Γιατί το οικονομικό θαύμα της Γερμανίας βρίσκεται σε κίνδυνο

Η Γερμανία έχει διανύσει πολύ δρόμο τα τελευταία 100 χρόνια. Από τον μακρινό Νοέμβριο του 1923 όταν οι άνθρωποι κουβαλούσαν καρότσια γεμάτα με μετρητά για να αγοράσουν μια φρατζόλα ψωμί μέχρι σήμερα που η χώρα συγκαταλέγεται στις μεγαλύτερες οικονομικές δυνάμεις του πλανήτη.

Ο υπερπληθωρισμός άφησε βαθιά σημάδια στην ψυχή του έθνους. Τα κυβερνητικά τυπογραφεία δούλευαν στο φουλ για να παράγουν βουνά από άχρηστα χαρτονομίσματα και η κατάρρευση του νομίσματος ήταν τόσο σοβαρή που ένα δολάριο ΗΠΑ άξιζε 1 εκατ. μάρκα.

«Ποτέ ξανά» είναι το μότο από τότε με τους Γερμανούς να θέλουν να αφήσουν πίσω τα δεινά που έζησαν.

Μάρκα μια άλλης εποχής

Η ανάκαμψη στις δεκαετίες του 1950 και του ‘60 ήταν θεαματική

Η ανάκαμψη της Γερμανίας από τον τριπλό κλυδωνισμό του πρώτου μισού του 20ού αιώνα που περιλάμβανε την κατάρρευση του νομίσματος το 1923, τη μεγάλη ύφεση και την ήττα στον δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν αξιοσημείωτη. Η ανάκαμψη στις δεκαετίες του 1950 και του ‘60 ήταν τόσο θεαματική που επινοήθηκε μια λέξη για να την περιγράψει: «Wirtschaftswunder» ή «οικονομικό θαύμα».

100 χρόνια μετά

Αυτό το οικονομικό θαύμα βρίσκεται τώρα σε κίνδυνο, γράφει ο οικονομικός συντάκτης του Guardian Λάρι Έλιοτ. Σε καμία περίπτωση, εξηγεί, τα προβλήματα δεν είναι τόσο μεγάλα όσο ήταν πριν από 100 χρόνια αλλά…

…Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η επιβράδυνση της ανάπτυξης στην Κίνα και η υποχώρηση της παγκοσμιοποίησης έχουν επιφέρει πλήγματα. Και δεν είναι μόνο αυτά καθώς το Βερολίνο έχει να αντιμετωπίσει και τον εσωτερικό «εχθρό»: έναν γηρασμένο πληθυσμό και ένα βιομηχανικό μοντέλο που δεν μπορεί να κρύψει την ηλικία του.

Απόδειξη ότι η Γερμανία μπορεί να είναι απλώς μια αναλογική οικονομία που παλεύει να κάνει τη μετάβαση στην ψηφιακή εποχή, αποτελούν τα τελευταία στοιχεία για τη μεταποίηση.

Η βιομηχανική παραγωγή έχει μειωθεί για πέντε συνεχόμενους μήνες και βρίσκεται περισσότερο από 7% κάτω από τα προ της πανδημίας επίπεδα. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο αναμένει ότι η Γερμανία θα είναι η πιο αδύναμη οικονομία στην ομάδα των G7 και η μόνη που θα δει την παραγωγή να μειώνεται.

Ο Carsten Brzeski, επικεφαλής μακροοικονομικών της τράπεζας ING, λέει ότι τα προβλήματα της Γερμανίας αποτελούν ένα μείγμα κυκλικών και διαρθρωτικών προβλημάτων.

Αφού συρρικνώθηκε φέτος -μεταξύ Ιουλίου και Σεπτεμβρίου- υπάρχει μεγάλη πιθανότητα, σύμφωνα με τον Brzeski, να έχει μια παρόμοια αδύναμη επίδοση και τους τελευταίους τρεις μήνες του 2023. Αυτά τα δύο συνεχόμενα τρίμηνα συρρίκνωσης θα άφηναν την οικονομία σε τεχνική ύφεση.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία, η επιβράδυνση της ανάπτυξης στην Κίνα και η υποχώρηση της παγκοσμιοποίησης έχουν επιφέρει πλήγματα

Οι τεράστιες προκλήσεις

Σε μια Ευρώπη που αναζητά εναλλακτικές από την ημέρα που η Ρωσία εισέβαλε στην Ουκρανία, η Γερμανία δείχνει να κατάφερε να βρει πηγές ενέργειας για να αναπληρώσει την απώλεια του ρωσικού φυσικού αερίου όμως ήταν πιο ακριβή.

Υπήρξαν και άλλα αρνητικά σοκ. Οι ισχυρές εξαγωγικές επιδόσεις της Γερμανίας κατά τα έτη που προηγήθηκαν της πανδημίας οφειλόταν εν μέρει στην ισχυρή ζήτηση από την Κίνα, η οποία έχει πλέον μετριαστεί.

Στο μεταξύ, η αυτοκινητοβιομηχανία της δέχεται επίθεση σε δύο μέτωπα – από τα φτηνά κινεζικά ηλεκτρικά αυτοκίνητα και από τα κίνητρα που παρέχει ο νόμος του Τζο Μπάιντεν στην αυτοκινητοβιομηχανία για τη μείωση του πληθωρισμού στις ΗΠΑ.

