Πώς ο Irving Penn άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι έβλεπαν τον κόσμο

«Μπορώ να πάθω εμμονή με οτιδήποτε, αν το κοιτάξω για αρκετή ώρα. Αυτή είναι η κατάρα του να είσαι φωτογράφος» είχε πει, μεταξύ άλλων, ο Αμερικανός φωτογράφος, οποίος συνδέθηκε με το περιοδικό Vogue και τη διαφήμιση πέρα από τα διάσημα πορτρέτα του και τις νεκρές φύσεις.

«Μια καλή φωτογραφία είναι αυτή που επικοινωνεί ένα γεγονός, αγγίζει την καρδιά, αφήνει τον θεατή να αλλάξει τον άνθρωπο που την είδε. Είναι, με μια λέξη, επιδραστική» θα συμπληρώσει για να καταλήξει: «Η φωτογράφηση μιας τούρτας μπορεί επίσης να είναι τέχνη».

O Penn (αριστερά) και οι συνεργάτες του στο στούντιο του, στη Νέα Υόρκη / Photo: Wikimedia Commons

Η σχετικότητα της ομορφιάς

Γεννημένος στην πόλη Plainfield του New Jersey το 1917, ο Irving Penn εξελίχθηκε σε έναν από τους σπουδαιότερους φωτογράφους του 20ού αιώνα. Είναι γνωστός για το ότι έσπασε τα όρια μεταξύ της εμπορικής και της ποιοτικής φωτογραφίας, δουλεύοντας με ένα στυλ εκλεπτυσμένου, κομψού μινιμαλισμού.

Σύμφωνα με την Άννα Γουίντουρ, αρχισυντάκτρια της Vogue, περιοδικό για το οποίο ο Penn εργάστηκε για περισσότερα από 60 χρόνια «άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι έβλεπαν τον κόσμο και την αντίληψή μας για το τι είναι όμορφο».

Photo: Flickr

Ο Penn φωτογράφισε 163 εξώφυλλα για τη Vogue

Στα μέσα της δεκαετίας του 1930, ο Penn σπούδασε ζωγραφική και γραφιστική στο Μουσείο και τη Σχολή Βιομηχανικής Τέχνης της Πενσυλβάνια. Αρχικά ήλπιζε να γίνει ζωγράφος, αλλά τα σχέδια καριέρας αναβλήθηκαν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν προσφέρθηκε εθελοντικά να υπηρετήσει ως οδηγός ασθενοφόρου στην Ιταλία.

Το 1943 προσλήφθηκε ως art director από τον Alexander Liberman, καλλιτεχνικό διευθυντή της Vogue στη Νέα Υόρκη. Ο ρόλος του επρόκειτο να είναι αυτός της σύλληψης του εξώφυλλου κάθε μήνα, αλλά μέσα σε λίγους μήνες ο ίδιος και ο Liberman δυσαρεστήθηκαν με τους φωτογράφους που απασχολούσαν – έτσι ο Penn άρχισε να φωτογραφίζει ο ίδιος.

Έμελλε να φωτογραφίσει συνολικά 163 εξώφυλλα της Vogue, ανάμεσα στα πιο διάσημα αυτό του 1950 της Jean Patchett, ενός από τα κορυφαία μοντέλα μόδας της εποχής. Ο Penn την ανέφερε ως «τη νεαρή, αμερικανίδα θεά της υψηλής ραπτικής». Υπάρχει μια κλασική συμμετρία στη σύνθεση, που διακόπτεται μόνο από το τολμηρό, πλάγιο βλέμμα της Patchett.

Photo: Wikimedia Commons

Η αξία του αυξάνεται

«Οι λήψεις που τράβηξε για τη Vogue είναι μεταξύ εκείνων που φέρνουν τις υψηλότερες τιμές σε δημοπρασίες σήμερα» λέει η Rebecca Jones, ειδικός σε θέματα φωτογραφιών στον οίκο Christie’s στη Νέα Υόρκη.

«Πολλές από αυτές τις εικόνες έχουν γίνει γνωστές και αναγνωρίσιμες σε ένα ευρύ κοινό, δηλαδή απευθύνονται σε περισσότερους από τους λάτρεις της φωτογραφίας ή ακόμη και της μόδας. Απευθύνονται στους συλλέκτες σύγχρονης τέχνης γενικά».

