Vox: Η ισπανική ακροδεξιά δεν είναι σαν τις άλλες της Ευρώπης

Στις πρόσφατες περιφερειακές εκλογές στην Ισπανία, το δεξιό Λαϊκό Κόμμα επικράτησε στις 9 από τις 12 περιφέρειες, ενώ στις δημοσκοπήσεις -ενόψει την εθνικών εκλογών στις 23 Ιουλίυ- έρχεται πρώτο.

Ωστόσο, στις περισσότερες από αυτές τις περιφέρειες, χρειάζεται την υποστήριξη του ακροδεξιού Vox για να κυβερνήσει. Υπενθυμίζεται ότι το Vox ιδρύθηκε το 2013, αφού μια ομάδα βουλευτών, με επικεφαλής τον Σαντιάγκο Αμπασκάλ, απογοητεύτηκε που το Λαϊκό Κόμμα είχε νερώσει το «δεξιό» κρασί του πάρα πολύ.

Εάν, λοιπόν, προκύψει ένας κυβερνητικός συνασπισμός με το Vox, θα είναι η πρώτη φορά που ένα ανοιχτά ακροδεξιό κόμμα εισέρχεται στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση της χώρας μετά το τέλος τον θάνατο του δικτάτορα Φρανσίσκο Φράνκο το 1975.

Δεδομένου ότι η ισπανική προεδρία έχει ήδη ξεκινήσει στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, μια νίκη του Vox θα άφηνε την ακροδεξιά να καθορίσει την ατζέντα της συνεδρίασης του Συμβουλίου.

Αναμφίλεκτα, το Vox υποστηρίζει αξίες που παραδοσιακά μοιράζονται οι ακροδεξιοί.

Το μανιφέστο του περιλαμβάνει κλείσιμο των τζαμιών που «προπαγανδίζουν φονταμενταλισμό, περιφρόνηση για τις γυναίκες ή τζιχάντ», την απέλαση παράνομων μεταναστών στην Ισπανία και την εναντίωσή του στις αμβλώσεις.

Επίσης, είναι εναντίον της νομοθεσίας υπέρ των ΛΟΑΤΚΙ ενώ αρνείται την κλιματική αλλαγή.

Η ισπανική αντζέντα και η απρόβλεπτη ακροδεξιά της Μαδρίτης

Άραγε τέτοιες θέσεις μπορεί να επηρεάσουν τις τέσσερις προτεραιότητες για τις εργασίες που θα δρομολογήσει η ισπανική κυβέρνηση στη διάρκεια της Προεδρίας της στο Συμβούλιο;

Αυτές είναι η επαναβιομηχάνιση της ΕΕ και διασφάλιση της ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας της, η πράσινη μετάβαση και η περιβαλλοντική προσαρμογή, η κοινωνική και οικονομική δικαιοσύνη και η ενίσχυση της ευρωπαϊκής ενότητας.

Σύμφωνα με τον δημοσιογράφο στη Μαδρίτη Μπλέικ Έβανς Πρίτσαρντ, μπορεί το Vox να έχει κοινά στοιχεία για διάφορα ζητήματα με άλλα ευρωπαϊκά ακροδεξιά κόμματα, αλλά η στάση του στο τιμόνι του Συμβουλίου δεν είναι ευνόητη.

Με ανάλυσή του στο αμερικανικό περιοδικό Foreign Policy, ο Πρίτσαρντ εξηγεί ότι αυτό οφείλεται στη μοναδικότητα της ισπανικής ακροδεξιάς, ώστε η στάση της στα παραπάνω ζητήματα να μην απηχεί τη στάση γνωστών αυταρχικών Ευρωπαίων ηγετών (πχ Μελόνι, Λεπέν, Όρμπαν κτλ).

«Η ακροδεξιά της Ισπανίας είναι πλουσιότερη, καλύτερα μορφωμένη, λιγότερο ευρωσκεπτικιστική, λιγότερο εμμονική με το μεταναστευτικό και τον φασισμό από ό,τι οποιασδήποτε άλλης χώρας στην Ευρώπη», λέει ο δημοσιογράφος.

Οικονομικά νεοφιλελεύθεροι, η κληρονομιά του Φράνκο

Παρά τις ακροδεξιές τάσεις, το κόμμα προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί από τα άλλα ακροδεξιά κόμματα της Ευρώπης, όπως φαίνεται και στην εκπροσώπησή του στις Βρυξέλλες. Το 2019, ενώ πολλά από τα πιο παραδοσιακά δεξιά κόμματα της Ευρώπης (πχ της Μαρίν Λεπέν) δημιούργησαν τη δική τους ακροδεξιά ομάδα, το Vox επέλεξε να ευθυγραμμιστεί με τους πιο κεντροκεντρικούς Ευρωπαίους Συντηρητικούς και Μεταρρυθμιστές.

Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι σε πολλά άλλα ευρωπαϊκά ακροδεξιά κόμματα, το Vox απολαμβάνει υψηλό επίπεδο υποστήριξης μεταξύ των ψηφοφόρων της μεσαίας τάξης.

Ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βαρκελώνης Rodríguez-Aguilera είπε ότι αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη νεοφιλελεύθερη ατζέντα του κόμματος. Ο ιδρυτής και ηγέτης του, Αμπασκάλ «είναι απόλυτα υπέρ της απορρύθμισης της αγοράς, της ιδιωτικοποίησης, της φιλελευθεροποίησης – επομένως από οικονομική άποψη συνδέεται πολύ περισσότερο με τους συντηρητικούς παρά με τη ριζοσπαστική δεξιά», είπε.

Ως εκ τούτου, οι προτάσεις για την κατάργηση του βαρύ φόρου κληρονομιάς της Ισπανίας ή για να διευκολυνθεί η έξωση των παράνομων καταληψιών από τους ιδιοκτήτες σπιτιών έχουν απήχηση στους βασικούς υποστηρικτές του Vox.

«Το Vox παίζει με ορισμένους φόβους για την ισπανική μεσαία τάξη που επικρατούσαν από την εποχή του Φράνκο, με βάση την ιδιοκτησία και την ιδιοκτησία», δήλωσε ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Fordham στη Νέα Υόρκη Vicente Rubio-Pueyo.

Ο Φράνκο ανέβηκε στην εξουσία μετά την έναρξη μιας στρατιωτικής εξέγερσης εναντίον μιας δημοκρατικής κυβέρνησης που είχε ακολουθήσει μια πολιτική «αγροτικής μεταρρύθμισης» ή εκτεταμένης απαλλοτρίωσης των γεωργικών εκτάσεων στη νότια Ισπανία. Ο Rubio-Pueyo είπε ότι, δεδομένου ότι και το Vox επιχειρεί να εξευμενίσει την άρχουσα τάξη που φοβάται για την ιδιοκτησία της, θα μπορούσε καλύτερα να περιγραφεί ως ένα «μεταφασιστικό» πολιτικό κίνημα.

Η παραδοξότητα να μην έχουν εμμονή με τους μετανάστες

Σε αντίθεση με άλλα ευρωπαϊκά ακροδεξιά κόμματα, το Vox είναι λιγότερο ανήσυχο για ζητήματα φυλής από τα μεταφασιστικά κόμματα. Ενώ το Vox κάνει εκστρατείες σε μια πλατφόρμα κατά της μετανάστευσης, παραμένει ασαφές τι πολιτικό όφελος μπορεί να κερδίσει κανείς στοχοποιώντας τους ξένους. Αυτό διαφοροποιεί επίσης τις συνθήκες που συμβάλλουν στην άνοδο της ακροδεξιάς στην Ισπανία από πολλές άλλες μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες. «Η Ισπανία έχει παραδοσιακά αρκετά προοδευτικές απόψεις για τη μετανάστευση», είπε στο Foreign Policy ο πολιτικός επιστήμονας León.

Αυτή η άποψη υποστηρίζεται σε τακτικές έρευνες από το εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών της Ισπανίας. Όταν ρωτήθηκαν για τα τρία κορυφαία προβλήματα που πλήττουν την Ισπανία αυτή τη στιγμή, λίγοι Ισπανοί αναφέρουν τη μετανάστευση ως ένα από αυτά.

Σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της Κομισιόν το 20% των Ισπανών θεωρεί τη μετανάστευση περισσότερο πρόβλημα παρά ευκαιρία, σε σύγκριση με 39% στη Γαλλία, 26% στην Ιταλία, 27% στη Γερμανία, 31% στη Δανία, 35% στην Αυστρία και 60% στην Ελλάδα. Το θέμα δεν βρίσκεται μπροστά και στο επίκεντρο του μυαλού πολλών ανθρώπων, είπε η ανώτερη αναλύτρια στη δεξαμενή σκέψης Elcano Royal Institute, Carmen González Enríquez.

«Είναι αλήθεια ότι το αντιμεταναστευτικό αίσθημα έχει αυξηθεί στην Ισπανία τα τελευταία χρόνια, αλλά αυτό που είναι πολύ διαφορετικό στη χώρα είναι η σημασία που αποδίδουν οι άνθρωποι στο θέμα», είπε η Λεόν. «Η μετανάστευση δεν είναι ακόμα τόσο σημαντική για τους [Ισπανούς] ψηφοφόρους».

