Γουατεμάλα: Η συγνώμη του προέδρου στην μητέρα – σύμβολο που πάλεψε χρόνια για την μνήμη της κόρης της

Η Ρόζα Φράνκο Σαντοβάλ μέσα σε ένα προαστιακό παντοπωλείο, ελέγχει τις τιμές. Οι περαστικοί παρατηρούν μια 62χρονη, μητέρα, γιαγιά, μετανάστρια.

Αυτό όμως που δεν μπορούσαν να γνωρίζουν οι περαστικοί ήταν ότι η Φράνκο πέρασε περισσότερες από δύο δεκαετίες αναζητώντας δικαιοσύνη για την κόρη της, η οποία βιάστηκε και δολοφονήθηκε στη Γουατεμάλα το 2001.

Δεν μπορούσαν να γνωρίζουν ότι το έργο της προκάλεσε τη δημιουργία ενός εθνικού συστήματος συναγερμού για τις εξαφανισμένες γυναίκες και κορίτσια ή ότι οδήγησε μέχρι το Διαμερικανικό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Δεν θα μπορούσαν να γνωρίζουν ότι, μόλις το προηγούμενο βράδυ, η Φράνκο τιμήθηκε από την κυβέρνηση της Γουατεμάλας και έλαβε επίσημη συγγνώμη από τον πρόεδρο της χώρας για τον ρόλο των αξιωματούχων στην καθυστέρηση και το μπέρδεμα της έρευνας για την εξαφάνιση της κόρης της, σύμφωνα με πληροφορίες από τον Guardian.

Ο φόβος την έδιωξε από την χώρα της

Η Φράνκο εγκατέλειψε την πατρίδα της από φόβο αντιποίνων μετά από χρόνια αγωνιστικής δράσης για τη βελτίωση του δικαστικού συστήματος της Γουατεμάλας και τη διαχείριση της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών. Τώρα ζει στην περιοχή της Ουάσιγκτον με τους δύο ενήλικες γιους της και τις οικογένειές τους.

Η ιστορία της Φράνκο είναι ελάχιστα γνωστή στην περιοχή της Ουάσιγκτον, όπου ζει εδώ και τρία χρόνια. Αλλά στην πατρίδα της -και στους κύκλους των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της Κεντρικής Αμερικής- η υπόθεση που την ώθησε στη δράση είναι ευρέως αναγνωρισμένη.

Η συγκλονιστική ιστορία της

«Έχουν περάσει 23 χρόνια και κάθε χρόνος ήταν δύσκολος», δήλωσε η Φράνκο. «Υπάρχουν τόσες πολλές αντίξοες καταστάσεις που έπρεπε να περάσω με την οικογένειά μου για να αναζητήσουμε δικαιοσύνη για τη δική μας María Isabel».

Η María Isabel Véliz Franco ήταν 15 ετών όταν εξαφανίστηκε. Έφυγε για να πάει να εργαστεί σε ένα κατάστημα ρούχων στις 16 Δεκεμβρίου 2001, θυμήθηκε η μητέρα της. Η Φράνκο δεν είδε ποτέ ξανά την κόρη της ζωντανή.

H κόρη της Φράνκο που βιάστηκε και δολοφονήθηκε όταν ήταν μόλις 15 ετών. Πηγή φωτο: Guardian 

Όταν το κορίτσι δεν επέστρεψε στο σπίτι όπως αναμενόταν, η Franco δήλωσε την εξαφάνιση της κόρης της στην αστυνομία. Αργότερα είπε ότι οι αξιωματούχοι της είπαν ότι δεν είχε περάσει αρκετός χρόνος για να αξίζει να γίνει έρευνα. Τους ξανακάλεσε περισσότερες από δώδεκα φορές, είπε, εκλιπαρώντας κάποιον να κάνει κάτι. Δύο ημέρες αργότερα, βρέθηκε το ακρωτηριασμένο πτώμα της έφηβης.

Η φρικτή ανάμνηση των λειψάνων της κόρης της – η τελευταία εικόνα που έχει από το παιδί της – εξακολουθεί να βαραίνει τη Φράνκο και την οικογένειά της. Την κουβαλάει νοερά μαζί της για να καταθέσει ενώπιον κυβερνήσεων και να υπερασπιστεί τη δημιουργία της οργάνωσης Isabel-Claudina 2016 – ενός εθνικού συστήματος συναγερμού που θεσπίστηκε για την ταχύτερη αντιμετώπιση των εξαφανίσεων γυναικών και κοριτσιών της Γουατεμάλας.

Ζητά τρόφιμα για να επιβιώσει

Ο συναγερμός, ο οποίος αποστέλλεται έξι ώρες μετά από μια εξαφάνιση, πήρε το όνομά του από την κόρη της Φράνκο και μια άλλη έφηβη, την Κλαουντίνα Βελάσκες Πάιζ, η οποία ήταν 19 ετών όταν δολοφονήθηκε το 2005.