Ένα άλλο τέτοιο έργο είναι το Harlequin Dress (Lisa Fonssagrives-Penn), στο οποίο ο φωτογράφος φωτογράφισε τη σύζυγό του, μοντέλο μόδας, Lisa, με ένα ογκώδες, διαμαντένιο φόρεμα. Φορά επίσης ένα καπέλο Lilly Daché, ένα ζευγάρι γάντια όπερας και ένα επιβλητικό βλέμμα.

Πρόκειται για ένα εξαιρετικό παράδειγμα της προσέγγισης του Penn στη φωτογραφία μόδας: όπου το θέμα και τα ρούχα είναι αυτά που έχουν σημασία και το σκηνικό είναι απλοϊκό έως γυμνό. Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι, δίνοντας έμφαση στο στυλ έναντι του πλαισίου, συνέβαλε στην επανάσταση του είδους.

Δείτε το βίντεο με τη ζωή και τις εικόνες του 

Φωτογράφισε τους πολιτιστικούς γίγαντες της εποχής του

Ο Penn είναι επίσης διάσημος για τη φωτογράφηση μεγάλου αριθμού πνευματικών ανθρώπων, από τον Τρούμαν Καπότε και τη ζωγράφο Τζόρτζια Ο’Κιφ μέχρι τον Ιγκόρ Στραβίνσκι και τον ηθοποιό Σπένσερ Τρέισι.

Το σήμα κατατεθέν του, το οποίο άρχισε να το εφαρμόζει το 1948, ήταν να τους σφηνώσει ανάμεσα σε δύο γκρίζα σκηνικά τοιχώματα που συναντιόντουσαν σε ένα έντονα γωνιακό «V».

Τις περισσότερες φορές αυτό προκαλούσε αξιοσημείωτες αποκαλύψεις του χαρακτήρα του υποκειμένου του – μέσω της στάσης του σώματος, της έκφρασης του προσώπου ή και των δύο. «Δεν μπορούσαν να ξεφύγουν» έλεγε ο Penn. «Για εκείνη τη στιγμή του χρόνου, ανήκαν σε μένα».

Αυτά έγιναν γνωστά ως «γωνιακά πορτρέτα». Ακριβώς όπως και στις φωτογραφίσεις μόδας, περιφρόνησε τα λαμπερά σκηνικά, για να εστιάσει καλύτερα στην ουσία του θέματος.

Δείτε αυτή τη δημοσίευση στο Instagram.

Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη The Irving Penn Foundation (@the.irving.penn.foundation)

Λάμπη μπροστά και πίσω από την κάμερα

«Αυτές οι φωτογραφίες αποδίδουν επίσης σταθερά στις δημοπρασίες» λέει η Jones, «αν και συνήθως σε πιο προσιτή τιμή από τις εκτυπώσεις των πιο λαμπερών και αναγνωρισμένων εικόνων μόδας του. Ο συνδυασμός διάσημου φωτογράφου και διάσημου εικονιζόμενου είναι ένας συνδυασμός που απευθύνεται σε πολλούς συλλέκτες».

Τη δεκαετία του 1950, ο Penn υιοθέτησε ένα δεύτερο χαρακτηριστικό στυλ για την αποτύπωση διασημοτήτων: Τη φωτογράφηση των προσώπων τους σε κοντινό πλάνο. Μεταξύ των εξαιρετικών φωτογραφιών είναι αυτή του 1957 με τον Πάμπλο Πικάσο, όπου το ορθάνοιχτο αριστερό μάτι του Ισπανού μοιάζει σχεδόν να αιωρείται μεταξύ του ανασηκωμένου γιακά και του γείσου του καπέλου του.

H Geraldine Fitzgerald / Photo: Wikimedia Commons

Λουλούδια, «τσιγάρα» και τα πάθη του Penn

Στη δεκαετία του 1960, ο Penn άρχισε να τραβάει φωτογραφίες από νεκρές φύσεις λουλουδιών. Θα δημιουργούσε στη συνέχεια ένα ολόκληρο βιβλίο με μελέτες λουλουδιών – Flowers, που εκδόθηκε το 1980 – και εξακολουθούσε να φωτογραφίζει το ίδιο θέμα στις αρχές αυτής της χιλιετίας, για παράδειγμα στην Ισλανδική παπαρούνα/ Papaver nudicaule (Α).

Είπε ότι τον έλκουν τα λουλούδια «αρκετά μετά το σημείο τελειότητας που έχουν περάσει», γοητευμένος από τις ατέλειες και τα μαραμένα πέταλά τους. Στην περίπτωση του Gingko Leaves, Νέα Υόρκη, 1990, απλώς αποτύπωσε δύο φύλλα -ένα κίτρινο και ένα πράσινο- που βρήκε πεσμένα στο πεζοδρόμιο της Νέας Υόρκης ένα φθινόπωρο.