Η ισπανική ακροδεξιά είναι φιλοευρωπαϊκή

Μια άλλη διαφορά από τους άλλους Ευρωπαίους ακροδεξιούς είναι η στάση της Ισπανίας απέναντι στην ίδια την ΕΕ. Ενώ άλλα ευρωπαϊκά ακροδεξιά κόμματα ήταν πυρετωδώς ευρωσκεπτικιστικά από την αρχή, το Vox φρόντισε να μειώσει τους τόνους της αντιευρωπαϊκής ρητορικής του.

Πολλοί Ισπανοί παραμένουν ευγνώμονες για τη στήριξη που πρόσφερε η ΕΕ για να βοηθήσει στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων από τον κορονοϊό.

«Η ΕΕ θεωρείται στην Ισπανία ως ένα είδος προστάτη έναντι της κυβέρνησής μας», είπε ο Γκονζάλες Ενρίκες. «Η ευρωπαϊκή ταυτότητα των Ισπανών είναι ισχυρότερη και πιο έντονη από τον μέσο όρο της ΕΕ, επειδή η ΕΕ θεωρείται ως ένας ασφαλής κόσμος νεωτερικότητας, ορθολογισμού, ειρήνης, δημοκρατίας. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την κακή γνώμη που έχουμε για τους δικούς μας κρατικούς θεσμούς».

Μη μας λέτε ακροδεξιούς

Πάντως, ενώ οι ηγέτες του Vox θεωρούν τους εαυτούς τους πιο δεξιούς από τα μέλη του κόμματος Λαϊκού Κόμματος, αποφεύγουν να αυτοχαρακτηριστούν ως ακροδεξιοί ή extrema derecha, ένας όρος που φέρει φρανκοϊστικούς τόνους στην Ισπανία και τον οποίο το Vox αποφεύγει.

«Στην Ισπανία, η ιδέα της ακροδεξιάς συνδέεται αναπόφευκτα με τον Φρανκισμό. Πολλά μέλη του Vox, ακόμη και του Λαϊκού Κόμματος, αποφεύγουν την καταδίκη του Φράνκο, αλλά το Vox προτιμά να βλέπει τον εαυτό του ως υπερσυντηρητικό παρά ως ακροδεξιό», δήλωσε ο Cesáreo Rodríguez-Aguilera.

Αλλά είτε το διαφημίζουν είτε όχι ως τέτοιο, οι ηγέτες του Vox είναι οι πολιτικοί απόγονοι της εποχής του Φράνκο, λέει ο Πρίτσαρντ. Μερικοί πρώην στρατηγοί που υπέγραψαν ένα μανιφέστο που υποστήριζαν την κληρονομιά του Φράνκο ήταν υποψήφιοι του Vox το 2019. Υπάρχει μια άλλη ιστορική σχέση με τον Φράνκο, καθώς το Λαϊκό Κόμμα, από το οποίο αποσπάστηκε το Vox, ιδρύθηκε τη δεκαετία του 1970 από μέλος της δικτατορίας του Φράνκο.

Εκεί που το Λαϊκό Κόμμα προσπάθησε να αποστασιοποιηθεί από το ανοιχτά φρανκιστικό παρελθόν του, το Vox φέρνει ενεργά την παλιά φρανκιστική ρητορική και τις φιλοκαθεστωτικές πολιτικές πίσω στη χώρα. Στην καρδιά του κόμματος βρίσκεται μια ισχυρή εθνικιστική, ιδεολογία μιας Ισπανίας (España: Una, Grande, y Libre), η ίδια ιδεολογία που οδήγησε τον Φράνκο στην εξουσία.

Το προεκλογικό μανιφέστο του Vox ζητά βασικά σημεία που θα μπορούσαν να ερμηνευθούν ως συμπαθητικά προς τον Φρανκισμό, συμπεριλαμβανομένων «αυστηρότερων κυρώσεων για προσβολή της Σημαίας, του Στέμματος ή του Ύμνου» (γραμμένο με κεφαλαία γράμματα) και, κυρίως, την κατάργηση του Νόμου για την Ιστορική Μνήμη του 2007, ο οποίος επιδιώκει να «προώθηση ηθικών αποζημιώσεων» για τα θύματα της φρανκιστικής βίας και διώξεων.

Ο αμφιλεγόμενος νόμος, που ψηφίστηκε από το PSOE, επιβάλλει το δικαίωμα των απογόνων των θυμάτων του καθεστώτος να σκάβουν ομαδικούς τάφους, από τους οποίους υπάρχουν εκατοντάδες σε όλη τη χώρα, και βοηθά τα μέλη της οικογένειας να λαμβάνουν πληροφορίες για τον εντοπισμό αγαπημένων προσώπων που φυλακίζονται ή εκτελούνται από τους καθεστώς.