«Το μεγαλύτερο πρόβλημα ήταν ότι οι εταιρείες δεν έβλεπαν την ανάγκη να αλλάξουν όταν οι καιροί ήταν καλοί», λέει ο Brzeski. «Αυτό δείχνει έλλειψη πρόβλεψης. Οι καλές εποχές επρόκειτο να τελειώσουν και οι εταιρείες θα έπρεπε να είχαν ενεργήσει προληπτικά».

Οι πυρηνικοί σταθμοί και το ρωσικό φυσικό αέριο

Ο David Marsh, πρόεδρος της ομάδας σκέψης OMFIF, συμφωνεί ότι τα προβλήματα της Γερμανίας είναι κάτι περισσότερο από προσωρινά: «Κάτι δομικό συμβαίνει. Πολλές φορές στο παρελθόν οι άνθρωποι ζητούσαν χρόνο για τη γερμανική οικονομία και η γερμανική οικονομία πάντα ανέκαμπτε. Αυτή τη φορά μπορεί να είναι ελαφρώς διαφορετικό».

Ο Marsh λέει ότι αφού η Άνγκελα Μέρκελ δεσμεύτηκε να κλείσει όλους τους πυρηνικούς σταθμούς της Γερμανίας το 2011, μήνες μετά την καταστροφή της Φουκουσίμα στην Ιαπωνία, η χώρα έγινε υπερβολικά εξαρτημένη από το φθηνό ρωσικό φυσικό αέριο για την κάλυψη των ενεργειακών της αναγκών. «Έβαλαν όλα τα αυγά στο ρωσικό καλάθι», λέει.

Επιπλέον, οι προσπάθειες της Γερμανίας ήρθαν σε μια εποχή που άλλες χώρες της ευρωζώνης γίνονταν πιο αποτελεσματικές. Ο Marsh υποστηρίζει ότι αν η Γερμανία είχε ακόμη το δικό της νόμισμα αυτό θα «έπεφτε» λόγω της ανάγκης να ανακτήσει την ανταγωνιστικότητά της.

«Εκπλήσσομαι. Πίστευα ότι θα τα κατάφερναν καλύτερα. Υπήρξε αποτυχία στην ψηφιοποίηση της οικονομίας με πολλούς τρόπους», λέει.

Η Bundesbank, η κεντρική τράπεζα της Γερμανίας, έγινε σύμβολο της μεταπολεμικής επιτυχίας της χώρας. Ακραία ανεξάρτητη, έβλεπε το ρόλο της να διασφαλίζει ότι δεν θα υπάρξει επιστροφή στις σκοτεινές ημέρες του 1923, όταν ένα γραμματόσημο κόστιζε όσο μια βίλα λίγα χρόνια νωρίτερα.

Όταν ένα γραμματόσημο κόστιζε όσο μια βίλα

Όμως, μετά τη δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, η Bundesbank δεν καθορίζει πλέον τα γερμανικά επιτόκια ούτε είναι υπεύθυνη για τη σταθερότητα των τιμών, παρ’ όλα αυτά ο πρόεδρός της, Joachim Nagel, εξακολουθεί να ασκεί επιρροή στο εσωτερικό και στο εξωτερικό.

Μιλώντας αυτή την εβδομάδα στο Λονδίνο, ο κ. Nagel παραδέχθηκε ότι ήταν λάθος της Γερμανίας να εξαρτάται τόσο πολύ από το ρωσικό φυσικό αέριο αλλά εξέφρασε αισιοδοξία για την ικανότητα της οικονομίας να ανακάμψει. Είπε χαρακτηριστικά: «Κάποιοι λένε ότι η Γερμανία είναι ο άρρωστος της Ευρώπης. Δεν πιστεύω ότι ισχύει κάτι τέτοιο».

Ναι μεν, αλλά…

Ως μια μεγάλη ανοικτή οικονομία εκτεθειμένη στα προβλήματα των παγκόσμιων αλυσίδων εφοδιασμού και στην επιβράδυνση της Κίνας, η τρέχουσα αδυναμία δεν αποτέλεσε «καμία έκπληξη» για την Bundesbank, είπε. Προέβλεψε πως δεν θα υπάρξει «μια σκληρή προσγείωση» και με ένα τόνο αισιοδοξία τόνισε πως «υπάρχουν ισχυρές δυνατότητες ανάκαμψης».

Ο Brzeski δήλωσε ότι η επιτυχία της επανένωσης έδειξε ότι η Γερμανία μπορεί να βγει από δύσκολες καταστάσεις, αλλά δεν θα είναι εύκολο.

«Δεν είναι μόνο η ενέργεια. Αλλάζουν οι παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού. Είναι ο ρόλος της Κίνας. Είναι το δημογραφικό και η γήρανση του πληθυσμού. Δεν θα υποτιμούσα την προθυμία των γερμανικών εταιρειών να προσαρμοστούν και να επιβιώσουν αλλά θα είναι μια μακρά και δύσκολη διαδικασία», είπε σε μια προσεκτική δήλωση για το τι θα επακολουθήσει.