Καθ’ όλη τη διάρκεια της καριέρας του, ο Penn είχε το χάρισμα να αποδίδει απίθανα θέματα με πρωτοφανή μεγαλοπρέπεια. Το 1972, δημιούργησε μια από τις σημαντικότερες σειρές του, τα «Τσιγάρα», με πολύ μεγεθυμένες εικόνες αποτσίγαρων δίπλα-δίπλα. Λυγισμένα και ελαφρώς πολτοποιημένα, δημιουργούν αλλόκοτα εφέ οφθαλμαπάτης στον θεατή.

Photo: Wikimedia Commons

Τα ταξίδια και η «όμορφη υφή» των πλατινένιων εκτυπώσεων του Penn

Ο Penn ήταν φανατικός ταξιδιώτης, επισκεπτόμενος πολυάριθμες χώρες σε όλο τον κόσμο με τη φωτογραφική μηχανή Rolleiflex. Στα αποτελέσματα περιλαμβάνονται δύο γνωστές σειρές πορτραίτων, που τραβήχτηκαν σε ένα φορητό στούντιο: Των φυλών της Νέας Γουινέας και των ιθαγενών του Περού.

Ένα παράδειγμα του τελευταίου, το Cuzco Children, 1948, με ένα νεαρό αδελφάκι που ακουμπάει τα χέρια του σε ένα ταπετσαρισμένο σκαμνί, κατέχει το παγκόσμιο ρεκόρ τιμής μιας φωτογραφίας του Penn σε δημοπρασία. Το 2008, η τιμή της ανήλθε σε 529.000 δολάρια.

Σύμφωνα με την Jones, ωστόσο, είναι η διαδικασία με την οποία ο Penn έφτιαξε τη συγκεκριμένη εκτύπωση όσο και το θέμα που έχει καθοριστική σημασία. «Τελειοποίησε έναν τρόπο εκτύπωσης των εικόνων του που περιελάμβανε πλατίνα αντί για ασήμι και κατέληξε σε φωτογραφίες με την πιο όμορφη υφή. Οι τονικότητες είναι τόσο απαλές που μοιάζουν σχεδόν με ακουαρέλες».

Στο στούντιο του φωτογράφου στη Νέα Υόρκη / Photo: Wikimedia Commons

Άριστος τεχνικός

Περαιτέρω απόδειξη αυτού είναι οι λήψεις γυμνών γυναικείων κορμών που τράβηξε το 1949-50. Για τις φωτογραφίες αυτές, λεύκανε τις εκτυπώσεις του, δημιουργώντας έτσι ένα πλούσιο εφέ chiaroscuro γύρω από τη σάρκα.

Ωστόσο είχε και μια ιδιόρρυθμη πλευρά. Αυτό φαίνεται στους συνδυασμούς νεκρών φύσεων που φωτογράφιζε (σε χρώμα) καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του. Το Theatre Accident, Νέα Υόρκη, 1947, είναι μια καλλιτεχνικά-αλλά και αλλόκοτα διατεταγμένη φωτογραφία, που παρουσιάζει το περιεχόμενο μιας τσάντας.

Η κληρονομιά του Irving Penn

Ο Penn πέθανε το 2009, σε ηλικία 92 ετών, χωρίς να σταματήσει να εργάζεται ποτέ, ενώ συνεργάστηκε, κάποιες φορές, τον αδελφό του Άρθουρ, σκηνοθέτη της ταινίας Bonnie and Clyde, του 1967.

«Πάντα έτρεφα δέος για τη φωτογραφική μηχανή. Την αναγνωρίζω για το όργανο που είναι: Εν μέρει Stradivarius, εν μέρει νυστέρι» θα πει ο ίδιος ερμηνεύοντας τον αιώνιο πειραματισμό του με την εικόνα.

* Νέο φως στην προσέγγιση του Irving Penn στην τέχνη της φωτογραφίας ρίχνει η έκθεση της Collection Pinault στη Villa Les Roches Brunes στην γαλλική πόλη Ντινάρ: Εβδομήντα τέσσερα πορτρέτα καλλιτεχνών, εκ των οποίων κάποια εκτίθενται για πρώτη φορά, κοσμούν τους τοίχους του εμβληματικού κτιρίου της Μπελ Επόκ.