Αποφοίτησε δικηγόρος και τώρα ζητά τρόφιμα για να επιβιώσει.

Η Ντενίζ Γουντς, ιδρυτική διευθύντρια του Food Justice DMV, μιας εθελοντικής συλλογικότητας που παρέχει τρόφιμα και άλλα είδη πρώτης ανάγκης σε κοινότητες μεταναστών στην περιοχή της Ουάσιγκτον, δήλωσε ότι γνώρισε την Φράνκο με τον τρόπο που γνωρίζει τους περισσότερους πελάτες της: μέσω γραπτού μηνύματος. Η Φράνκο ζήτησε βοήθεια για να ταΐσει την οικογένειά της.

«Ένας τέτοιος αγώνας έχει συνέπειες», δήλωσε η Φράνκο. «Αποφοίτησα στη χώρα μου ως δικηγόρος. Εδώ δεν έχω τίποτα. Αυτό με λυπεί – όχι μόνο για μένα, αλλά και για τα παιδιά μου και την οικογένειά μου, που επίσης έπρεπε να ξεκινήσουν από την αρχή».

Καθώς η ιστορία της Φράνκο ξετυλιγόταν, η Γουντς είπε ότι η δική της δυσπιστία μεγάλωνε.

«Έμεινα άναυδη»

Μπήκε στο διαδίκτυο για να ψάξει το όνομα της και βρήκε τη μία ιστορία μετά την άλλη που περιγράφει λεπτομερώς τη σταυροφορία της πενθούσας μητέρας.

Το 2021, μετά από σχεδόν 20 χρόνια, η Φράνκο είδε τον δολοφόνο της κόρης της να καταδικάζεται σε 30 χρόνια φυλάκισης.

«Αυτή η γυναίκα κέρδισε το βραβείο Γυναίκα της Χρονιάς στη Γουατεμάλα πριν από μερικά χρόνια και τώρα έρχεται και μου στέλνει μήνυμα ζητώντας φαγητό», είπε ο Γουντς. «Απλά δεν έβγαζε νόημα. Έμεινα άναυδη».

Ο πρόεδρος της Γουατεμάλας Μπερνάρντο Αρέβαλο

Την Τρίτη, η Γουντς συνόδευσε τη Φράνκο στην κυβερνητική τελετή. Τράβηξε φωτογραφίες της Φράνκο καθώς καθόταν σε ένα μακρύ τραπέζι με ύφασμα στο γραφείο του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών στην Περιφέρεια. Η Woods της επευφημούσε κατά τη διάρκεια των δηλώσεών της και θαύμαζε τη δύναμη που χρειαζόταν προφανώς για να καθίσει πλαισιωμένη από κυβερνητικούς αξιωματούχους από μια χώρα που η Franco έχει πει ότι αναγκάστηκε να φύγει για την ασφάλειά της.

«Η ιστορία της Ρόζας και του Γολιάθ διαδραματιζόταν εκεί μπροστά στα μάτια μου», είπε η Γουντς. ««Εκεί ήταν ο κυριολεκτικά πρόεδρος της Γουατεμάλας που ζητούσε συγγνώμη από εκείνη και την οικογένειά της, λέγοντας ότι όχι μόνο αγωνίστηκε για τη δικαιοσύνη για την κόρη της επί 20 χρόνια, έβαλε τον δράστη στη φυλακή μετά από δεκαετίες και στη συνέχεια έκανε την κυβέρνηση να ζητήσει συγγνώμη. Κυριολεκτικά δεν έχω ξαναδεί κάτι παρόμοιο».

Η συγνώμη του προέδρου της Γουατεμάλας

Με πράξη που υπέγραψε ο πρόεδρος της Γουατεμάλας Μπερνάρντο Αρέβαλο, ο οποίος μίλησε αυτοπροσώπως στην τελετή στο πλαίσιο του διπλωματικού του ταξιδιού στην Ουάσιγκτον, η κυβέρνηση της Γουατεμάλας ζήτησε επίσημα συγγνώμη από τη Φράνκο και την οικογένειά της. Η δημόσια αναγνώριση ικανοποιεί μέρος της απόφασης του Διαμερικανικού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του 2014, το οποίο καταδίκασε τη Γουατεμάλα για παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της κόρης του Φράνκο και διέταξε το έθνος να ζητήσει συγγνώμη από την οικογένειά της.

Αλλά ο πρόεδρος της Γουατεμάλα είπε ότι η απολογία δεν ήταν «μια αναγκαστική πράξη, μια απλή πράξη συμμόρφωσης με μια ποινή».

