαλάσσιες οδούς παραμένουν ανοιχτές.  Και δεν πρόκειται να υποχωρήσουμε σε αυτό – σε αυτό”. Έτσι, τώρα έχουμε την Ινδία, την Αυστραλία, την Ιαπωνία και τις Ηνωμένες Πολιτείες να εργάζονται χέρι-χέρι στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας και στον Ινδικό Ωκεανό.»

Δηλαδή, όχι μόνο επέμεινε σε μια επιθετική πολιτική, αλλά προσπάθησε να παρουσιάσει και μια εικόνα ενός Σι που αντιμετωπίζει φοβικά τις αμερικανικές πρωτοβουλίες.

Η κινεζική αντίδραση και το ερώτημα γιατί έγιναν αυτές οι δηλώσεις

Η κινεζική αντίδραση ήταν άμεση και σκληρή. Οι δηλώσεις χαρακτηρίστηκαν από την εκπρόσωπο του κινεζικού υπουργείου εξωτερικών ως «εξαιρετικά παράλογες» και «ανεύθυνες», όπως και ότι παραβίαζαν το διπλωματικό πρωτόκολλο, τα πραγματικά περιστατικά και την πολιτική αξιοπρέπεια της Κίνας, για να καταλήξει υποστηρίζοντας ότι πρόκειται για «μια ανοιχτή πολιτική πρόκληση».

Βεβαίως, όπως συμβαίνει με τέτοιες δηλώσεις, «εκτός σεναρίου» του Αμερικανού προέδρου ακολούθησε «διορθωτική» δήλωση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι «ο πρόεδρος πιστεύει ότι η διπλωματία είναι ένας υπεύθυνος τρόπος για τη διαχείριση εντάσεων, για να ξεκαθαρίζονται λανθασμένες αντιλήψεις, για να αποφεύγονται λανθασμένοι υπολογισμοί».

Ωστόσο, το ζήτημα παραμένει ως προς το γιατί ο Μπάιντεν έκανε μια τέτοια δήλωση αμέσως μετά την επίσκεψη του ΥΠΕΞ του στην Κίνα.

Στην πραγματικότητα, βέβαια, ο Μπάιντεν είπε, με αφοπλιστική ίσως αμεσότητα, αυτό που είναι το κυρίαρχο αφήγημα της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής απέναντι στην Κίνα – και μαζί ο ευσεβής πόθος πίσω από αυτή την πολιτική.

Όντως οι ΗΠΑ θα ήθελαν να δουν την Κίνα να αισθάνεται πιεσμένη, τα οικονομικά της να είναι σε υποχώρηση και διαμορφώνονται όροι μιας περικύκλωσης που θα κατέληγε σε ακόμη μεγαλύτερες υποχωρήσεις της Κίνας.

Μόνο που τα πράγματα είναι αρκετά πιο σύνθετα.

Η διαρκής αμερικανική ταλάντευση

Όλα αυτά υπογραμμίζουν ότι οι ΗΠΑ δεν μπορούν να ξεφύγουν από μια διαρκή ταλάντευση. Από τη μια, η βασική τους δυναμική είναι προς μια σύγκρουση με την Κίνα. Πρόκειται για τη δεύτερη οικονομία του πλανήτη, που θέλει να γίνει η πρώτη, διεκδικεί τεχνολογική αναβάθμιση, αρχίζει και αποκτά χαρακτηριστικά υπερδύναμης και ολοένα και περισσότερο διεκδικεί μια διαφορετική οργάνωση του κόσμου, όπου οι ΗΠΑ δεν θα έχουν τον ηγεμονικό ρόλο.

Αυτό αποτυπώνεται στις διαρκείς πλευρές ενός οικονομικού πολέμου, που ξεκίνησε με τα μέτρα «εμπορικού πολέμου» επί προεδρίας Τραμπ, συνεχίστηκε με τη στοχοποίηση «για λόγους ασφαλείας», βασικών κινεζικών εταιρειών για «λόγους ασφαλείας», με πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Huawei, μετά περάσαμε στον συνεχιζόμενο «πόλεμο των τσιπ» με τις ΗΠΑ να απαγορεύουν την πρόσβαση της Κίνας σε τεχνολογία αναγκαία για την παραγωγή μικροτσιπ τελευταίας γενιάς, ενώ τώρα φαίνεται ότι ανοίγει νέο μέτωπο με τις ΗΠΑ να θεωρούν ότι υπάρχουν ζητήματα με τις υπηρεσίες Cloud που προσφέρουν κινεζικές εταιρείες.

Όμως, πέραν του οικονομικού πολέμου οι ΗΠΑ όντως θα ήθελαν να έχουν όρους μιας υγειονομικής ζώνης» γύρω από την Κίνα, αν και αυτό δεν είναι τόσο απλό, καθώς ακόμη και η Ινδία δεν φαίνεται αυτή τη στιγμή να είναι σε τροχιά σύγκρουσης με την Κίνα. Και βέβαια, όπως υπογράμμισε και η αναφορά του Μπάιντεν σε δικτάτορα, οι ΗΠΑ δεν παύουν να εγείρουν θέμα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και γενικά για την Κίνα και ειδικά τη κατάσταση με τη μειονότητα των Ουιγούρων.

Όλα αυτά επικαθορίζονται και από το προεκλογικό σκηνικό στις ΗΠΑ όπου οι Ρεπουμπλικάνοι πιέζουν τους Δημοκρατικούς για πιο σκληρή γραμμή απέναντι στην Κίνα.

Όμως, την ίδια στιγμή οι ΗΠΑ δύσκολα μπορούν να «αποσυνδεθούν» από την Κίνα, τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά. Η Κίνα εξακολουθεί να είναι μια οικονομία με την οποία οι ΗΠΑ έχουν μεγάλες οικονομικές σχέσεις (και μεγάλο εμπορικό έλλειμμα). Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να χρειάζονται κεφαλαιουχικά και καταναλωτικά αγαθά που παράγονται στην Κίνα. Μια «αποδολαριοποίηση» των κινεζικών εξωτερικών συναλλαγών θα έπλητταν περισσότερο τις ΗΠΑ παρά την Κίνα. Και βέβαια την ώρα που οι ΗΠΑ βλέπουν την Κίνα ως τον βασικό αντίπαλο μεσοπρόθεσμα, βραχυπρόθεσμα θα ήθελαν να μην υποστηρίξει ενεργά τη Ρωσία και ενδεχομένως να ρίξει το βάρος υπέρ της ειρήνης στην Ουκρανία.

Αυτό ακριβώς διαμορφώνει το έδαφος μιας ταλάντευσης όπου από τη μια η λογική της διπλωματίας επιβάλλει να υπάρξουν τώρα βήματα αποκλιμάκωσης της έντασης και διατήρηση ανοιχτών διαύλων και η λογική του ανταγωνισμού κατατείνει προς ολοένα και κλιμακούμενη ένταση, έστω και σε φραστικό – αλλά όχι γι’ αυτό λιγότερο ουσιαστικό – επίπεδο.