«Πρόκειται για μια ειλικρινή πράξη, μια έντιμη πράξη, που αποσκοπεί ιδιαίτερα στην αξιοπρέπεια της ιστορικής μνήμης των θυμάτων καθώς και των οικογενειών τους», δήλωσε ο Arévalo στα ισπανικά. «Ο βαθμός στον οποίο τα ανθρώπινα δικαιώματα γίνονται σεβαστά και θεωρούνται θεμελιώδη για όλους τους θεσμούς του κράτους είναι ο τρόπος με τον οποίο οικοδομούμε μια πραγματική δημοκρατία».

Η Rosa Franco Sandoval, στο κέντρο, παρευρίσκεται σε τελετή με την οικογένειά της προς τιμήν της σκοτωμένης κόρης της, María Isabel Véliz Franco, στο γραφείο του Οργανισμού Αμερικανικών Κρατών στην Περιφέρεια. Πηγή φωτό: Guardian 

Για τη Φράνκο και την οικογένειά της, η συγγνώμη – 23 χρόνια και επτά προεδρικές διοικήσεις μετά την τέλεση του εγκλήματος – δεν ήταν αρκετή.

«Τουλάχιστον είδαμε μια καλή στάση από τον πρόεδρο και την κυβέρνηση, ναι. Αλλά πρέπει να γίνουν πολλά ακόμη», δήλωσε στα ισπανικά ο γιος της Φράνκο, Χοσέ Ρομπέρτο Φράνκο, 33 ετών. «Δεν υπάρχει πραγματικά τίποτα που μπορούν να πουν που θα δώσει πίσω ή θα αντικαταστήσει τη ζωή της αδελφής μου, σωστά; Οπότε τουλάχιστον αυτό ήταν κάτι που ηρεμεί λίγο τις ψυχές μας, που τιμά τη δική μας María Isabel και τιμά και την οικογένεια».

Το υψηλότερο ποσοστό γυναικοκτονιών

Σύμφωνα με το Γραφείο της Ουάσιγκτον για τη Λατινική Αμερική, έναν ανεξάρτητο οργανισμό έρευνας και υπεράσπισης, η Γουατεμάλα έχει το υψηλότερο ποσοστό γυναικοκτονιών στην Κεντρική Αμερική και παρά τις πρόσφατες μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που καθοδήγησε ο Φράνκο, περισσότερα από τα δύο τρίτα αυτών των υποθέσεων παραμένουν ανεξιχνίαστα.

Συνήγοροι όπως η Φράνκο εξακολουθούν να κινδυνεύουν από αντίποινα και φυλάκιση, δήλωσαν οι ειδικοί, και περισσότερες από δώδεκα γυναίκες έχουν αναγκαστεί να εξοριστούν για το έργο τους κατά της διαφθοράς.

«Μια σειρά απαράδεκτων πρακτικών από διάφορους αξιωματούχους των προηγούμενων κυβερνήσεων ευθύνονται για μισογυνιστικές πρακτικές, στερεότυπα που βασίζονται στο φύλο και επιθέσεις στην ελευθερία και τη ζωή, που με τη σειρά τους συνιστούν διακρίσεις και παραμέληση των συνταγματικών υποχρεώσεων», δήλωσε στα ισπανικά στην τελετή ο Οσβάλντο Σαμαγιόα, εκτελεστικός διευθυντής της Προεδρικής Επιτροπής για την Ειρήνη και τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. «Κυρία Ρόζα, γνωρίζω ότι έχετε συμμετάσχει σε αυτόν τον αγώνα…. Εδώ είμαστε. Δεν θα ξεχάσουμε ποτέ και θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε».

«Αίσθηση ικανοποίησης αλλά και λύπη πάντα επειδή η κόρη μου δεν είναι εδώ»

Η Φράνκο, επίσης, σκοπεύει να συνεχίσει να εργάζεται.

Μεγάλο μέρος της συνεχούς υπεράσπισής της για τη βελτίωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη Λατινική Αμερική είναι εξ αποστάσεως – αν και έχει επίσης αρχίσει να ασχολείται περισσότερο με τη βοήθεια των μεταναστών στην περιοχή της Ουάσιγκτον. Παρακολουθεί μαθήματα αγγλικών και έχει βάλει στόχο να βρει ένα ίδρυμα στο οποίο θα ενταχθεί ή, όπως είπε, ίσως να ξεκινήσει μια δική της ομάδα υπεράσπισης.

«Έχω κατακλυστεί από τόσα πολλά συναισθήματα αυτή την εβδομάδα», δήλωσε η Φράνκο. «Νοσταλγία και θλίψη, αίσθηση ικανοποίησης ότι μετά από 23 χρόνια, ως μητέρα, έχω κάνει ό,τι μπορούσα να κάνω και μου απομένει ακόμη χρόνος. Αλλά είμαι επίσης λυπημένη πάντα επειδή η κόρη μου δεν είναι εδώ».